کلمه جو
صفحه اصلی

ابوالهیثم

لغت نامه دهخدا

ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) بزیعاللحّام . محدث است و علی بن ثابت از او روایت کند.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) بشربن وضاح بصری . محدث است .


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) بکربن سلام . محدث است .


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) خالدبن ایاس المدنی . محدث است .


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ] (اِخ ) داود. محدث است و معتمر از او روایت کند.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) خالدبن خداش بن عجلان . رجوع به خالد... شود.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) خالدبن عبداﷲ واسطی الطّحان . محدث است .


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) خالدبن قاسم المداینی . محدث است .


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) خالدبن قاسم بن یزید کوفی . محدث است .


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) المعلی بن اسد. محدث است .


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) خالدبن مخلد البحلی القطوانی . محدث است .


ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( ع اِ مرکب ) عقاب. ( دهار ) ( المرصع ) ( مهذب الاسماء ). آله. و صاحب المرصع اضافه می کند: و الهیثم فرخه ؛ ای فرخ العقاب و قیل َ هو السنّور.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) محدث است. او از حسن و از او ابومعاویة روایت کند.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) ابن التیهان. رجوع به ابوالهیثم مالک بن التیهان... شود.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) ابن نصربن دهر الأسلمی. محدث است و از پدر خود نصربن دهر روایت کند.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) الاعرابی. یکی از فصحای اعراب است. ( ابن الندیم ).

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) بزیعاللحّام. محدث است و علی بن ثابت از او روایت کند.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) بشربن وضاح بصری. محدث است.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) بکربن سلام. محدث است.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) خالدبن ایاس المدنی. محدث است.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) خالدبن خداش بن عجلان. رجوع به خالد... شود.

ابوالهیثم.[ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) خالدبن صبیح. محدث است.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْهََ ث َ ] ( اِخ ) خالدبن عبدالرحمن العبدی. محدث است.او از سماک و از او اسحاق بن فرات مصری روایت کند.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) خالدبن عبداﷲ واسطی الطّحان. محدث است.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) خالدبن قاسم المداینی. محدث است.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) خالدبن قاسم بن یزید کوفی. محدث است.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) خالدبن مخلد البحلی القطوانی. محدث است.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) خالدبن یزیدبن صفوان شامی القرشی. محدث است و از ضمره روایت کند.

ابوالهیثم. [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] ( اِخ ) خالدبن یزید کاتب خراسانی. اصل او از خراسان و منشاء وی بغداد است. او در اول کاتب جیش بود سپس محمدبن عبدالملک زیات وزیرعمل بعض ثغور داد. و او را با ابوتمام طائی مهاجات و مشاعرات است. و گویند وقتی در راهی آواز مغنیه ای بشنید که می سرود:
من کان ذاشجن بالشام یطلبه
ففی سوی الشام امسی الأهل والشجن.
او را از شنیدن این نغمه گریه افتاد و چندان گریست تا از خویش بشدو چون بخود بازآمد عته و اختلاطی در وی پدید آمده بود و دیوانگی او را اسباب دیگر نیز گفته اند. و از گفته های اوست :

ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) (قاضی ...) رجوع به تاریخ بیهقی چ ادیب ص 195 و 365 شود.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) ابن نصربن دهر الأسلمی . محدث است و از پدر خود نصربن دهر روایت کند.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) ابن التیهان . رجوع به ابوالهیثم مالک بن التیهان ... شود.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) الاعرابی . یکی از فصحای اعراب است . (ابن الندیم ).


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) الضمری . محدث است . اواز سعیدبن ابی عمره و از او حکم بن محمد روایت کند.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) خالدبن یزید کاتب خراسانی . اصل او از خراسان و منشاء وی بغداد است . او در اول کاتب جیش بود سپس محمدبن عبدالملک زیات وزیرعمل بعض ثغور داد. و او را با ابوتمام طائی مهاجات و مشاعرات است . و گویند وقتی در راهی آواز مغنیه ای بشنید که می سرود:
من کان ذاشجن بالشام یطلبه
ففی سوی الشام امسی الأهل والشجن .
او را از شنیدن این نغمه گریه افتاد و چندان گریست تا از خویش بشدو چون بخود بازآمد عته و اختلاطی در وی پدید آمده بود و دیوانگی او را اسباب دیگر نیز گفته اند. و از گفته های اوست :
قضیب بان جناه ورد
تحمله وجنة و خد
لم اثن طرفی الیه الاّ
مات عزاء و عاش وجد
ملّک طوع النفوس حتی
علمه الزهو حین یبدو
واجتمع الصد فیه حتی
لیس لخلق سواه صدّ.
و ابوتمام او را هجائی کرده که از آن جمله است :
شعرک هذا کله مفرط
فی برده یا خالد البارد.
و او در هجاء ابوتمام گوید:
یا معشرالمرد انّی ناصح لکم
و المرء فی القول بین الصدق و الکذب
لاینکحن ّ حبیباً منکم احد
فان ّ عجانه اعدی من الجرب
لاتأمنوا ان تعودوا بعد ثالثة
فترکبوا عمداً لیست من الخشب .
و هم خالدراست :
کبد شقها غلیل التصابی
بین عتب و جفوة و عذاب
کل یوم تدمی بجرح من الشو -
ق و نوع مجدّد من عتاب
یا سقیم الجفون اسقمت جسمی
فاشفنی کیف شئت لا بک ما بی
ان اکن مذنباً فکن حسن العفَ
-و او اجعل سوی الصدود عتابی .
و باز او راست :
یا تارک الجسم بلاقلب
ان کنت اهواک فما ذنبی
یامفردا بالحسن افردتنی
منک بطول الشوق و الحب ّ
ان تک عینی ابصرت فتنة
فهل علی قلبی من عتب
فحسبک اﷲ لما بی کما
انک فی فعلک بی حسبی .
ابوسلاله ٔ شاعر گوید: آنگاه که خالد دیوانه بود وی را در راهگذری به بغداد دیدم سواربر نی ، مبطنه ای در بر و قلنسوه ٔ سیاه بر سر و انبوهی کودکان بر دنبال که او را می آزردند و چون آزارشان فزونی میگرفت او با آن قصبه که مرکب و برنشست خود می پنداشت بدیشان حمله میکردو کودکان می پراکندند. من اطفال را از او براندم وبه بستانی نزدیک بردم و بنشاندم و خرما خریدم . بنشست ونفس تازه کرد و لختی خرما بخورد. سپس او را گفتم خواهی بیتی چند از گفته های خود مرا انشاد کردن ؟ او سر بجنبانید و قطعه ٔ زیرین خواندن گرفت :
قدحاز قلبی فصار یملکه
فکیف اسلو و کیف اترکه
رطیب جسم کالماء تحسبه
یخطر فی القلب منه مسلکه
یکادیجری من القمیص من النَْ
َنعمة لولا القمیص ُ یمسکه .
وفات خالد به بغداد در سال 269 هَ . ق . بود.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) خالدبن یزیدبن صفوان شامی القرشی . محدث است و از ضمره روایت کند.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) دخین . کاتب عقبةبن عامر. محدث است .


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) رازی . سکری از او حکایت کند. و از کتب اوست : کتاب الأنوار. کتاب مجرّداللغة. (ابن الندیم ).


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) سری بن یحیی . محدث است .


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) سلام . محدث است .


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) سلیمان بن عمرو العتواری . محدث است .


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) عباس بن مرداس . صحابیست . و رجوع به عباس ... شود.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) عطار. عمار. محدث است .


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) علأبن سلمة. محدث است .


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) عمار. عطار. محدث است .


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) قرةبن موسی . محدث است و قرةبن خالد از او روایت کند.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) قطن . محدث است و از ابی یزید روایت کند.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) مالک بن تیهان الأنصاری . صحابی بدری انصاریست و از نقباء لیلةالعقبة بوده است و در حرب صفین در رکاب امیرالمؤمنین علی علیه السلام درجه ٔ شهادت یافته است . رجوع به حبیب السیر ج 1 ص 177 و 187 شود.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) محدث است . او از حسن و از او ابومعاویة روایت کند.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (ع اِ مرکب ) عقاب . (دهار) (المرصع) (مهذب الاسماء). آله . و صاحب المرصع اضافه می کند: و الهیثم فرخه ؛ ای فرخ العقاب و قیل َ هو السنّور.


ابوالهیثم . [ اَ بُل ْهََ ث َ ] (اِخ ) خالدبن عبدالرحمن العبدی . محدث است .او از سماک و از او اسحاق بن فرات مصری روایت کند.


ابوالهیثم . [اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) صاحب القصب . محدث است . او از ابن المسیب و ابن جبیر و از ثوری کوفی روایت کند.


ابوالهیثم .[ اَ بُل ْ هََ ث َ ] (اِخ ) خالدبن صبیح . محدث است .


دانشنامه عمومی

احمد بن حسن جرجانی که در صوان الحکمه تالیف ظهیرالدین ابوالحسن بیهقی با کنیه ی ابوالهیثم آمده است. ابوالهیثم اسماعیلی بوده و شاگردانی داشته است و سخنانی مشتمل بر مباحث دینی اسمعیلیه. او در نسخه ای از صوان الحکمه و مجموعه رسایل فارسی ابن سینا به نام ابن الهیثم خوانده شده که پیداست با حکیم ابوعلی بن الهیثم معروف به بطلمیوس ثانی خلط شده است.
ابوالهیثم قصیده ای مشهور دارد که شامل پرسشهایی از مباحث فلسفی، منطقی، نحوی، دینی و تأویلی است. خود او قصد شرح و توضیح مسائل موجود در قصیده اش را داشته که اجل به او فرصت نداده است. ابتدا شاگرد او به نام محمد بن سرخ نیشابوری ــ که از شاگردان ابوالهیثم بوده ــ شرحی بر قصیدهٔ استاد خود نوشته بوده که نسخه ای از آن به دست ما رسیده، و با ویرایش محمد معین و هانری کربن چاپ انتقادی شده است. در این شرح قصیده ی ابوالهیثیم شامل 76 بیت است. پس از آن ناصر خسرو قبادیانی شرحی بر این قصیده می نویسد که به کتاب جامع الحکمتین می انجامد. ناصر خسرو این شرح را به درخواست امیر بدخشان می نویسد و در شرحِ خود، ترتیبِ اشعارِ قصیده را رعایت نکرده، بلکه با توجه به نظم درونی مباحث حکمت اسماعیلی بیت هایی را انتخاب، و با توجه به آن نظم، شرح کرده است.
در بخش پایانی این قصیده می گوید: ...
اگر جوابش گویند شاد باشم سخت / کسی که باشد برهان نمای دعوی دار


کلمات دیگر: