معنی: پناه دین، پناه دین و آیین، ( اَعلام ) ) لقب دو تن از امیران آل کرت، غیاث الدین اول: [، قمری] امیر چوپان را که به وی پناهنده شده بود، کشت، غیاث الدین دوم: آخرین امیر [، قمری] آل کرت، که به دست امیر تیمور اسیر و دو سال بعد کشته شد، ) لقب دو تن از فرمانروایان آل شَنسَب، غیاث الدین محمّد سام: شاه [، قمری]، که غزنین، هرات، سیستان، بلخ، فاریاب و خراسان را تصرف کرد و دولت نیرومندی پدید آورد، غیاث الدین محمود: شاه [، پسر او، که پس از عمویش بر تخت نشست، او به دست جمعی از پناهندگان کشته شد، ) غیاث الدین ابوالفتوح غازی: فرمانروای ایوبی حلب [، قمری] پسر صلاح الدین ایوبی، که شیعه مذهب بود و با صلیبیان جنگید، ) غیاث الدین تغلق: دو تن از شاهان سلسله ی تغلقیان، ) غیاث الدین جمشید کاشانی: [قرن و هجری] ریاضیدان و اخترشناس ایرانی، همکار الغ بیگ در رصدخانه سمرقند، سینوس یک درجه را تا رقم اعشاری حساب کرد و عدد پی را تا رقم بدست آورد، در ابداع کسر اعشار پیشگام بود، ) غیاث الدین علی حسینی: [قرن هجری] عالم ایرانی، مؤلف دانشنامه ی جهان، در زمینه علوم طبیعی [ هجری]، ) غیاث الدین کیخسرو: شاه [، که در خردسالی به سلطنت رسید و امور سلطنت به دست معین الدین پروانه افتاد، به فرمان تگودار، ایلخان مغول کشته شد، ) غیاث الدین کیکاووس: آخرین اتابک لر بزرگ [ هجری]، که از شاهرخ تیموری شکست خورد، ) غیاث الدین محمّد: [قرن و هجری] وزیر ایرانی ابوسعید ایلخان مغول، پسر رشیدالدین فضل الله، در جنگ قدرت پس از مرگ ابوسعید به دست هواداران موسی خان مغول کشته شد
غیاث الدین
فرهنگ اسم ها
معنی: پناه دین، پناه دین و آیین، ( اَعلام ) ) لقب دو تن از امیران آل کرت، غیاث الدین اول: [، قمری] امیر چوپان را که به وی پناهنده شده بود، کشت، غیاث الدین دوم: آخرین امیر [، قمری] آل کرت، که به دست امیر تیمور اسیر و دو سال بعد کشته شد، ) لقب دو تن از فرمانروایان آل شَنسَب، غیاث الدین محمّد سام: شاه [، قمری]، که غزنین، هرات، سیستان، بلخ، فاریاب و خراسان را تصرف کرد و دولت نیرومندی پدید آورد، غیاث الدین محمود: شاه [، پسر او، که پس از عمویش بر تخت نشست، او به دست جمعی از پناهندگان کشته شد، ) غیاث الدین ابوالفتوح غازی: فرمانروای ایوبی حلب [، قمری] پسر صلاح الدین ایوبی، که شیعه مذهب بود و با صلیبیان جنگید، ) غیاث الدین تغلق: دو تن از شاهان سلسله ی تغلقیان، ) غیاث الدین جمشید کاشانی: [قرن و هجری] ریاضیدان و اخترشناس ایرانی، همکار الغ بیگ در رصدخانه سمرقند، سینوس یک درجه را تا رقم اعشاری حساب کرد و عدد پی را تا رقم بدست آورد، در ابداع کسر اعشار پیشگام بود، ) غیاث الدین علی حسینی: [قرن هجری] عالم ایرانی، مؤلف دانشنامه ی جهان، در زمینه علوم طبیعی [ هجری]، ) غیاث الدین کیخسرو: شاه [، که در خردسالی به سلطنت رسید و امور سلطنت به دست معین الدین پروانه افتاد، به فرمان تگودار، ایلخان مغول کشته شد، ) غیاث الدین کیکاووس: آخرین اتابک لر بزرگ [ هجری]، که از شاهرخ تیموری شکست خورد، ) غیاث الدین محمّد: [قرن و هجری] وزیر ایرانی ابوسعید ایلخان مغول، پسر رشیدالدین فضل الله، در جنگ قدرت پس از مرگ ابوسعید به دست هواداران موسی خان مغول کشته شد
(تلفظ: qiyāsoddin) عربی پناه دین و آیین ؛ در اعلام لقب بسیاری از اشخاص در تاریخ .
فرهنگ فارسی
نقاش از ملازمان شاهرخ میرزا وی جزئ سفیرانی بود که در حدود سال ۸۲۳ هجری قمری از طرف این پادشاه به ختا فرستاده شدند
لغت نامه دهخدا
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) صباغ . رجوع به غیاث الدین علی شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (ملک ...) ابن معزالدین . رجوع به غیاث الدین پیرعلی شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) بهادرشاه (خضر)بن محمد. از ملوک بنگاله . به سال 962 هَ . ق . به سلطنت رسید. (از معجم الانساب زامباور ج 2 ص 428).
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) طبیب . رجوع به غیاث الدین علی شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (... ابرقوهی ) رجوع به غیاث الدین ابرقوهی شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) از فرقه ٔ حروفیه است . او راست : «استوانامه » مثنویی به زبان فارسی که راجع به حکایت رفتن اسکندر در پی آب حیات است . تألیف یا تحریر کتاب به سال 970 هَ . ق . است . (از تاریخ ادبیات ایران از سعدی تا جامی تألیف ادوارد براون ترجمه ٔ علی اصغر حکمت ص 403). رجوع به همین کتاب شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) ترخان . یکی از امرای عهد تیموری بود و در جنگهای این پادشاه با دشمنان ، شرکت میکرد. رجوع به تاریخ حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 324 و 427 و 468 و 476 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) بهمنی .رجوع به غیاث الدین بن محمدبن حسن کانکو بهمنی شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) مشهدی . رجوع به غیاث الدین محمد مشهدی شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) حاجی خراسانی . جد اعلای امیر مبارزالدین محمد که نخستین ازسلاطین آل مظفر (718 - 795 هَ . ق .) بود. وی از تشتغان خواف و بقولی از سجاوند خواف بود. در موقع هجوم مغول بخراسان ، امیر حاجی از خراسان فرار کرده به یزد آمد. او سه پسر داشت به نامهای بدرالدین ابوبکر، مبارزالدین محمد و شجاع الدین منصور. بدرالدین و مبارزالدین در یزد وارد خدمت شاه علاءالدین اتابک یزد شدند. رجوع به تاریخ حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 273، تاریخ عصر حافظ ج 1 ص 61، تاریخ مغول تألیف عباس اقبال ص 412، تاریخ گزیده چ لندن ص 616 و حاجی امیر غیاث الدین شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) حاجی میرآخور. والی کرمان در عهد شاه شجاع . رجوع به تاریخ حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 299 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) حاکم کرمان از جانب شاهرخ پسر امیر تیمور گورکان . رجوع به حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 593 و 606 و 618 و 620 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) سلطان حسین . وی پسر امیر فیروزشاه بود. در حدود ولایت یزد به حضور میرزا ابوالقاسم بابر که قصد تسخیر ممالک فارس و عراق را داشت رسید و به امارت دیوان اعلی منصوب شد (در حدود سال 855 هَ . ق .). (از تاریخ حبیب السیر چ خیام ج 4 ص 46).
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) سیورغتمش . از امرای دولت آل مظفر که وقتی نسبت به شاه شجاع خلاف آوردو سپس مکتوبی ضراعت آمیز به وی نوشت و شاه در پاسخ او مکتوبی به قلم آورد. رجوع به سبک شناسی تألیف بهارچ 1 ج 3 ص 200، مطلع السعدین ج 1 و «سیور غتمش » شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) شاه ملک . از ملازمان شاهرخ بن امیرتیمور. رجوع به تاریخ حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 581 و 603 و 605 و 606 و 611 و 612 و 613 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) عزیز.یکی از امرای عهد سلطنت سلطان حسین میرزا بایقرا که مدتی منصب نقابت روضه ٔ مقدسه ٔ رضویه (در مشهد) را داشت . رجوع به تاریخ حبیب السیر چ خیام ج 4 ص 323 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) محمدبن (امیر) یوسف (متوفی به سال 927 هَ . ق .). از علمای معروف و از بزرگان عهد سلطان حسین میرزا و بدیعالزمان میرزا و مظفر حسین میرزا بود و به منصب صدارت نیز رسیده است . خواندمیر در حبیب السیر آرد: نسب شریف آن سید بزرگوار چنین است : محمدبن یوسف بن شمس الدین بن پادشاه علی بن خسروبن حبیب بن فرامرزبن نجیب الشکرابی . و نسب عالی وی به علی بن ابی طالب منتهی میشود. (رجوع به حبیب السیرشود). امیر غیاث الدین محمد در صغر سن نزد عم بزرگوار خود امیر فخرالدین بن سیدشمس الدین دانش فراگرفت ، و پس از مرگ وی از محضر مولانا کمال الدین مسعود شروانی و سیف الدین احمد تفتازانی استفاده کرد، و به اندک زمانی سرآمد علمای عالم گشت و مورد توجه خاقان منصور سلطان حسین میرزا قرار گرفت ، و به امر تدریس پرداخت ، وپس از مرگ سلطان حسین میرزا، بدیعالزمان میرزا و مظفرحسین میرزا در رعایت جانب او کوشیدند، و مدتی بعد منصب قضای همه ٔ ممالک خراسان به او تفویض شد و سرانجام به منصب صدارت رسید و بعد مورد حسد واقع شده ، به سال 927 هَ . ق . در هرات به قتل رسید. (از حبیب السیر چ خیام ج 4 صص 581 - 584). و رجوع به همین کتاب شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) محمدبن امیر جلال یوسف . رجوع به غیاث الدین محمدبن یوسف شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) محمدبن امیر جلال الدین عبدالوهاب بن امیر غیاث الدین بن امیر کمال الدین بن امیر سیدقوام الدین . یکی از امرای عهد سلطان ابوسعید (قرن نهم هجری )، و اباًعن جد والی مازندران بود. رجوع به تاریخ حبیب السیر چ خیام ج 4 ص 92 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) محمدبن امیر میران از امرا و بزرگان دولت شاهی (قرن دهم هجری ). وی پسر ارشد امیر میران بود. در اوایل ایام کشورگشایی نواب شاهی مؤاخذه گردید و درگذشت . رجوع به حبیب السیر چ خیام ج 4 ص 607 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (امیر...) منصور شول . حاکم شولستان در حدود سال 755 هَ . ق . وی پس از مدتی از امرا و ارکان دولت شاه محمود گردید. رجوع به حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 289، 297، 298 و 317 و تاریخ گزیده چ لندن ص 660 و 691 و 696 و 742 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (خواجه ...) پیراحمد خوافی . وزیر شاهرخ میرزا (820 هَ . ق .). رجوع به پیراحمد خوافی در همین لغت نامه ، حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 554 و 601 و ج 4 ص 2 و3 و 12 و 20 و 40 و 41و روضات الجنات فی اوصاف مدینة هرات ج 1 ص 218 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) پوربی . وی سلطان غیاث الدین بن اسکندر از شاهان پوربی (والیان بنگاله و حوالی آن را پوربیه میخواندند) بود. رجوع به غیاث الدین اسکندر و قاموس الاعلام ترکی شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (خواجه ...) سالار سمنانی . در زمان سلطنت امیر تیمور گورکان ، امور دیوانی و کارهای مهم سلطان را بر عهده داشت و پس از مرگ امیر تیمور وزیر شاهرخ میرزا شد (810 هَ . ق .). وی نسبت به رعایا وزیردستان مراسم عدل و انصاف بجا می آورد، و بر امراءو ارکان دولت بنقیر و قطمیر مضایقه و مناقشه میکرد و به همین سبب امراء و مقربان با وی دشمنی آغاز کردند و سرانجام به جرم خیانت به قتل رسید. (از دستورالوزراء صص 343 - 345 به اختصار). رجوع به همین کتاب و حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 554 و 566 و 598 و ج 4 ص 2 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (خواجه ...) عادلشاه گیلانی . از اشراف و اعیان گیلان بود چند سال صدارت سلطان حسین میرزا بایقرا را داشت ، و پس از معزول شدن در نیشابور اقامت کرد. (از تاریخ حبیب السیرچ خیام ج 4 ص 323). رجوع به همین کتاب ج 4 ص 113 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (خواجه ...) علی تنبکچی . برادر بزرگتر جناب سلطانی سیف الانامی خواجه مظفر. وی از کلانتران استرآباد هنگام فتح این ولایت به دست میرزا محمدزمان بود و از طرف همین پادشاه به منصب دیوان امارت رسید. رجوع به تاریخ حبیب السیر چ خیام ج 4 صص 395 - 396 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (خواجه ...) محمد دهدار. از امرای عهد سلطان حسین میرزا بایقرا بود. رجوع به تاریخ حبیب السیر چ خیام ج 4 ص 189 و مجالس النفائس ص 98 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (خواجه ...) نقاش . از ملازمان شاهرخ میرزا (خاقان سعید). وی جزء سفیرانی بود که در حدود سال 823 هَ . ق . از طرف این پادشاه به ختا فرستاده شدند. ظاهراً همان غیاث قافیه شاعر هروی است . رجوع به تاریخ حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 603 و ج 4 ص 634 و 641 و 646 و غیاث قافیه شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (سید...) محمد مشهدی . در عهد سلطان حسین میرزا بایقرا،منصب صدارت او را داشت . خواندمیر در حبیب السیر آرد: سیدغیاث الدین از فضایل و کمالات انسانی بغایت عاری بود و پس از فوت میرک قاسم بسبب اهتمام خواجه قوام الدین نظام الملک به صدارت رسید و تا هنگامی که خواجه قوام الدین بر درگاه خاقان منصور [ سلطان حسین میرزا بایقرا ] اهمیت و اعتبار داشت ، وی نیز عهده دار منصب صدارت بود، اما به سال 903 هَ . ق . که خواجه کشته شد سیدغیاث الدین نیز پیش امیر ذوالنون رفت و امیر او را به سلطان بدیعالزمان میرزا سپرد؛ ولی مورد توجه قرار نگرفت و سرانجام به ماوراءالنهر گریخت و بسال 918 هَ. ق . در آنجا درگذشت . (از حبیب السیر چ خیام ج 4 ص 324 به اختصار). رجوع به حبیب السیر ص 113 و 324 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (خواجه ...) محمد علیشاهی . وزیر سلیمان خان که از طرف امیر شیخ حسن چوپانی به سلطنت موسوم شده بود. پس از مرگ شیخ حسن برادرش ملک اشرف یکی از اولاد چنگیز به نام نوشیروان رابسلطنت برگرفت ، و چون غیاث الدین دانست که پادشاهی سلیمان خان رو به تباهی است به ملک اشرف پیوست و تا پایان عمر در پناه دولت او بی آنکه در مهم دیوانی مداخله کند روزگار گذرانید. (از دستور الوزراء صص 333 - 334 به اختصار). رجوع به همین کتاب و حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 228 و 234 و تاریخ مغول چ 1 ص 356 و 360 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (خواجه ...) محمد کججی . برادر کوچک خواجه امیربیک مهردار کججی (سردفتر اهل حساب شاه طهماسب ) بود. مدتی در عراق عرب به امر وزارت اشتغال داشت . گویند شاعری قصیده ای در مدح او گفت و بی جهت زبان به هجو او گشاد، خواجه این قطعه را در جواب او سرود و نزد وی فرستاد:
بمدح آنچه افزودیم در کمال
ز هجوی که گویی همان کم شود
زدم لابه ٔ سگ چه شادی رسد
که از عوعوش موجب غم شود.
و نیز گوید:
خموشیم شب هجران ز بیوفائی نیست
که ناله را به لبم قوت رسایی نیست
دل شکسته ٔ ما را شراب کرد علاج
شکست توبه ٔ من کم ز مومیایی نیست .
(از دانشمندان آذربایجان تألیف محمدعلی تربیت ص 287).
و رجوع به تحفه ٔ سامی ص 57 و صبح گلشن ص 300 شود.
چنین کنند بزرگان چو کرد باید کار.
(تاریخ گزیده چ لندن ص 611).
و رجوع به دستور الوزراء صص 324 - 331، تاریخ گزیده صص 610 - 611، تاریخ مغول تألیف عباس اقبال چ 1 ص 334، 350، تاریخ ادبیات ایران «از سعدی تا جامی » تألیف ادوارد براون ترجمه ٔ علی اصغرحکمت ص 621، حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 215 و نیز فهرست همین جلد، شدالازار ص 67 (حاشیه )، فهرست تاریخ عصر حافظ ج 1، دانشمندان آذربایجان ص 288 و نزهة القلوب چ لیدن ص 76 و 147 و 182 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (خواجه ...) منصور شبانکاره . برادر خواجه سیف الدین مظفر بود. مدتی در مرو وزارت ابوالمحسن میرزا را داشت ، پس از آن به هرات رفت و وزیر سلطان حسین میرزا شد و پس از یک سال درگذشت . برادر وی خواجه معزالدین حسین که در آن هنگام وزیر سلطان صاحبقران (امیر تیمور) بود به مراسم عزا و اطعام مساکین و فقرا پرداخت . (از دستور الوزراء ص 446). رجوع به همین کتاب و حبیب السیر چ خیام ج 4 صص 112 - 113 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (خواجه ...) میکال . در اوایل زمان سلطان صاحبقران (امیر تیمور) جزء اکابر نواب دیوان بود. وی بخواجه قوام الدین نظام الملک بیشترتوسل جسته ، کارهایی بزرگ را تکفل میکرد. در آن سال که خواجه نظام الملک بسعی خواجه مجدالدین محمد مورد مؤاخذه قرار گرفت ، معتمدالسلطنه خواجه غیاث الدین را به تقرب و نیابت خویش برگزید. و پس از آنکه خواجه نظام الملک دوباره اعتبار و اختیار یافت ، خواجه غیاث الدین میکال نیز مورد عنایت قرار گرفت ، و سلطان فرمان داد که وزرا بی وقوف او کاری نکنند و احکام سلطانی رابه توقیع او رسانند. خواجه چند سال در کمال عظمت گذرانید و مهر وزیران را با رقم «انا المطلع علیه » توقیع میکرد. سرانجام 902 هَ . ق . استعفا کرد و از نواب مظفر حسین میرزا گردید و در ملازمت وی به استرآباد رفت و مورد عنایت محمدحسین میرزا قرار گرفت و پس از وفات محمدحسین میرزا، به هرات بازگشت و دوباره از مخصوصان مظفر حسین میرزا گردید و سرانجام گوشه نشینی اختیار کرد و به سال 914 هَ . ق . درگذشت . (از دستور الوزراء صص 451 - 453 به اختصار). و رجوع به همین کتاب شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (سلطان ...) پیرشاه . هشتمین از خوارزمشاهان بود. وی بعد از هلاک پدرش سلطان محمد خوارزمشاه ، به کرمان که قلمرو او در ایام حیات خوارزمشاه بود آمد و چون کوتوال قلعه ٔ گواشیر او را بدانجا راه نداد، غیاث الدین به عراق آمده لشکریان متفرق پدر و اعیان و سران سپاه او را دور خود جمع کرد و از آن جمله براق حاجب و یغان طایسی خالوی او بودند. غیاث الدین پس از استیلا بر عراق و خراسان و مازندران به آذربایجان آمد و پس از آن عازم فارس شد و به سال 621 هَ . ق . بشیراز وارد شد و اکثر بلاد فارس را گرفت .در همین اوقات بود که خبر وصول مغول به ری و ویران کردن بلاد متعلق به غیاث الدین رسید و سلطان به درخواست ناصر خلیفه ، به عراق بازگشت ، و از سوی دیگر جلال الدین برادر وی از هند به کرمان آمد و پس از آن عازم شیراز و اصفهان شد. غیاث الدین به مقابله ٔ او شتافت و سرانجام مغلوب گردید و جلال الدین به ری مسلط شد، و غیاث الدین مدتی نزد برادرش بود تا آنکه بسبب خطائی که از او سر زد به خوزستان گریخت و پس از آن به کرمان نزد براق حاجب آمد. سرانجام به دست همین براق به سال 627 هَ . ق . کشته شد. (از تاریخ مغول تألیف عباس اقبال چ 2 ص 113 - 115). و رجوع به فهرست تاریخ مغول ذیل غیاث الدین خوارزمشاه ، حبیب السیر چ خیام ج 2 ص 654 و 656، تاریخ گزیده چ لیدن صص 499 - 500، قاموس الاعلام ترکی ، معجم الانساب زامباور ج 2 ص 318 و حاشیه ٔ 5 همین صفحه از کتاب مذکور، تاریخ جهانگشای جوینی چ لیدن ج 2 صص 201 - 207، فهرست همین کتاب ذیل «غیاث الدین سلطان »،«پیرشاه » و غیاث الدین بن محمد در این لغت نامه شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (سلطان ...) غوری . محمدبن سام بن حسین ، مکنی به ابوالفتح سومین از ملوک غوری . به سال 536 هَ . ق . متولد شد و به سال 558 هَ . ق . پس از سیف الدین محمد به تخت هرات نشست ، و برادر خود شهاب الدین ابوالمظفر را در هرات نیابت داد و خود غزنین را دارالملک ساخت . شهاب الدین ، خراسان و بعض نواحی هند رابه نام برادرش به تصرف آورد. غیاث الدین 598 هَ . ق . در راه غزنین درگذشت و برادرش شهاب الدین جانشین او شد. مدت پادشاهی او 40 سال بود و 13 سال پیش از آن نیابت داشت . (از تاریخ گزیده چ لندن ج 1 صص 408 - 410 و معجم الانساب زامباور ج 2 صص 419 - 420 به اختصار). خواندمیر در حبیب السیر (چ خیام ج 2 ص 605) گوید: سلطان غیاث الدین قبل از رسیدن به پادشاهی ملقب به شمس الدین بود، و پس از شهادت ملک سیف الدین ولایت غور تسلط یافت ، و در اندک زمانی بلاد زمین داور، قندهار، غزنین ، خراسان و غرجستان را تسخیر کرد. مسجد جامع هرات را او ساخته است . زندگی وی 60 سال و مدت پادشاهی او 43 سال بود - انتهی . و رجوع به همین کتاب صص 605 - 607، تاریخ گزیده چ لندن ج 1 صص 408-410، فهرست جهانگشای جوینی چ لندن ، روضات الجنات فی اوصاف مدینة هرات ج 1 ص 254،تاریخ مغول ص 9 و 10 و 65 و قاموس الاعلام ترکی شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (سید...) علی یزدی . وزیر شیخ ابواسحاق . وی پس از کشته شدن مولانا شمس الدین صاین در امر وزارت استقلال یافت و پس از گرفتاری شیخ ابواسحاق به دست امیر محمد مظفر در جمادی الاولی به سال 758 هَ. ق . شهید شد. (از دستور الوزراء صص 244 - 245 به اختصار). و رجوع به همین کتاب و حبیب السیر چ خیام ج 3 صص 282 - 283 و تاریخ گزیده چ لندن ص 639 و 641 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (سید...) فضل اﷲ رادکانی . وی از دانشمندان و بزرگان عهد میرزا ابوالقاسم بابر (قرن نهم هجری ) بود، لطافت طبعو طلاقت لسان و خطی نیکو داشت ، و پیوسته مورد توجه پادشاهان و حکام بود. وفات او به سال 867 هَ . ق . در هرات اتفاق افتاد. (از حبیب السیر چ خیام ج 4 ص 61).
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (سید...) محمد صدر. از بزرگان عهد سلطان حسین میرزا بایقرا بود. رجوع به تاریخ حبیب السیر چ خیام ج 4 ص 237 شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) ابراهیم (اول ) ابن سلیمان . سومین حکمران از اسفندیاریان . او در حدود سال 740هَ . ق . به حکومت رسید. رجوع به معجم الانساب زامباور ج 2 ص 224 و 225 و اسفندیاربک در این لغت نامه شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (ملک ...) محمدبن ملک شمس الدین . او از ملوک آل کرت بود. به سال 707هَ . ق . از جانب اولجایتو سلطان به امارت هرات و اسفزار و فراه و غور و غرجستان رسید، و به سال 710 هَ . ق . قلعه زره و پس از آن حصار تولک را فتح کرد. مسجد جامع هرات را تجدید عمارت کرد، و بنای مدرسه ٔ غیاثیه نیز از اوست . امیر حسینی یکی از مشایخ عظام ، معاصر این پادشاه بود. ملک غیاث الدین بسال 729 هَ . ق . در هرات درگذشت . (از حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 378). رجوع به همین کتاب صفحه ٔ مذکور و فهرست همین جلد شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) (مولانا...) جمشید قاینی ابن مولانا سلطان بخت . پدرش کاتب دارالقضاة قاضی قطب الدین احمد امامی بود. مولانا جمشید از مسائل شرعی و کتابت صکوک و سجلات وقوفی تمام داشت . در اواسط سلطنت خاقان منصور [ سلطان حسین میرزا بایقرا ] چندگاه مأکولات وی را به حیله ٔ شرعی از شایبه ٔ شبهه و حرمت پاک میکرد و از این رو به حلالی ملقب شد، و سرانجام به منصب صدارت سلطان حسین میرزا و پس از آن به صدارت بدیعالزمان میرزا رسید. وی در ولایت قاین بسال 919 هَ .ق . درگذشت . (از حبیب السیر چ خیام ج 4 صص 324 - 325 به اختصار). در جای دیگر از همین کتاب (ج 4 ص 113) غیاث الدین جمشید جلابی و در مورد دیگر (ص 365) «جلالی » آمده است و صحیح حلالی است و وجه تسمیه ٔ آن گفته شد. رجوع به حبیب السیر چ خیام ج 4 ص 113، 365، 382، 383 شود.
بربسته شوخ شاطر من لنگ نیلگون
نیلوفری بپای گلی گشته سرنگون .
نیز شعری دارد بمطلع زیر:
از روزه نخواهم که بر آن مه ستم آید
خواهم ز خدا آنکه مه روزه کم آید.
(از مجالس النفائس ص 152).
دمی از دست دنیا وانرستم
بیا ساقی که یکدم می پرستم .
میر محمود تربتی او را هجو کرد و بیت زیر از همان هجو است :
میمون جمال ازرق نحس دنی دون
رذل کریه منظر کم کاسه ٔ زبون .
(از مجالس النفائس ص 96 و 272).
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) ابرقوهی . از شاعران یزد بود. آیتی در آتشکده ٔ یزدان گوید: شرح حال اودر دست نیست ، ولی اشعاری از او آورده است . نصرآبادی در تذکره ٔ خود او را میر غیاثا ابن میرزا هادی برادر میر برهان ابرقوهی ذکر کرده است ، و گوید: وی و پدرو عموی او همه شاعر و از بزرگان ابرقوه بودند. صاحب صبح گلشن (ص 300) وی را غیاث الدین آورده ، گوید: او برادرزاده ٔ میر برهان ابرقوهی است - انتهی . غیاث در اوایل جوانی در ابرقوه درگذشت و این اشعار از اوست :
خموشی شب هجران ز بیوفایی نیست
که ناله را به لبم قوت رسایی نیست
دل شکسته ٔ ما را شراب کرده علاج
شکست توبه ٔ من کم ز مومیایی نیست .
و نیز گوید:
جام می از توبه ام تکلیف استغفار کرد
خنده ٔ مینا ز خواب غفلتم بیدار کرد.
همچنین گوید:
در سرم باز آتشی از عشق آن دلبر گرفت
باز عشقش گرمی دیرینه را از سر گرفت .
رجوع به تذکره ٔ نصرآبادی صص 301-302 و الذریعه ذیل «دیوان غیاث ابرقوهی » شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) ابن حمیدالدین . رجوع به خواندمیر و غیاث الدین همام الدین شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) ابن رکن الدین سلیمان . رجوع به غیاث الدین کیخسرو ثالث شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) ابن طاوس ، رجوع به غیاث الدین عبدالکریم شود.
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) ابن طیب شاه . یازدهمین از ملوک شبانکاره ٔ فارس (بنی فضلویه ). وی به سال 688هَ . ق . بحکومت رسید، و با برادرش نظام الدین اسماً حکومت میکردند. (از معجم الانساب زامباور ج 2 ص 352).
غیاث الدین . [ ثُدْ دی ] (اِخ ) ابن فخرالدین . رجوع به غیاث الدین ابن رکن الدین شود.
دانشنامه اسلامی
...