کارد

کارد. (اِ) آلت برنده ای از آهن که دارای تیغه و دسته است . (ناظم الاطباء). سِکّین . (ترجمان القرآن ) (دهار) (منتهی الارب ). مِخذَعَه . خیفَه . مِقَذّ. شَلط، شَلطاء. شِلقاء. نَصل . طلش مقلوب شَلط. (منتهی الارب ). سَخَّین . شَفَره . آلتی با تیغه ٔ آهنین و دسته ٔ چوبین و غیره برای بریدن چیزها چون میوه و چیزها چون میوه و گوشت و غیره .آلتی برای بریدن که بسوی دسته خم نشود بدانسان که چاقو خم شود و تیغه نیز کجی ندارد چنانکه شمشیر دارد.چاقوی بزرگ :
تا سمو سر برآورید از دشت
گشت زنگارگون همه لب کشت
هر یکی کاردی ز جان (خان ؟) برداشت
تا برند از سمو طعامک چاشت .

رودکی .

تو ندانی که مرا کارد گذشته است ز گوشت
تو ندانی که مرا کار رسیده است بجان .

فرخی .

یا زندم یا کندم ریش پاک
یا دهدم کارد یکی بر کلال .

حکاک .

ای تن ار تو کارد باشی گوشت [ تو ] فربه بری
چون شوی چون داسگاله خود نبرّی جز پیاز.

ابوالقاسم مهرانی .

شبی هموثاقی از آن وی به آهنگ وی که بر او عاشق بودی بنزد وی آمد، وی کارد بزد آن غلام کشته گشت . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 382).
این کارد نه از بهر ستمکاری کردند
انگور نه از بهر نبیذ است بچرخشت .

ناصرخسرو.

زو بوسه نیابی اگراو را نزنی کارد
هر چند که با کارد بوی ، او تن تنها.

ناصرخسرو.

لیکن رود این مرا همانا
کاشتر نکشم بکارد چوبین .

ناصرخسرو.

نبینی که چون کارد بر سر بود
قلم را زبانش روانتر بود.

سعدی (بوستان ).

شبانگه کارد بر حلقش بمالید
روان گوسفند از وی بنالید.

سعدی (گلستان ).

|| طلع. طَلح . وَلیع. ضَب ّ. اِغریض . (مهذب الاسماء). کافور. (قاموس ). کاناز. و آن چیزی است که از خرمابن برآید مانند دو نعل بر هم نهاده و آن شکوفه ٔ نخستین خرماست و پوست آن را کفری و چیز درونی آن را اغریض نامند. صاحب مهذب الاسماء در معنی ضب گوید: و شکوفه کاز [ یعنی که از ] کارد بیرون آید. و در معنی طلح نیز گوید: الطلح و الطلع کارد (در هر دونسخه ٔ خطی معتبر در هر دو جا کارد آمده است و در نسخه ٔ سوم که کمی مغلوط است در معنی ضب کاردو آورده و در معنی طلح کارد و ظاهراً کارد به این معنی همان کاناز است ).
- کارد به حلق مالیدن ؛ کنایه از ذبح کردن و گلو بریدن . (آنندراج ) :
شنیدم گوسفندی را بزرگی
رهانید از دهان و دست گرگی
شبانگه کارد بر حلقش بمالید
روان گوسفند از وی بنالید
که از چنگال گرگم درربودی
چو دیدم عاقبت خود گرگ بودی .

سعدی (گلستان از آنندراج ).

- کارد خوردن بر چیزی ؛ رسیدن کارد بر چیزی . (آنندراج ).
- امثال :
کارد از گوشت گذشتن :
تو ندانی که مرا کارد گذشته است از گوشت
تو ندانی که مرا کار رسیده است بجان .

فرخی .

کارد به استخوان رسیدن . رجوع به مدخل کارد به استخوان رسیدن شود.
کارد دسته ٔ خود را نبرد. (از جامع التمثیل ).
کاردش بزنی خونش درنمی آید ؛ نهایت خشمگین است .
کارد مطبخ است ؛ بهمه کاری میخورد.
کارد و پنیر بودن ؛ سخت دشمن یکدیگر بودن .

کارد میوه ( لوازم آشپزخانه )

کارد ( ظروف آشپزخانه )
کارد کره: چاقوی سرگرد با تیغه ی نه چندان تیز، که برای پخش کردن کره، مربا و سایر چیزها بکار می رود.
کارد استیک: یک چاقوی بزرگ دندانه دار برای بریدن استیک. دسته این چاقو در دست خوب و محکم جا میگیرد.
کارد غذاخوری: معمولا سر گرد و تیفه ی بلندتری دارد، برای وعده ی اصلی ست.
کارد غذاخوری اروپایی: بزرگتر و سنگین تر از کارد غذاخوری سنتی ست و در موقعیت های رسمی کنار چنگال غذاخوری اروپایی استفاده می شود.
کارد ماهی: در کنار چنگال ماهی برای به نرمی بریدن انواع غذاهای دریایی مناسب است.
کارد پنیر: برای بریدن انواع پنیر طراحی شده و در سر آن زبانه ای دارد که با کمک آن می توان پنیر را برداشت.
کارد دسر: چاقویی کوچکتر با تیغه ی کوچکتر ولی دسته ی بزرگتر، در کنار چنگال دسر مصرف می شود.

چاقو، خنجر، دشنه، ساطور، قداره، قمه، نشتر، نیشتر

در پهلوی ( پارسی میانه ) کارت kārt

در گویش اصفهانی مانند زبان پهلوی، هنوز هم کارت گفته می شود.