سوسیس

سوسیس (به فرانسوی: Saucisse) به فارسی زَوَنج، چرغند، نکانک، زُناج نوعی غذای آماده است که از گوشت چرخ کرده و گاهی سبزیجات خوراکی به همراه چربی حیوانی، نمک، ادویه و گاهی اوقات گیاهان معطر تهیه می شود. معمولاً روی سوسیس ها، نوعی پوشش قرار می گیرد و در قدیم، این پوشش را از روده حیوانات تهیه می کردند. امروزه جنس این رویه ها معمولاً از کلاژن یا سلولز یا حتی پلاستیک، می باشد. سوسیس ها به دلیل مواد نگهدارنده افزوده شده به آنها، تاریخ مصرف طولانی مدتی دارند.
سوسیس از واژه فرانسوی کهن saussich که خود ازواژه لاتین salsus به معنی نمک زده گرفته شده، پدید آمده است و امروزه مفهوم این کلمه به Sausage تغییر یافته است چرا که روش تهیه آن تغییر کرده است و از روش های مختلف برای تهیه آن استفاده می شود.
پیش از ورود سوسیس به ایران و آشنا شدن ایرانیان با این محصول غذایی فرنگی، ایرانیان از دیرباز در مناطق مختلف با سبک های مختلف روده پُر آشنا بوده اند که تنوع نامهای این شیوه غذا گواه این آشنایی دیرپا است. نام هایی از قبیل زَوَنج، رَوَنج، زَویج، نَکانَک، نَکانَه، جِگر آکند، جگر آگنده، جگر آغَند، آگنج، آگنچ، آکنجلَکانَه، لَکامَه، نَقانَق، لُقانَق، چَرغَندَه، چَرغَند، جَرغند، شاه لوت، اُکامَه، کاشاک، گدَک، کَدَک، زُنّاج، چَرب رود، چَرب روده، زَویش، زیچَک، اروَنج، سُختو، مَبا، مَبار، مومبار، جُهودانه، عَصیب، وَلوالی و جز اینها که در ادبیات فارسی هم کم و بیش بسامد دارند همگی بر گستردگی این روش آشپزی در سرتاسر جغرافیای ایران بزرگ صحه می گذارند. با این حال از آنجا که ورود سوسیس به ایران برای نخستین بار در میان غذاهای روده پُر به شیوه عرضه کارخانه ای بوده است ازینرو به وضوح برند فرنگی این سبک خاص روده پر همگی دیگر شیوه های ایرانی روده پر را در سایه نام خود قرار داده است.
تهیه سوسیس و کالباس در ایران به صورت کارخانه ای از سال ۱۳۰۷ خورشیدی توسط یک نفر روسی بنام افونامو در بندر انزلی با یک ماشین کوچک و دستی شروع گردید که روزانه احتیاجات عده ای از اتباع خارجی آن جا را تأمین می نمود. در سال ۱۳۰۹ خورشیدی شخص دیگری بنام لیشنیسکی از اهالی شوروی سابق در بندر انزلی کارخانه کوچکی را راه اندازی کرد که روزانه۴۰–۵۰ کیلوگرم کالباس تهیه می نمود. در سال ۱۳۱۲ لیشنیسکی کارخانه خود را از انزلی به تهران منتقل نمود و با کمک آرزومان آوانسیان که در روسیه در کارخانه کالباس سازی کار کرده بود و یک شخص آلمانی دیگر کارشان را در خیابان منوچهری تهران در یک پاساژ کوچک به کمک چهار تن از خانواده آرزومانیان شروع کردند که فرآوری آنها، سوسیس و کالباس و ژامبون بود و از ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم تجاوز نمی کرد. کل محصولات آن ها که نیازمند ۱۶ تا ۱۸ ساعت کار روزانه بود به مصرف مهاجرین روس و ارامنه می رسید. لیشنیسکی پس از مدتی به روسیه بازگشت و کارخانه را به آرزومان واگذار کرد. آن زمان سوسیس و کالباس درجه یک و بدون تقلب کیلویی ۲۰ ریال بود. در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی اولین کارخانه بزرگ سوسیس و کالباس با نام آرزومان در جنوب غربی تهران واقع در یافت آباد تأسیس شد که بنیانگذار و وارث آن آرزومانیان آوانسیان است. این کارخانه پس از انقلاب تحت نام گوشتیران فعالیتش را ادامه داد که زیر مجموعه بنیاد مستضعفان به شمار می رود. البته کارخانه کوچکی هم در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی در تهران به نام اصل بلور مشغول بکار بود که تولید روزانه بسیار کمی داشت و توسط فردی به نام اختیاری بنا شده بود و بعداً به شاملیان و سپس به میکائیلیان واگذار شد. میکائیلیان را می توان وارث دومین کارخانه بزرگ سوسیس و کالباس و مجهز به دستگاه های مدرن دانست که در ابتدا در خیابان قوام السلطنه آغاز بکار کرد و سپس به شمس آباد نقل مکان کرد.