باج

باج . (اِ) باج و باژ و باز از ریشه ٔ باجی پارسی باستان مشتق است ، و آن از ریشه ٔ بج اوستائی بمعنی بخش کردن و قسمت کردن است . (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ) (مزدیسنا بقلم معین ص 253 و 254). باژ و پاژ. خراج . (منتهی الارب ). سا. (حاشیه ٔ فرهنگ خطی اسدی نخجوانی ). ساو. مالیات . اَتاوه . جباوه . جبوه . جبایه . جبی ً. ج ، جبایات . (منتهی الارب ). مکس . (منتهی الارب ) (مجمل ). خرج . (منتهی الارب ). مال و اسبابی باشد که پادشاهان بزرگ از پادشاهان زیردست گیرند و همچنین سلاطین از رعایا ستانند. (برهان ) (غیاث ) (آنندراج ) (انجمن آرا). رصد و خراج و جزیه که بحکام دهند. (اوبهی ). زری که از سوداگران بطریق محصول میگیرند. (غیاث ). هرچه زیاده بر زکوة از تجار و جز آن ستانند. (مجمل ) : ایشان تدبیر کردند که سوی خاقان رسول فرستند و هدیه و ساو و باج بپذیرند تا او بازگردد و در مملکت ایشان فساد نکند. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
سلیح و هیونان و اسبان و باج
به ایران فرستاد با تخت عاج .

فردوسی .

تو تخت بزرگی ندیدی نه تاج
شگفت آیدت لشکر و مرز وباج .

فردوسی .

همه چرم گاوان سراسر دهم
اگر بشمری باج بر سر نهم .

فردوسی .

بدو بود آراسته تخت و عاج
ز روم و ز چین بستد او ساو و باج .

فردوسی .

بدیشان بورزید و زیشان خورید
همی باج را خویشتن پرورید.

فردوسی .

هر زمان تاجش فرستد پادشاه قیروان
هر نفس باجش فرستد شهریار قندهار.

منوچهری .

تا روم ز هند لاجرم شاها
گیتی همه زیر باج و سا کردی .

عسجدی .

به بیچارگی ساو و باج گران
پذیرفت با هدیه ٔ بیکران .

اسدی .

تا بدرقه ٔ دوستی آل علی نیست
بر قافله ٔ دین هدی دیو نهد باج .

سوزنی .

باکو ببقاش باج خواهد
خزران و ری و زره گران را.

خاقانی .

از چنین گوهر زکوتی داد نتوان بهر آنک
تاج ترکستان بباج ترکمان آورده ام .

خاقانی .

اشتر اندر وحل ببرق بسوخت
باج اشتر ز ترکمان برخاست .

خاقانی .

چو دشمن خر روستائی برد
ملک باج و ده یک چرا میخورد؟

بوستان .

مخالف خرش برد و سلطان خراج
چه اقبال بینی در آن تخت و تاج ؟

بوستان .

سزد که از همه ٔ دلبران ستانی باج
از آنکه بر سر خوبان عالمی چون تاج .

حافظ.

ایمنی جستم ز ویرانی ندانستم که چرخ
گنج میخواهد بجای باج از ملک خراب .

صائب .

- باج بشغال ندادن ؛ کنایه از بزور و قلدری و اشتلم تسلیم کسی نشدن . رشوه بکسی ندادن . به کمتر از خود پول مفت ، زورکی ندادن . (فرهنگ نظام ): در اردستان باج بشغال میدهند.
- باج رعنائی گرفتن از کسی ؛ در رعنائی غالب آمدن بر وی . دانش گفته :
سایه رنگین جابجا افتد ز حسن جلوه اش
باج رعنائی ز سرو آن قامت رعنا گرفت .
این تخصیص بیجاست بلکه مطلق باج گرفتن از لوازم غلبه ٔ خود است . (آنندراج ). || زری که راهداران از سوداگران بگیرند. (برهان ) (آنندراج ) (انجمن آرا). زری بود که گذربانان از آینده و رونده بستانند. (جهانگیری ) (شعوری ). راه داری :
ز هر دروازه ای برداشت باجی
نجست از هیچ دهقانی خراجی .

نظامی .

|| گمرک . || جزیه . || زکوة.

باج . (اِ) باژ که باج و باز و واج و واژ هم گفته میشود، از ریشه ٔ اوستائی وچ است که در سانسکریت واچ و در پهلوی واج یا واجک آمده است . همین ریشه در لاتینی وکس و در فرانسه ووا و در انگلیسی وُیس شده . باژ به معنی کلمه و سخن و گفتار میباشد. از همین ریشه است کلمات آواز، آوازه ، آوا ، گواژ، گواژه و واژه که امروز بمعنی لغت و کلمه استعمال میشود. (از مزدیسنا بقلم معین ص 253) (برهان قاطع چ معین ). خاموشی باشد که مغان و آتش پرستان در وقت بدن شستن و چیز خوردن و پرستش و عبادتی که معمول ایشانست بجا آورند. (برهان ) (جهانگیری ) (آنندراج ) (انجمن آرا) :
پرستنده ٔ آذر زردهشت
همی رفت باباژ و بَرْسَم بمشت .

فردوسی .

چو آمدوقت خوان دارای عالم
ز موبد خواست رسم باج و بَرْسَم
بهر خوردی که فرّ و دستگه داشت
حدیث باج و بَرْسَم را نگه داشت
حساب باج و بَرْسَم آنچنانست
که او بر چاشنی گیری نشانست
اجازت باشد از فرمان موبد
خورش ها را که این نیک است و آن بد.

نظامی .

باژیم ، باژ ، مالیات ، باج ، عوارض، واژ ، گزیتک

این واژه از ریشه
بج
اوستایی است و هرچند باژ درست تر است که آن هم
واژ
بوده است، آن گه چون حضرت خرد پردیسی بزرگ در جای جای شه نامه سترگ به کار برده است، می توان از جایگزین نمودنش چشم پوشید.

تو تخت بزرگی ندیدی نه تاج
شگفت آیدت لشکر و مرز وباج.
فردوسی

واژه ی باج یا خراج تغییر یافته ی واژه ی "باز "هستند . باز در قدیم واحد اندازه گیری بوده به معنی ارش و رَش . مثل "کمند شصت باز " یا " کمند شصت بازی " که در بیت زیر از شاهنامه آمده است . چون باز واحد اندازه گیری بوده به معنی بخش و بهره هم بکار برده شده که در واژه ی " همباز " به معنی هم بهره دیده می شود . ریختی تغییر یافته به همین معنی از" باز" واژه ی " باژ "هست . واژه ی باژ هم با تغییراتی به واژه ی باج و خراج در معنی بهره و قسمت و واحدی از یک کل تغییر یافته است .
( ( بر آمد، یکایک ، به کاخ بلند
به چنگ اندرون، شست بازی کمند، ) )
( شاهنامه داستان ضحاک )

ساوری

یکی از غذاهای معروف تاجیک ها در ایام نوروز می باشد. در این غذا کله پاچه گوسفند را با گندم پخته و دیگران را با آن مهمان می کنند.