هاری

(اِ.) مرضی است عفونی که عاملش ویروسی به نام فیلتران است .

(ص نسب .) منسوب به هار. 1 - سرگین کش ، کناس . 2 - خاکروبه کش .

هاری . (حامص ) صفت هار. حالت و چگونگی هار. دیوانگی خاصه در سگ . هار و دیوانه بودن . || داءالکلب . بیماری سگ هار. بیماری که از سگ و گرگ به انسان سرایت کند. این بیماری عفونی است که بواسطه ٔ یک ویروس فیلتران تولید میشود و بوسیله ٔ تحریکات عصبی که مهمترین آنها انقباضات عضلانی است مشخص میباشد. این بیماری را حیوان هار باگاز گرفتن به انسان انتقال میدهد. و در انسان هنگامی که هاری ظاهر شود، در ظرف چند روز منتهی به مرگ میشود. همه ٔ پستانداران اهلی یا وحشی (اسب ، موش صحرایی ، شغال ، خوک و گربه ) ممکن است هار شوند، ولی از میان همه تنها گوشتخواران بویژه گرگ و سگ هاری را به انسان انتقال میدهند. هاری از انسان به انسان سرایت نمی کند، حتی پس از گاز گرفتن گاهی ممکن است اتفاق بیفتدو هاری در سگها خصوصاً در تابستان پدید می آید. و نشانه های آن این است که حیوان معمولاً غمگین میشود. رؤیاهای دیدنی و شنیدنی دارد. هر تحریکی او را خشمگین میکند. اگر چوبی در دست کسی باشد به آن حمله میکند محلی را که گاز گرفته شده است میخاراند، میلیسد و گازمیگیرد و در نتیجه زخمهای کهن را تازه میکند. نخست تحریکات جنسی و آنگاه حمله های خشمناک روی میدهد، حیوان و انسان را گاز میگیرد، ابتدا صاحبش را ملاحظه میکند، ولی سرانجام حتی او را هم گاز میگیرد و هرچه در دسترسش باشد پاره می کند و هر چیزی بیابد چون سنگ وچوب ، کاه و غیره میخورد. قیافه اش تغییر میکند، نگاهش غضبناک ، چشمها گشاد، بزاق فراوان و دهانش کف آلود میگردد. در عین حال که تشنگی فراوان دارد بواسطه ٔ اسپاسم عضلات حلق که بسیار دردناک است . آب نمی تواند بخورد و حتی از آن میترسد. ئیدروفوبی صدایش خشن است و زوزه ٔ مخصوصی میکشد. پس از این کیفیت تحریکات ، مرحله ٔ فلج فرامیرسد. راه رفتن حیوان آهسته و نامنظم میشود، فک پایین می افتد، سر بطرف زمین خم میشود، دم آویزان میگردد و سرانجام حیوان به حال فلج میخوابد. وقتی که سگ انسان را گاز میگیردممکن است علائم هاری او هنوز ظاهر نشده باشد. بنابراین باید سگ را گرفت و 15 روز زیر نظر نگاه داشت ، گاهی سگ را میکشند و در این هنگام باید بوسیله ای جستجوی کر دو نگری در کُرن دامون در روی یک لام بیماری راتشخیص داد. هاری انسان هم مانند هاری سگ است . دوره ٔکمون هاری بطور متوسط 40 روز است و با جای گازگرفته شده تناسب دارد. هر قدر زخم به سر نزدیکتر باشد دوره ٔ کمون کوتاهتر است و این دوره معمولاً بی سروصداست .
مرحله ٔ شروع : بیماران مضطرب ، غمگین ، خسته و بی اشتها میشوند. زبانشان باردار است و قی میکنند، بد میخوابند، بسرعت لاغر میشوند، ضعیف می گردند و میل دارند تنها باشند. تب بالا میرود، لرز دارند، نبض سریع است و در تنفس اختلالاتی پیدا میشود. تحریکات دماغی و روانی دارند و اغلب بدون اراده بجاهای دوردست میروند. اختلالاتی در ناحیه ٔ زخم از قبیل حساسیت زیاد، بیحسی وسوزن سوزن شدن و دردهائی بشکل نورالژیک ، جهش عضلات و پارزی مشاهده میشود. خارش نخست تنها در اطراف زخم است و سپس عمومیت می یابد و بسیار شدید است . اگر بینی گاز گرفته شده باشد، بیماررؤیاهای دیدنی میکند.
مرحله ٔ استقراربیماری : اضطراب ، غمگینی و ضعف زیادتر میشود. رؤیای شامه ای ، چشمی و گوشی بر حسب اینکه بینی ، چشم یا گوش گاز گرفته شده باشد وجود دارد. اسپاسم حلق و حنجره و کریز عطسه و سکسکه ، و تنفس سخت و نامنظم انجام میگردد. گاهگاهی بیمار آه های عمیق می کشد عمل بلع چنان اسپاسمی دردناک تولید میکند که فکر یا دیدن آب ، این اسپاسم را ظاهر میسازد، چنانکه بیمار از دیدن آب میترسد و رنج میبرد بیمار فقط در تاریکی و خاموشی مطلق کمی راحت است . کمترین آواز، کمترین نور، کمترین جریان هوا و حتی فوت یک شخص تشنجی تولید میکند. ائروفوبی یعنی ترس از جریان هوا یکی از علامات مشخص هاری است . اسپاسم عمومیت می یابد. و دائمی میشود، نفس تنگی ظاهر میشود، دست و پاها میلرزند و سست میشوند، صورت انقباض پیدا میکند، صدا خشن میشود و بالاخره این تحریکات تبدیل به خشم میشود. بیماربی آنکه احساس کند بندهای خود را پاره میکند، اشیاء اطراف خویش را میشکند، سرش را به دیوار میزند، خود را زخمی میکند، هذیان میگوید و میخواهد بگریزد، بزند و گاز بگیرد. و از ابتدای این مرحله ٔ تحریکات ، اعضای تناسلی در تحریک هستند. ارکسیون دائمی است . در حدود روز دوم تا سوم ترشحات بزاق زیاد میشود. اخلاط فراوان و دهان کف آلود است و بیمار دائماً تف میکند. ادرار کم میشود و از بین میرود. استفراغهای شدید که گاهی خونی است و امتلاء و یبوست دارد. در جریان بیماری درجه ٔ حرارت معمولاً بالا است .در آخر بیماری تب بالا میرود و حتی به 43 درجه میرسد. نبض سریع و عرق فراوان است . در بعضی موارد پس از این مرحله ، تحریکات مرحله ٔ فلج میرسد و این فلج ، شلی است ، بیخوابی تمام شده و خواب بر او چیره و حالت چرت زدن و اغماء فرامیرسد. با اینهمه حرارت بالا می آید وبیمار با تب زیاد درمیگذرد. سیر هاری معمولاً 1 تا 15 روز است و بطور متوسط 5 روز است . هاری یک بیماری ابتدائی مغز و پی است و تمام مغز و پی یک انسان یا یک حیوان هار دارای ویروس هاری است ، ولی مغز بیش از پی ویروس دارد. از مغز ویروس وارد غدد بزاقی میشود و در آنجا همیشه میتوان آن را یافت . 14 روز پیش از نخستین علائم بیماری ویروس را میتوان در بزاق یافت و این موضوع بی نهایت مهم است . ویروس هاری از فیلتر میگذرد.قطر ویروس ثابت 140-210 هزارم مو و ویروس کوچه 160-240 هزارم مو میباشد. و ویروس هاری قابل کشت نیز میباشد.
پیش گیری : از بین بردن سگهای بی صاحب و ولگرد، کشتن سگ هار و سگهائی که از آن گاز گرفته شده اند، تعیین مالیات سنگین برای سگهای صاحبدار (که باید پوزه بند مؤثر و گردن بند داشته باشند).
درمان هاری : ازبین بردن ویروس در زخم پیش از اینکه از آنجا تجاوز کرده باشد. برای این کار یک ساعت بیشتر وقت نداریم . پس از یک ساعت ویروس سیلندراکس ها را میگیرد و حتماً هاری ظاهر میشود و هیچ نوع ضدعفونی نمی تواند مانع آن گردد. پس از آنکه زخم را تمیز میکنند آن را کاملاً با الکترو کوتریزاسیون میسوزانند. درمان هاری بوسیله ٔپاستور کشف شد. ویروس هاری در نتیجه ٔ خشک شدن ، ویرولانس خود را از دست میدهد و حال آنکه خاصیت مصونیت دهنده ٔ خود را نگاه میدارد. در انسان هاری ظاهرشده کشنده است . (بیماریهای واگیر تألیف غلامعلی بینش ور ج 2 صص 41-48).

هاری . (ص نسبی ) کناس و سرگین کش است ، زیرا که هار به معنی سرگین است و «ی » برای نسبت است ، یعنی کسی که سرگین را برمیدارد و در هندوستان حلال خور خوانند. (از آنندراج ) (از برهان ). || خاکروبه کش .

هاری . (ع ص ) خراب شده . ویران شده . (از ناظم الاطباء). || بنای شکسته . || مرد سست و برجای مانده از سختی روزگار. (یادداشت به خط مؤلف ). || سست . || ضعیف . (از ناظم الاطباء).