زبان های ایران مرکزی یا گویش های مرکز ایران به گروهی از زبان های ایرانی شاخهٔ شمال غربی گفته می شود که از قدیم در برخی از شهرها و روستاهای مرکز ایران (به ویژه در استان اصفهان و استان مرکزی) رایج بوده است. بیشتر این گویش ها در صد سال اخیر منقرض شده است یا در حال انقراض است و در میان نسل جدید جای خود را به فارسی داده است.
گویش های شمال غربی: گویش هایی هستند که در غرب جاده قم-اصفهان رایج می باشند. از این دسته می توان به محلاتی، وانشانی و خوانساری اشاره نمود.
بیشینه مردم اصفهان به این زبان ها سخن می گفته اند. روند فارسی شدن زبان این مناطق در دوران صفوی و با اعلام اصفهان به عنوان پایتخت به بیشترین سرعت خود دست یافت.این روند هم چنان ادامه دارد و بسیاری از روستاهای محل سکونت گویشوران زبان های مرکز ایران که بیشتر در بخش خاوری استان اصفهان قرار دارند امروزه در معرض تغییر زبانی به سوی فارسی هستند. این گروه های زبانی بنظر می رسد دارای زبانی با اصل مشترک بوده اند. در گذشته در بسیاری شهرهای بزرگ ایران این گویش ها رواج داشته که امروز جای خود را به فارسی سپرده اند. گویش قدیم کرمان و یزد که توسط زرتشتیان و یهودیان این دو شهر حفظ شده گویش قدیم اصفهان که در اشعار برخی شاعران مانند اوحدی اصفهانی نشانه هایی از آن بدست آمده توسط کلیمیان این شهر و روستایهای مجاور شهر مانند زاینده رود و گز باقی مانده است. این زبان مرکزی که گاهی زبان راجی نیز نامیده می شود در گذشته در شهرهای ری و قم و همدان نیز تکلم می شده است. چنانچه در آثار شمس قیس رازی آمده است که مردم ری و عراق عجم علاقه ای به اشعار فارسی ندارند و شعر محلی فهلوی خود را بیشتر می پسندند. در بروجرد و خرم آباد نیز این گویش ها رواج داشته اند که امروزه تنها گروه های اقلیت مذهبی این شهر گویش کهن را حفظ کرده اند. بر پایه گزارشی که ابن مقفع از وضعیت زبان های رایج میان ایرانیان آورده، این گویش ها در گذشته فهلوی و در زمان قدیمتر پهلوی نامیده می شدند.
حس قومی گویشوران زبان های ایران مرکزی همواره حس وابستگی قومی پارسی و حس تعلق آن ها در سطح ملی ایران بوده است.
این گویش ها به شش دسته عمده تقسیم می شوند؛ که چهار دسته آن ها چهار جهت جغرافیایی و دو دسته نیز به دلیل شباهت به این گویشها با آن ها در یک گروه قرار می گیرند:
گویش های شمال غربی: گویش هایی هستند که در غرب جاده قم-اصفهان رایج می باشند. از این دسته می توان به محلاتی، وانشانی و خوانساری اشاره نمود.
بیشینه مردم اصفهان به این زبان ها سخن می گفته اند. روند فارسی شدن زبان این مناطق در دوران صفوی و با اعلام اصفهان به عنوان پایتخت به بیشترین سرعت خود دست یافت.این روند هم چنان ادامه دارد و بسیاری از روستاهای محل سکونت گویشوران زبان های مرکز ایران که بیشتر در بخش خاوری استان اصفهان قرار دارند امروزه در معرض تغییر زبانی به سوی فارسی هستند. این گروه های زبانی بنظر می رسد دارای زبانی با اصل مشترک بوده اند. در گذشته در بسیاری شهرهای بزرگ ایران این گویش ها رواج داشته که امروز جای خود را به فارسی سپرده اند. گویش قدیم کرمان و یزد که توسط زرتشتیان و یهودیان این دو شهر حفظ شده گویش قدیم اصفهان که در اشعار برخی شاعران مانند اوحدی اصفهانی نشانه هایی از آن بدست آمده توسط کلیمیان این شهر و روستایهای مجاور شهر مانند زاینده رود و گز باقی مانده است. این زبان مرکزی که گاهی زبان راجی نیز نامیده می شود در گذشته در شهرهای ری و قم و همدان نیز تکلم می شده است. چنانچه در آثار شمس قیس رازی آمده است که مردم ری و عراق عجم علاقه ای به اشعار فارسی ندارند و شعر محلی فهلوی خود را بیشتر می پسندند. در بروجرد و خرم آباد نیز این گویش ها رواج داشته اند که امروزه تنها گروه های اقلیت مذهبی این شهر گویش کهن را حفظ کرده اند. بر پایه گزارشی که ابن مقفع از وضعیت زبان های رایج میان ایرانیان آورده، این گویش ها در گذشته فهلوی و در زمان قدیمتر پهلوی نامیده می شدند.
حس قومی گویشوران زبان های ایران مرکزی همواره حس وابستگی قومی پارسی و حس تعلق آن ها در سطح ملی ایران بوده است.
این گویش ها به شش دسته عمده تقسیم می شوند؛ که چهار دسته آن ها چهار جهت جغرافیایی و دو دسته نیز به دلیل شباهت به این گویشها با آن ها در یک گروه قرار می گیرند:
wiki: زبان های ایران مرکزی