قضیت

( اسم ) ۱ - حکم امر فرمان ۲ - واقعه حادثه : مسعود را در هند قضیه ای صادر شده بود که او را مجال توقف در خراسان نبود ۳ - حکایت سرگذشت ۴ - گفتاری است محتمل صدق و کذب باشد بدین معنی که با قطع نظر از خبر دهنده آن و بدون توجه به علایم و قراینی که ممکن است جنبه صدق یا کذب آنرا ترجیح دهد هیچیک از دو طرف صدق و کذب بر دیگری برتری نداشته باشد . توضیح مراد از آنکه گویند قضیه گفتاریست قضیه ملفوظه است نه قضیه معقوله قضیه معقوله است همان صورت ذهنی قضیه ملوفظه است . جمع : قضایا . یا قضیه بسیط ( بسیطه ) . هر قضیهای که متضمن حکم ایجابی بتنهایی با سلبی فقط باشد و مقید بقید لادوام و لا ضرورت و مشروط بشرط امکان نباشد که اشاره بقضیه دیگری مقابل آن باشد قضیه را بسیطه می نامند . و اگر بوسیله اضافه کردن قیدی و شرطی منحل به دو قضیه شود که یکی را موجبه و دیگری سالبه باشد چنین قضیه را مرکبه می نامند .یا قضیه ثلاثی ( ثلاثیه ) قضیه ثنائی ( ثنائیه ) . هر گاه رابطه میان موضوع و محمول ذکر نشده باشد مانند زید قائم ( در فارسی خدا نگهدار ) ثنائیه نامند . یا قضیه جزئی ( جزوی ) اگر موضوع در قضیه جزو باشد مانند بعض انسانها عالمند چنین قضیه را جزویه گویند موجبه باشد یا سالبه . یا قضیه حقیقی ( حقیقیه ) . قضیه ایست که موضوع و محکوم علیه آن اعم از موجود درخارج باشد بالفعل یا نباشد و به عبارت دیگر مطلق مصادیق محققه الوجود و یا مقدره الوجود . یا قضیه رباعی ( رباعیه ) هر گاه در قضیه هم رابطه و هم جهت ذکر شود آن را رباعیه نامند مانند : حسن بالامکان نویسنده است . یا قضیه طبیعی ( طبیعیه ) . قضیهایست که حکم در آن بر نفس حقیقت افراد باشد و به عبارت دیگر موضوع حکم نفس طبیعت باشد بدون لحاظ و توجه بکلیت و جزئیت و کل و جزو بودن موضوع مانند : انسان خطا کار است . یا قضیه عدمی ( عدمیه ) قضیه ای را که در وی لفظ عدمی باشد مانند بخل جبن حقد و شرارت و باشد که عدمی را برعدم چیزی اطلاق کنند در موضوعی که از شان آن موضوع وجود آن چیز بود مانند : عمی و سکون و ظلمت یعنی عدم ملکه و در قضیه معدوله هم بعضی از منطقیان گفته اند که دلالت مانند دلالت عدمیه است .یا قضیه کلی ( کلیه ) . هر گاه دو قضیه لفظ کل و مرادف آن (هر همه و غیره ) باشد مانند : همه مردم شاعرند چنین قضیه ای را کلیه خوانند اعم از سالبه یا موجبه . یا قضیه متلازم . ( متلازمه ) . هر دو قضیه از شرطیات که در کم کردن متفق اند و در کیف مختلف . و در مقدم مشترک و در تالی متناقض متلازم باشند . یا قضیه محصور ( محصوره ) . هر قضیه ای را که موضوع آن به طور کل یا بعض معین شده باشد محصوره گویند و مسوره نیز گویند و آن بر چهار قسم است : موجبه کلیه موجبه جزئیه سالبه کلیه سالبه جزئیه . یا قضیه محیط ( محیطه ) . مراد قضیه محصوره و قضیه کلیه است .یا قضیه مرکب . یا قضیه مطلق ( مطلقه ) . آن است که در او هیچ مذکور نباشد چنانکه گویند ج ب است که نه ضرورت در او مذکور است و نه دوام و نه امکان و نه شرط و نه قیدی پس جمله قضایا در مطلقه داخلند . یا قضیه منحرف ( منحرفه ) . هر قضیه حملیه را که سوری مقارن محمولش باشد منحرفه خوانند و هر قضیه شرطیه را که صیغتش بوضع دال بر مصاحبت یا عناد نبود اما مفهوم قضیه اقتضای مصاحبتی یا عنادی کند منحرفه خوانند . یا قضیه موجب ( موجبه ) مقابل قضیه سالبه است . یا قضیه موجه ( موجهه ) . هر قضیه ای که جهت در آن مذکور باشد موجه گویند مانند : هر انسانی حیوانست ضروره . یا قضیه مهمل ( مهمله ) . هر گاه موضوع در قضیه نه بطور شخص و نه بطور کل و نه جزو معلوم و مذکور نشده باشد آن قضیه را مهمله خوانند مانند : انسان نویسنده است .