سهمیه بندی

سهمیه بندی یا جیره بندی عبارت است از توزیع کنترل شده خدمات یا کالای کمیاب یا خدمات یا اعمال محدودیت های مصنوعی بر تقاضا برای کالاها یا خدمات. به مقدار مجاز سهم روزانه یا دوره ای فرد از هرچیز، جیره یا سهمیه گفته می شود.
سهمیه بندی سوخت در ایران
محاصره لنینگراد
کالابرگ
سهمیه بندی اغلب برای نگه داشتن قیمت چیزی در زیر قیمت تعادلی (قیمت تعیین شده توسط فرایند عرضه و تقاضا در یک بازار آزاد) مورد استفاده قرار می گیرد؛ بنابراین سهمیه بندی می تواند مکملی برای کنترل قیمت باشد. برای مثال در مواجه با بحران انرژی ۱۹۷۳ بسیاری از کشورها شروع به سهمیه بندی بنزین کردند.
یک دلیل برای تعیین قیمت پایین تر از قیمت تعادلی بازار آزاد وجود کمبود در مواد مورد نظر است که باعث خواهد شد تا قیمت کالا بسیار بالا رود. افزایش قیمت ها در هنگام کمبود مواد و کالاها برای بسیاری ناخوشایند است چرا که با توان خرید آنها سازگار نیست. برخی اقتصاددانان سنتی در عوض معتقدند که افزایش قیمت باعث کاهش دورریز و اسراف و همچنین تمایل برای افزایش تولید خواهد شد.
سهمیه بندی با استفاده از کوپن (بن جیره غذایی) یکی از انواع سهمیه بندی بدون نرخ است. برای مثال صف بستن برای دریافت کالاها یکی از این روشهاست. تقسیم زوج و فرد یا نحوه ورود خودروها به خیابانها نیز نوعی زمان بندی ورود و خروج است که ممکن است منجر به راهبندان شود.

سَهمیه بندی (rationing)
جیرۀ محدود موادّ غذایی یا ضروریات دیگر در زمان جنگ یا کمبود. جیره بندی موادّ غذایی در آلمان و بریتانیا در جنگ جهانی اول معمول شد. در جنگ جهانی دوم، سهمیه بندی غذا را دولت در ۱۹۴۰ در بریتانیا سازمان دهی کرد. برای هر نفر یک دفترچۀ کالابرگارزاق عمومی صادر می شد. جیره بندی با ژامبون، کره، و شکر آغاز شد و سپس کالاهای دیگر ازجمله شیرینی، بنزین، پوشاک، صابون، و اثاثیه را نیز دربرگرفت. بسیاری از اقلام مشابه، ازجمله شکر، را طی هر دو جنگ جهانی در امریکا جیره بندی کردند. دفترچۀ ارزاق عمومی، که طی جنگ جهانی دوم برای امریکاییان صادر شد، حاوی کالابرگ هایی برای گوشت، مشروب، و نفت بود. برخی از مردم در هر دو کشور برای خرید اجناس بیشتر به بازار سیاه روی می آوردند. در ۱۹۴۶ کمبود جهانی گندم به سهمیه بندی نان انجامید. سرانجام، کلیۀ جیره بندی های غذا در بریتانیا در ۱۹۵۴ پایان یافت. در دورۀ بحران سوئز در ۱۹۵۶ جیره بندی بنزین در بریتانیا بار دیگر اِعمال شد. در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، به دلیل شرایط خاص زمان جنگ و محاصره و تحریم اقتصادی، مواد غذایی و سوختی در ایران جیره بندی شد.