کمبوجیه

نام کمبوجیه در زبان فارسی باستان کمبوجیه (به فارسی باستان: )، در زبان عیلامی کنبوزیه، در زبان اکدی کمبوزیه و در زبان آرامی کنبَوزی خوانده می شد. این نام در اسناد مصری کنبوت و کمبات و در زبان یونانی باستان کامبوزس تلفظ می شده است. از مورخان دورهٔ اسلامی، ابوریحان بیرونی نام این شاه را قُمب سوس و قُمبوزِس و ابوالفرج بن عبری آن را قُمباسوس بن کوروش نوشته اند. همچنین، این نام در فرانسوی و متعاقباً فارسی ایران، به صورت کامبیز درآمده است.
کمبوجیه دوم، پسر کوروش بزرگ
کمبوجیه یکم، فرزند و جانشین کورش یکم
این نام، نام دو تن از شاهان هخامنشی است. براساس نظر برخی از دانش پژوهان، ریشهٔ این نام عیلامی است. اما پژوهشگران دیگری از جمله ارنست هرتسفلد، فریدریش فون اشپیگل و جیمز هوپ مولتن، آن را با قبیله های سانسکریت زبان موسوم به کمبوجه، که در شمال غرب هند زندگی می کنند، در پیوند می دانند و بر این باورند که کمبوجیه صورت وصفی نام این قبیله است.
اشپیگل همچنین معتقد است که کمبوجیه و کوروش نام دو قهرمان افسانه ای پیشاتاریخی هندوایرانیان بوده اند (پیش از جدایش میان ایرانیان و هندوآریایی ها) که سپس این دو قهرمان در دودمان پادشاهی هخامنشی به طور طبیعی تجدید حیات یافته اند و سپس چنین اظهار نظر می کند که اسطوره های مربوط به کوروش تا درجهٔ زیادی حاصل درهم آمیختگی میان داستان کوروش افسانه ای پیشاتاریخی و کوروش تاریخی است. جیمز هوپ مولتون نظریهٔ اشپیگل دربارهٔ ریشه شناسی این دو نام را بهترین تفسیر موجود می داند. اما ریچارد نلسون فرای این تفسیر را نادرست می داند و معتقد است که پیش تر نیز نام دو تن از هخامنشیان، کمبوجیه بوده است و گزارش های حضور کمبوجیه در شرق ایران هنوز تأیید نشده اند.
در مقابل، آرنولد جی. توینبی استادانه استدلال می کند که این دو نام فارسی، از نام کوچ نشینان اوراسیایی کمبوجه و کورو -که در متن های سانسکریت از ایشان یادشده- گرفته شده است که بر طبق گفتهٔ او در عصر مهاجرت در سده های هشتم و هفتم پیش از میلاد به ایران و هند وارد شده اند. توینبی نتیجه می گیرد که فتح جهان به دست شاخهٔ بزرگ تر دودمان هخامنشی با دلاوری نیروی کمکی کوچ نشینان کامبوجه و کورو به دست آمد، از این رو برای یادبود این موضوع، شاخهٔ بزرگتر خاندان، همهٔ شاهزادگان بزرگ خود را از کورش یکم به بعد یک سره کوروش و کمبوجیه نام گذاری نمود.

کَمْبوجیه
(یا: کبوجیه، کنبوجیه، به یونانی: کامبوسس، به فرانسه: کامبیز، کامبوزیا) شاهنشاه هخامنشی (۵۳۰ـ۵۲۲پ م)، پسر و جانشین کوروش کبیر. بنیادگذار نخستین نیروی دریایی ایران، به فرماندهی خود ایرانیان. در ادامۀ کشورگشایی های پدر، جزیرۀ قبرس را از دست مصریان به درآورد، آن گاه به مصر رفت و آن کشور را فتح و پسامتیک (پسا متیخ) فرعون مصر را اسیر کرد. ممالک غربی مصر نیز به اطاعت او درآمدند (۵۲۴پ م). هرودوت، که سخت با کمبوجیه دشمنی دارد، او را مستبدی ظالم و دستخوش توهم عظمت طلبی و بیماری روانی توصیف می کند و او را عامل قتل برادرش بردیا، بی احترامی به باورهای مصریان و کشتن گاو آپیس به دست خود او می داند؛ امّا اسناد مصری که به تازگی خوانده شده اند، حکایت از آن دارند که کمبوجیه نیز سیاست رواداری و آسان گیری کوروش کبیر را در سرزمین های فتح شده ادامه می داده است. کمبوجیه پیش از رسیدن به تاج و تخت، در زمان حیات پدرش حاکم بابل بود. در غیاب کمبوجیه، مُغی به نام گئومات، خود را بردیا، برادر کمبوجیه، خواند و مدعی سلطنت شد. کمبوجیه که از مصر به ایران بازمی گشت، در راه، گویا به علت افتادن از اسب و فرورفتن شمشیر خود او به پهلویش، درگذشت (۵۲۲پ م). کمبوجیۀ دیگری معروف به کمبوجیۀ اول، پدر کوروش کبیر، نیز از شخصیت های تاریخی هخامنشی است، که دختر ایشتوویگو، پادشاه ماد را به همسری گرفت و از جانب دولت ماد در انشان حکومت می کرد (ح ۶۰۰ـ ۵۵۹پ م).