علم لدنی

در الهیات، علم لَدُنّی، علم حضوری یا علم ناآموخته علمی است که بدون تعلیم و تعلّم و بی واسطه به دست آمده باشد. به عبارت دیگر علم لدنّی، علمی است که از طریق کشف و الهام بدست می آید و نام دیگر آن علم اعلیٰ است. این علم، مختصّ اهل قرب است و تنها با تعلیم و تفهیم ربّانی به دست می آید نه با دلایل عقلی و شواهد نقلی. این تعبیر آیهٔ  ۶۵  سورهٔ کهف است: . . . وَ عَلَّمْنٰاهُ مِنْ لَدُنّٰا عِلْماً. «و او (خضر) را از نزد خود علم بیاموختیم.از افرادی که دارای این علم عظیم هستند، می توان به پیامبر اسلام و اهل بیت اشاره کرد. کما اینکه در حدیث معتبری وارد شده است که پیامبر درنزدیکی رحلتش به علی هزار باب علم آموخت که از هر بابی هزار باب دیگر علم باز می شود. این روایت را نیز غزالی —صاحب کتاب احیا العلوم— که از علمای بزرگ اهل تسنن است نیز در رساله ای به نام —رسالة العلم اللدنّی— آورده است. غزالی در آنجا می گوید: «اگر این علوم را بخواهیم با تعلیم و تعلّم متعارف مقایسه کنیم، امکان ندارد. چگونه می شود یک میلیون باب علم را در لحظات کوتاهی تعلیم داد؟ این تعلیم و تعلّم به نحو متعارف و معمولی نیست». فلذا در ادامه می گوید: «این گستردگی و گشایش در علم، به صرف تعلیم و تعلّم حاصل نمی شود، بلکه این افاضهٔ امری آسمانی و الٰهی و لدنّی —یعنی از جانب درگاه خداوند متعال— می باشد».
امّا کیفیّت این تعلیم و تعلّم از ادراک عقول ما برتر است! ممکن است این طور هم بتوان توضیح داد: رسول خدا که واسطهٔ این افاضه هستند، ایشان را به آن عوالم متّصل نموده اند؛ یعنی واسطهٔ اتّصال علی بن ابی طالب به آن عوالم ملکوتی شده باشند. ولی به هر حال درک این مطالب از فهم انسان عادّی خیلی بالاتر است.
فاطمی نیا نیز طبق تعریفی می فرمایند: «کلمهٔ علم لدنّی از قرآن اقتباس شده است. آنجا که در مورد خضر می فرماید: و علمناه من لدنا علما. یعنی نوعی علم و دانش خاصّی دادیم! و لذا هر علمی که بدون واسطهٔ بشر به انسان برسد، علم لدنّی نام دارد».

علم لَدُنّی
(لدنّی واژه ای عربی، به معنی نزدِ من) در اصطلاح، علمی است که بنده از جانب خداوند، بی واسطۀ انسان یا فرشته می آموزد. این اصطلاح برگرفته از قرآن کریم است (کهف، ۶۵). برخی معتقدند علم لدنّی در حقیقت همان اندیشه های حقّانی و علم ازلی است که خداوند هنگام خطاب «اَلَستُ بربکم» به ارواح انسان ها آموخته است. فرق میان علم لدنّی و علم یقینی آن است که علم یقینی ادراک نور ذات و صفات الهی است و علم لدنّی ادراک معانی و کلمات از حضرت حق است بی واسطۀ بشر و فرشته، و آن بر سه قسم است: وحی، الهام، و فراست. عین القضاة می گوید: برای علم لدنّی تعبیری که به لفظ درآید و در عبارت گنجد، متصوّر نیست.