حسان

(تلفظ: hesān) (عربی) بسیار نیکو ، بسیار خوب ، نیکروی ؛ (در اعلام) حسان بن ثابت شاعر رسول اکرم(ص) .

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن جابر. یا ابن ابی جابر السلمی ، صحابیست . او درک غزوه ٔ بدرکرده و ناقل بعض احادیث است . (قاموس الاعلام ترکی ).

حسان . [ حَس ْ سا ] (اِخ ) دهی است نزدیک مکه و آنرا ارض حسان نیز نامند.

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن جهید. چنین نامی در اسناد باقی مانده ٔ از حکومت اعراب در اندلس دیده میشود. رجوع به الحلل السندسیه ج 1 ص 372 شود.

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن حریث العدوی . یا العبدری . محدث است . رجوع به ابوالسوار حسان شود.

حسان . [ حَس ْ سا ] (ع ص ) بسیار نیکو. بسیار خوب . (منتهی الارب ) (آنندراج ) (غیاث اللغات ) (شرفنامه ). نیکوروی . (مهذب الاسماء).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن خوط ذهلی بکری . از اعیان قبیله ٔ خویش بود و با جماعتی از کسان خود نزد رسول خدا آمده مسلمانی پذیرفت و در جنگ جمل دررکاب امیرالمؤمنین علی بود. (قاموس الاعلام ترکی ).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن داعی یکی از امیران سپاه نصربن حسن فیروزان است . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی نسخه ٔ خطی صادق انصاری کتابخانه ٔ لغتنامه ). و در چ 1272 هَ . ق . ص 269 این کلمه جستان بن داعی آمده است .

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن دحداح یا ابن دحداحة از مشرکان قریش در مکه بود. زن وی أمیمه بنت بشر انصاری از مکه گریخت و به مدینه آمده مسلمان گردید، پیغمبر نخست خواست او را بشوهرش بازگرداند و چون راضی نشد. آیه ٔ «فامتحنوهن » نازل گشت . پس او را به ازدواج سهل بن حنیف درآورد و از وی عبداﷲبن سهل بزاد. (امتاع الاسماء ج 1 صص 306-307).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن زید، مکنی به أبوغصن . محدث است .

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن سعید حجری . رجوع به حسان بن اسد حجری شود.

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن سعید یکی از اعیان زمان الب ارسلان که به صفت سخا و بذل متصف بوده و به سال 463 هَ . ق . درگذشته است و او رئیس مرورود بود. (حبیب السیر چ طهران جزو4 ج 2 ص 371).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن شداد التمیمی . صحابی است . (قاموس الاعلام ترکی ).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن عبداﷲبن سهل کندی ، مکنی به ابوعلی واسطی ساکن مصر. از لیث واز ابن لهیعه روایت دارد، و بخاری و ابوحاتم نیز ازوی . ابن یونس او را توثیق کرده است . در مصر به سال 222 هَ . ق . درگذشته است . (حسن المحاضرة ج 1 ص 126).

حسان . [ حَس ْ سا ] (اِخ ) ابن انوشیروان حاکم طبرستان است . یاقوت گوید: انوشیروان در 435 هَ . ق . درگذشت و پسرش جستان یا حسان جانشین او شد. رجوع به سفرنامه ٔ مازندران رابینو چ وحید ص 188 شود.

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن منذر، یکی از امراء نعمان بن منذر امیر حیره بوده است ،و در هنگامی که میان نعمان و اعراب در یوم طحفه جنگی رخ داد قابوس بن نعمان امیر سپاه و حسان بن منذر امیر پیش قراولان بوده است . (العقد الفرید ج 6 صص 87-88).

حسان . [ ح َس ْ سا] (اِخ ) ابن کریب رعینی حمیری مکنی به ابوکریب مصری از عمر و علی روایت دارد و فتح مصر دریافت و ابن حبان او را ثقة دانسته است . (حسن المحاضره ج 1 ص 114).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن عبدالرحمان ضُبَعی صحابی است . (قاموس الاعلام ترکی ). ابونعیم گوید: بصری بود و با ابوموسی به اصفهان آمد و سپس داستانی از فتح اصفهان که در آن شرکت داشت و ملاقات با یهودیان اصفهان آورده است . و گوید از پدر خود عبدالرحمان روایت میکرد. (ذکر اخبار اصفهان ج 1 ص 287).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن عبدالسلام سلمی اندلسی . محدث است . (الحلل السندسیة ج 2 ص 157).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن عبدالملک . وی برادر اکیدربن عبدالملک است که با همراهی برادر در واقعه ٔ اکیدر در دومةالجندل شرکت کرد و بدست خالد ولید کشته شد و قبای وی را به عنوان سلب برای رسول خدا فرستادند. (امتاع الاسماع ، ج 1 صص 463 -464).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن عطیه مکنی به ابوبکر. از اوزاعی نقل است که من مردی را ندیدم بیشتر از وی کار نیک کند. هم او گوید: آنگاه که نماز پسین میگذشت ، حسان بن عطیه به گوشه ٔ مسجد میرفت و یاد خدا میکرد تا آفتاب فرو رود. اوزاعی از او حدیث کند: هرکه ایستادن شب را طول دهد طول ایستادن در قیامت بر وی آسان شود. اوزاعی گوید، حسان مرا حدیث کرد که خدا ستمکار را به ستمکار عذاب دهدآنگاه هر دو را به آتش درآورد. و حدیث کرد که : بنده اگر کار بدی کند، ملک تا سه ساعت آنرا ننویسد، تا اگر آمرزش نخواست نوشته شود و اگر آمرزش خواست نوشته نگردد. و اگر کسی روز جمعه مسافرت کند در حق او نفرین شود که رفیق راه نگیرد و در کار خود کمک نشود. دو رکعت که بنده بخواند و دندان خویش مسواک کرده باشد بهتر که هفتاد رکعت بخواند و دندان مسواک نکرده باشد.حسان از انس و شدادبن اوس سند دارد و از ابن مسعود و ابوذر و حذیقه و گروه بسیاری روایت کند. (صفةالصفوه ج 4 صص 195-196). و رجوع به فهرست عیون الاخبار شود.

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن عمروبن تبع. یکی از ملوک یمن پس از ابرهة و ابن الصباح است . رجوع به حسان تبعی شود.

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن غدیر. مجمعبن یعقوب گوید: او را دریافتم و او پیر بود. و او داستان عشق خود را به دختری برایم نقل کرد؛ که در جوانی او را دیدم و عاشق او گردیدم و خواستگاری کردم و موفق نشدم و از او دور شدم . و در پیری وقتی که در ناحیتی میگشتم ، پیرزنی را دیدم که احوال من همی جست ، و چون تحقیق کردم همان دختر بود که در جوانی دیده بودم . پس شعری در حق او سروده که چنین آغازد:
قالت اسامة یوم برقة واسط
یا ابن الغدیر لقد جعلت نفیر.
(البیان و التبیین جاحظ و حاشیه ٔ آن ج 2 ص 85 و ص 153).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن فریعة همان حسان بن ثابت است که به مادرش منسوب شده است . و رجوع به فهرست عیون الاخبار ابن قتیبه شود.

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن قیس التمیمی .مکنی به ابواسود. صحابی است . (قاموس الاعلام ترکی ).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن قیس بن عبداﷲ جعدی عامری . شاعر صحابی کهن سال بود. در جاهلیت شهرت بسزا یافت . گویند سی سال آغاز عمرش شعر نمیگفت و ناگهان آن نبوغ در وی ظاهر گشت ، او پیش از اسلام بت پرستی را نکوهش کرده و از می گساری نهی میکرد و نزد پیغمبر آمده و صفین را با علی دریافته است و پس از وی ساکن کوفه بود و معاویه وی را با یکی از حکام خود به اصفهان گسیل داشت و وی همانجا در حالی که بیش از صد سال عمر داشت در سال پنجاهم هجرت درگذشت . (الاصابه ج 3 ص 538) (اغانی ج 4 ص 126، 139) (اعلام زرکلی ج 1 ص 219).

(معجم الادباء، ج 3 ص 5).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن مالک بن بجدل کلبی حاکم فلسطین به زمان معاویه بوده است و در هنگام خروج ابن الزبیر بر بنی امیه به نفع بنی امیه کارها انجام داده است . رجوع به عقدالفرید چ محمد سعیدالعریان ج 5 صص 158-160 شود.

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن مالک بن عبداﷲبن جابر، وی وزیر عبدالرحمان داخل مؤسس دولت اموی اندلس بود. جد وی عبداﷲ اهل مشرق و مملوک مروان بن حکم و آزادکرده ٔ او بود، حسان در 113 هَ . ق . بیست و پنج سال پیش از آمدن عبدالرحمان بن معاویه به اندلس درآمد، و چون عبدالرحمان مسلط گردید، او را به وزارت گمارد و به فرماندهی منصوب کرد و سپس حکومت اشبیلیة بدو داد و پس از پنج سال در آنجا در 150 هَ . ق . درگذشت . (اعلام زرکلی چ 1 بنقل از حلةالسیراء ص 132).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن مجدوح هذلی . مردی از بنی هذل که به روز حرب جمل لواء قبیله ٔ ربیعة و کندة داشت و بدان جنگ کشته شد. (سمعانی ص 10).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن محمد قرشی اموی نیشابوری . وی از نسل بنی امیة و از مشاهیر فقهای شافعیة است ودر خراسان امام فقه و حدیث بود و هم بدانجا در نود و دو سالگی به سال 349 هَ . ق . درگذشت . او راست : شرح رساله ٔ شافعی در اصول الفقه و تخریج بر صحیح مسلم .

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن معاویةبن ربیعه بن حرام عذری ، از قحطانیان است و جدی جاهلی بوده است . بثینه و جمیل عذری از فرزندان اویند. (اعلام زرکلی ج 1 ص 220).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن مفرج از فرزندان هلبابعجة است . (صبح الاعشی ج 1 ص 332).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن نعمان بن عدّی ازدی غسانی ، از فاتحان اسلام و در زمان معاویه والی افریقا بود، و عبدالملک بن مروان نیز وی را در سال 74 هَ . ق . با لشکری به افریقا فرستاد و او در این سفر با زن شجاع افریقائی بنام ملکه «دهینا» که یک کاهن بربری بود، جنگهاکرد و در 90 هَ . ق . درگذشت . (اعلام زرکلی چ 1 ج 1 ص 220). و رجوع به کامل التواریخ ابن اثیر ج 4 ص 179 شود.

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن نوح مکنی به ابومعاویة. محدث است . و رجوع به ابومعاویه حسان ... شود.

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابن هلال بن حارث مزینی . در بصره محدث بود و پدرش از صحابه بوده است . (از تاریخ گزیده ص 220).

(الموشح ص 154).

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابوأشرس . محدث است .

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابواسود حسان بن قیس التمیمی یکی از صحابه است . رجوع به حسان بن قیس شود.

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) ابوعلی . محدث است .

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ ) اندلسی . رجوع به حسان بن مالک شود.

حسان . [ ح َس ْ سا ] (اِخ )ابن نمیربن عجل کلبی مکنی به ابوالندی و ملقب به عرقله ٔ اعور است که در 486 هَ . ق . متولد شد و در 567 هَ . ق . درگذشت . ساکن دمشق و ندیم صلاح الدین ایوبی بود. صلاح الدین باو وعده داده بود که پس از گرفتن مصر هزار دینار به او خواهد داد، و پس از تسلط دو هزار دینار به او بخشید، ولی او پیش از استفاده از آن فجاءةبمرد. (اعلام زرکلی بنقل از فوات الوفیات ج 1 ص 112).

(البیان و التبیین جاحظ ج 3 ص 210).

حسان . [ ح ِ ] (ع ص ، اِ) ج ِ حِسین و حَسَن و حَسناء و حَسَنَة. خوبان . نیکوان . (منتهی الارب ).

حسان . [ ح ُ ] (ع ص ) نعت مذکر از حسن .

حسان . [ حَس ْ سا ] (اِخ ) (قریه ٔ...) قریه ای نزدیک هرات . (حبیب السیر ج 2 ص 397 س 19).

حسان . [ حَس ْ سا ] (اِخ ) ابن ابراهیم مکنی به ابی هشام ، قاضی کرمان . محدث است .

حسان . [ حَس ْ سا ] (اِخ ) ابن ابی حسان العبدی . صحابیست . (قاموس الاعلام ترکی ).

حسان . [ حَس ْ سا ] (اِخ ) ابن ابی ساسان . مکنی به ابی عبداﷲ محدث است .

حسان . [ حَس ْ سا ] (اِخ ) ابن ابی سنان العسکری . صحابیست و حدیث شریف «طالب العلم بین الجهال کالحی بین الاموات » را او روایت کرده است . (قاموس ترکی ). صاحب صفوةالصفوة آرد، ابویحیی زراد گفت شنیدم حسان بسیار به این بیت تمثل می جست :
لاصحة المرء فی الدنیا تؤخره
ولا یقدم یوماً موته الوجع.
ابن شوذب گفت : حسان بن ابی سنان مردی از بازرگانان بصره بود و شریکی در بصره داشت و خود وی در اهواز بود. و از اهواز بسوی شریک خویش می آمد. در سر هر سال مینشستند و حساب میکشیدندو سود را بخش میکردند. پس حسان قوت خویش از آن سود برمیداشت و بقیه را تصدق میکرد و شریک وی زمین میگرفت و خانه میساخت . حسان نوبتی به بصره آمد و آنچه میخواست بخش کرد، پس وی را گفتند خانواده های مستمندی هستند که حاجت آنها ظاهر نمیشود. گفت چرا ما را آگاه نساختید؟ آنگاه سیصد درهم وام بگرفت و بدانها بفرستاد. موسی بن هلال گفت : مردی همنشین ما بود از زن حسان حدیث کرد که حسان شب می آید و در بستر من داخل میشود، آنگاه همچنانکه زن کودک خویش بفریبد، مرا فریب میدهد،و آنگاه که دانست بخواب رفتم ، برخیزد و بیرون شود وبه نماز بپردازد، زن گفت وی را گفتم ای ابوعبداﷲ چند خود را رنجه میداری با نفس خویش مدارا کن . گفت : خاموش که بیم آن دارم به خوابی روم که از آن برنخیزم . عبداﷲبن عیسی گفت : پدرم خبرداد که حسان به مسجد مالک بن دینار می آمد و چون مالک سخن میگفت وی چندان میگریست که روی او تر میگشت و صدایش شنیده نمیشد. عبدالجباربن نضر سلمی گفت : حسان به غرفه ای بگذشت و گفت این چه وقت ساخته شده ؟ آنگاه نفس خویش را گفت از چیزی که به کار تو نیاید پرسیدی ، ترا به روزه ٔ یک سال شکنجه دهم پس آن سال روزه بگرفت . عمارةبن زاذان گفت حسان دکان خویش میگشود و دواة میگذاشت و حساب خویش پراکنده میساخت و پرده میانداخت آنگاه نماز میگذاشت و هرگاه گمان میبرد آدمی می آید به حساب میپرداخت تا بنمایدکه او به حساب مشغول است . ابوداود گفت : سلام بن مطیع حدیث کرد که حسان گفت اگر گدایان نبودند، بازرگانی نمیکردم . یحیی بن بسطام الاصفرالتمیمی که همسایه ٔ حسان بود گفت : حسان روزها روزه میداشت و به گرده ای افطار میکرد و سحر گرده ٔ دیگر میخورد پس سخت لاغر و بیمار شدو چون مرد و او را برای غسل برهنه کردند، مانند نخ سیاهی بود و یاران گرد او میگریستند. حریث گفت : یحیی بن مسلم بکا، و ابراهیم بن محمد قبسیسی گفتند چون به حسان و رنجی که بدو رسیده بود بنگریستیم ما را ناگوار آمد و گریه ٔ مردم سخت شد و آواز آنان برخاست ، آنگاه آرام شدند در این هنگام بشنیدیم گوینده ای از یک سوی خانه میسرود:
شجوع للاله لکی یراه
نحیل الجسم من طول الصیام .
گفت بخدا سوگند در خانه جز گریان ندیدم . حسان از حسن و ثابت بنانی بسیار روایت داشت و گفته اند او از انس سند دارد. لیکن او به عبادت از روایت بازماند. (صفةالصفوة ج 3 صص 254-257) (البیان و التبیین جاحظ ج 3 ص 85)(عیون الاخبار ابن قتیبة ج 1 ص 269).