کلمه جو
صفحه اصلی

قلمدان سازی

فرهنگ فارسی

ساختن قلمدان . توضیح در گذشته قلمدان سازان برای ساختن قلمدان دو قالب اصلی آن یعنی زبانه و رویهرا با چوب به مقطعی کوچکتر از قطع مورد نظر تهیه می کردند و با سه لا کاغذ به هم می چسبانیدند در حالی که هنوز مغز کاغذ تر بوده است و سطح هر دو قالب چوبیرا می پوشانیدند پس از خشک شدن یک ورق کاغذ سفید اعلی هم روی هر دو قالب می کشیدند . جدا کردن زبانه از قالب بسی آسان بوده است زیرا یک سر آن باز است . اما جدا کردن رویه از قالب چوبی به وسیله بریدن و جدا کرده کله قلمدان به کمک یک تیغه فلزی امکان می یافت و بعد کله را با سریشم بزبانه می چسبانیدند . مقوای بهم پیوسته را در هر مرحله به وسیله ساییدن با سوهان و استخوان قلم گوسفند صاف و هموار می کردند . قلمدانهای عالی را با کاغذ سفید اعلی می ساختند و قریب بیست ورق کاغذ سفید به قالبهای چوبی می چسیانیدند . پس از این مرحله بوم کردن قلمدان و بعد نقاشی بروی آن صورت می گرفت در مرحله نقاشی ابتدا طرح اصلی را با گرده می ریختند یا با قلم ظریف و سفیداب ترسیم می کردند و سپس رنگ می زدند . موضوع اغلب افسانه های قدیمی و شاعرانه مثل شیرین و فرهاد خسرو و شیرین لیلی و مجنون موسی و فرعون یوسف و زلیخا بوده است . و همچنین صحنه های شکار و بزم و رزم و زراعت و غیره یعنی موضوعات نقاشی معمول زمان مورد استفاده قرار می گرفته و ضمنا این نقشها تحت تاثیر سبک نقاشی متداول در هر عهد بوده است . گاهی نیز تصاویر شاعران ( فردوسی سعدی حافظ ) و عارفان ( شاه نعمه الله ولی نورعلی شاه و غیره ) را نقاشی می کردند .

دانشنامه آزاد فارسی

ساختن قلمدان از جنس مقوا و غیر آننقاشی و نگارگری روی قلمدان از هنرهای ظریف ایرانیان بعد از اسلام، برای مصارف تحریری و مراجع دیوانی بوده است. این هنر منسوخ شده، در دوران تیموری و صفوی رواج بسیار داشته و تا پایان دورۀ قاجار با شیوه های گوناگون تکامل یافته است. جعبۀ قلمدان به شکل مستطیل و جنس آن از مقوا یا کاغذهای باطله است که پس از پایان ساخت، نقاش برای پیاده کردن طرح نقاشی، بوم آن را آماده و بر روی آن صورت سازی و نقش آفرینی می کند. سپس چندین بار بر روی نقاشی روغن می زند و پس از خشک شدن، عملیات واشوکاری، چلوارکشی روی سطح نقاشی، و بعد عملیات زرنشان سازی، تذهیب کاری و طلااندازی در طرح های مختلف صورت می گیرد، و در نهایت با عملیات جدول کشی، تزیین لبه های حواشی قلمدان، کار به پایان می رسد. قلمدان انواعی دارد که مهم ترین آن عبارت اند از ساده، طلاکوبی، نقره کوبی، گل وبته ای، چهره ای، منظره ای، رزمی، بزمی، شکارگاهی، کیانی، خط نشانی، عرفانی، خاتمی، مینایی، فولادی، چوبی، باسمه ای، و فانتزی. برخی از قلمدان نگاران برجسته عبارت اند از معین مصور، شاگرد رضا عباسی، با رقم «رقم زد بتوفیق صانع معین»، محمد زمان، نگارگر مشهور ایرانی، با عبارت «یا صاحب الزمان»، و شفیع عباسی با رقم «محمد شد شفیع هر دو عالم». نام قلمدان نگاران در رشتۀ نگارگری (مینیاتور) ثبت شده است.


کلمات دیگر: