طرفه

طرفة. [ طَ رَ ف َ ] (اِخ ) لقب عمروبن العبد عبدی . شاعری بوده که بر اثر گفتن این شعر:
لاتعجلا بالبکاء الیوم مطرفا
ولا امیریکما بالدار اذ وقفا
وی را طرفة لقب نهادند. (منتهی الارب ). وی از شعراء جاهلیت و سراینده ٔ دومین قصیده از قصائد معلقات سبع است و از قبیله ٔ ربیعه بوده است . و وی را دیوانی است . در تاج العروس نسب طرفة العبدی را بدین سیاق آورده است : طرفةبن العبدبن سفیان بن سعدبن مالک بن ضبیعةبن قیس بن ثعلبةالحصن ، و اسمه عمرو. لکن در معجم المطبوعات بدین نحو نسب او را آورده است : هو ابن عمر، طرفةبن عمربن بکر وائل بن ربیعةبن اخت جریربن عبدالمسیح المعروف بالمتلمس . صاحب بلوغ الارب گوید:وی نیکوترین شعرای قصیده سرای است و جز قصیده ٔ معلقه وی را شعر نیکو باشد، اما در نزد روات اشعار از گفته های وی و اشعار عبیدبن الابرص ، جز اندکی یافت نشود. در سن بیست وشش سالگی کشته شد و قاتل او عمروبن هند یکی از پادشاهان حیره بود و افسانه ٔ کشته شدن وی را ابن قتیبه در کتاب الشعر و الشعراء آورده است . و ابن السکیت در شرح دیوان طرفه این قصه را از ابن قتیبه مبسوطتر ذکر کرده است . گویند نخستین شعری که طرفه گفت آن بود که وقتی با عم خویش سفری کرد، در یکی از منازل بین راه دامی بر پا داشت هنگام کوچ این ارجوزه بگفت :
یا لک من قبرة بمعمر
خلا لک الجو فبیضی و اصفری !
و نقری ما شئت ان تنقری
قد رفع الفخ فماذا تحذری
لابد یوماً ان تصادی فاصبری .
و از اشعار وی که در حکم مَثَل سائر است این بیت است :
سَتُبْدی لک الایام ُ ما کنت َ جاهلاً
و یأتیک بالاخبار مَن لم تُزَوّدِ.
و از مثلهائی که در نکوهش دوستان گفته این دو بیت است :
کل خلیل کنت خاللته
لاترک اﷲ له واضحه ْ
کلهم اروغ من ثعلب
ما اشبه اللیلةَ بالبارحه ْ.
و باز از امثال سائره ٔ اوست که به عمروبن هند خطاب کرده گوید:
ابامنذر افنیت فاستبق بعضنا
حنانیک بعض الشر اهون من بعض .

(بلوغ الارب ج 3 ص 110).

صاحب معجم المطبوعات آورده که : طرفه شاعری جاهلی است و نبوغ او در شعر ازآغاز جوانی نمودار گشت تا به حدی که در همان فصل اززندگانی در ردیف اولین طبقه ٔ شعرا بشمار میرفت ، در کودکی به میخوارگی و لهو و لعب اشتغال داشت و آنچه داشت در آن راه صرف میکرد. آثار او: 1 - دیوان وی در غریفسوالد بسال 1869 م . و در برلین بسال 1895 م . با شرح اعلم الشنتمری و در شالون بسال 1900 به همت پروفسور سِلگسون به طبع رسیده و با طبع شالون ترجمه ٔ فرانسه نیز ضمیمه است ، نوبتی هم بسال 1909 در قازان دیوان وی که به روایت ابن السکیت بوده با شرحی از شیخ احمدبن الامین الشنقیطی چاپ شده است . 2 - قصیده ٔ معلقه ٔوی با شرح زوزنی به اعتناء و جهد ریسکی و وولرس بسال 1829 در بن به طبع رسیده و نخست قسمتی از این قصیده بسال 1742 بوسیله ٔ ریسکی در لیدن چاپ شده بود که شروحی بزبان لاتین و لامیةالعجم طغرائی را هم ضمیمه داشت . 3 - معلقه ٔ طرفةبن العبد با شرح زوزنی نوبتی دیگردر بن بسال 1829 به طبع رسیده است . (معجم المطبوعات ج 1 ستون 139 و ج 2 ستون 1239). و رجوع به الاعلام زرکلی ج 2 ص 446 و فهرست اعلام عقدالفرید و الموشح ص 17، 54، 55، 57، 58، 76، 77، 87، 89، 185، 363 و لباب الالباب ج 1 ص 13 و المعرب جوالیقی ص 38، 39، 54 و عیون الاخبار ج 1 ص 259 و ج 2 ص 3، 23، 190 و ج 4 ص 68 شود.

طرفة. [ طَ ف َ ] (اِخ ) ستاره ای است . (منتهی الارب ) (آنندراج ). دو کوکب خرد است ، یکی از صورت اسد است و ماه برابر آن رسد و جنوبی او را بپوشاند و عرب گویند که این طرف اسد است که ایشان را از کواکب پنجگانه ٔ اسد خوانند و آن منزل نهم است از منازل قمر و رقیب آن سعدبلع است . (جهان دانش ص 118). مجموع دو کوکب که یکی بر پای جنوبی خرچنگ و دیگری بر بینی اسد جای دارد و آن منزل نهم از منازل بیست وهشتگانه ٔ ماه و از رباط اول است . نام کوکبی از کواکب صورت برج اسد است و آن از قدر اول است . (از جهان دانش ). منزل نهم است از منازل قمر و آن از آخر نثره است تا بیست وپنج درجه و چهل ودو دقیقه و پنجاه ویک ثانیه از سرطان و نزد احکامیان منزلی نحس است و بعضی گفته اند سعد است :
نثره به نثار گوهرافشان
طرفه طرفی دگر زرافشان .

نظامی .

طرفة. [ طُ ف َ ] (اِخ ) نام زنی بوده است معروفه :
از شمار تو کس طرفه بمهر است هنوز
وز شمار دگران چون در تیم دودر است .

لبیبی .

طرفة. [ طُ ف َ ] (ع اِمص ) زخم رسیدگی چشم . اسم است مصدر را. || نوی مال . اسم است طریف و طارف و مطرف را که مال نو است . || (ص ، اِ)طُرفه . شگفت و نادر از هر چیزی . طرافة مصدر است از آن . (منتهی الارب ) (آنندراج ). چیزی که کسی ندیده باشدو بنظر خوش آید و در مقام تعجب نیز گویند خواه دیده شود و خواه شنیده گردد. (برهان ): اِطراف ؛ طرفه آوردن . (تاج المصادر بیهقی ). استطراف ؛ طرفه شمردن . (منتهی الارب ) (تاج المصادر بیهقی ). نادر. امر عجیب . بلعجبی . بوالعجبی . شعبده . || بازیگر. (آنندراج ). مشعبد. بلکنجک . بوالکنجک . (فرهنگ اسدی ). || کودک خوش آینده . || مجازاً بمعنی معشوق . (غیاث اللغات ) (آنندراج ). || مال نو. (منتهی الارب ) (آنندراج ). هر چیز نو و خوش :
ای طرفه ٔ خوبان من ای شهره ٔ ری
لب را به سر دزک بکن پاک از می .

رودکی .

و این تُبع فُرودین که از پس او به ملک بنشست ، کُنیت او ابوکرب بود، چون ملک یمن بر وی راست شد، آهنگ پادشاهی دیگر کرد و هر جائی که بودی پیروز آمدی و هر پادشاهی که خواستی بگرفتی ... ملک هند بدو رسول و هدیه فرستاد، پرنیان و عود و عنبر، و چیزهای طرفه که او چنان ندیده بود. آن رسول را گفت اینهمه چیزهای طرفه از زمین هندوستان خیزد... (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
برون کرد ز انگشتش انگشتری
نگینی بر اوطرفه چون مشتری .

فردوسی .

یکی تلنگ بخواهم زدن به شعر کنون
که طرفه باشد از شاعران خاص تلنگ .

روزبه (از حاشیه ٔ فرهنگ اسدی نخجوانی ).

چندین هزار نامه کز او یادگار ماند
وآن نامه های طرفه کز او یادگار ماند.

فرخی .

باده ٔ لعل به دست اندر چون لعل عقیق
ساقی طرفه به پیش اندر چون طرفه صنم .

فرخی .

استادم بونصر دو نسخت کرد این دو نامه را... و طُرفه آن بود که از عراق گروهی را با خویشتن بیاورده بودند... و ایشان را میخواستند که بر روی استادم برکشند که ایشان فاضلترند. (تاریخ بیهقی ). طرفه آن بود که با وزیر عتاب کرد که خوارزم در سر پسرت شد و وزیر را جز خاموشی روی نبود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 696). طرفه آنکه افاضل و مردمان هنرمند از سعایت و بطرایشان در رنجند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 415). و دیگرروز از آنجا برداشت و طرفه آن آمد که آب هم نبود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 630). سالار بکتغدی گفت : طرفه آن است که در سرایهای محمودی خامل ذکرتر از این دو کس نبوده . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 220). بر ما طرفه تر آن است که من خود از چنین کارها سخت دورم چنین که بینی وآلتونتاش اینهمه در گردن من [ احمد حسن ] کند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 322). و طرفه تر آن آمد که بر خواجه عبدالصمد امیر بدگمان شد، به آن خدمتهای پسندیده که وی کرده بود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 485). طرفه تر آن بود که هم فرونمی ایستاد از استبداد و فرو توانست ایستاد که تقدیر آفریدگار جل جلاله در کمین نشسته بود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 575).
کس ندیده ست چنین طرفه زناشوئی
نه زنی هرگز زاده ست بدین آئین .

ناصرخسرو.

این طرفه ترکه روز و شبان میکنم طلب
من زندگی ایشان و ایشان دمار من .

ناصرخسرو.

به مرغزار قضا از درخت یأس و امل
دو شاخ طرفه دمد برگ و بار از آتش و آب .

مسعودسعد.

طرفه مردی ام چندین چه غم عمر خورم
چون یقینم که سرانجام من از عمرفناست .

مسعودسعد.

آتش ار هیزم کند کم در طبیعت طرفه نیست
آتشی کو هیزم افزاید همی این طرفه تر.

سنایی .

دوش سرمست نگارین من آن طرفه پسر
با یکی پیرهن زورقی طرفه بسر
از سر کوی فرودآمد متواری وار
کرده از غایت دلتنگی ازاین گونه خطر.

سنایی .

می نخوانی مرا و طرفه تر آنک
نامه ٔ نانوشته میخوانی .

مکی طولانی .

هر روز دجله دجله ببارم من از دو چشم
کو طرفه طرفه گل شکفاند به بوستان .

ادیب صابر.

رنگ است رنگ رنگ همه کوه و کوهسار
طرفه است طرفه طرفه همه جوی و جویبار.

عمعق .

منظر ماه منیر بر سر سرو سهی
طرفه و نادر بود خاصه به مشکین کمند.

سوزنی .

دی جانب زرغون به یکی راه گذر بر
افتاد دو چشمم به یکی طرفه پسر بر.

سوزنی .

جوجو شدی برابر آن مشک و طرفه آنک
هرجا که مشک بینی جوجو برابر است .

خاقانی .

نای چو زاغ کنده پر نغزنوا چو بلبلان
زاغ که بلبلی کند طرفه نوای نو زند.

خاقانی .

جام پری در آهن است از همه طرفه تر ولی
نقش پری به شیشه بین سحرنمای زندگی .

خاقانی .

خواجه اسعد چو می خورد پیوست
طرفه شکلی شود چو گردد مست .

خاقانی .

چون منوچهر از جهان شه طرفه نیست
کز جهان شاه اخستان خواهد گشاد.

خاقانی .

عبارتش همه چون آفتاب و طرفه تر آن
که نعش و پروین چون آفتاب شد پیدا.

خاقانی .

ازآدمی چه طرفه که ماهی در آب نیز
جان را ز حرص در سر کار دهان کند.

خاقانی .

زآن بنا کاصل آن خیالی بود
طرفش آمد که طرفه خالی بود.

نظامی .

طرفه آن شد که دختری است چو ماه
نرم و نازک چو خز و قاقم شاه .

نظامی .

نخست ارچه لب بود و آنگاه دندان
ببین تا چه طرفه است این حال یارب .

کمال اسماعیل .

حرفهای طرفه بر لوح خیال
برنوشته چشم و ابرو خط و خال .

مولوی .

طرفه کور دوربین تیزچشم
لیک از اشتر نبیند غیر پشم .

مولوی .

این طرفه حکایتی است بنگر
روزی مگر از قضا سکندر
میرفت و همه سپاه با او
صد حشمت و ملک و جاه با او.

سیدحسینی سادات .

طرفه باشد چو موی بر دیبا
ناز کردن ز روی نازیبا.

اوحدی .

از رنج کسی به گنج وصلت نرسد
وین طرفه که بی رنج کس آن گنج ندید.

(از بهارستان جامی ).

بیا ای بریشم زن طرفه روی
که هم طرفه روئی و هم طرفه موی .

هاتفی .

عالم بیخبری طرفه بهشتی بوده ست
حیف و صد حیف که ما دیر خبردار شدیم .

صائب .

خلقی ز پی بهشت بی آرامند
وین طرفه که نیست جز در آرام بهشت .

؟

آدمیزاده طرفه معجونی است
کز فرشته سرشته وز حیوان .

؟

و رجوع به فرهنگ شعوری ص 169 شود. || نزد بلغاء آن است که خارق عادت و یا اخلاق معتاد را ذکر کند، بر وجهی که متضمن حسن و لطافت باشد و لفظ طرفه و عجب و آنچه بمعنی اوست آوردن لازم است ، لفظاً یا تقدیراً. مثاله :
قبه ها آراسته دیوارها از جزو و کل
مفرش از دیبابساط از پرنیان آورده اند
نخل ز ابریشم گل از زر بار از در و گهر
نوبهار طرفه از فصل خزان آورده اند.
کذا فی جامع الصنایع. (کشاف اصطلاحات الفنون ).

سخن نغز، نکته ی جالب