پیروز یکم هجدهمین شاهنشاه ایرانیان و انیرانیان از دودمان ساسانی بود که از ۴۵۹ تا ۴۸۴ میلادی بر ایرانشهر فرمان راند. پیروز فرزند یزدگرد دوم بود و برای نشستن بر تخت شاهنشاهی ایران با برادر خود هرمز سوم جنگید و در نهایت پیروز شد.
زرین کوب، عبدالحسین. تاریخ مردم ایران. تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۶۴
غفوروف، باباجان. تاجیکان. تاریخ قدیم، قرون وسطی، و دورهٔ نوین. دوشنبه: مؤسسهٔ انتشاراتی عرفان، لیتوگرافی چاپ و صحافی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۷
کریستین سن، آرتور. ایران در زمان ساسانیان، ترجمهٔ رشید یاسمی. چاپ پنجم. تهران: انتشارات امیرکبیر ۱۳۶۷
پیرنیا، حسن (مشیرالدوله). تاریخ باستانی ایران. تهران: انتشارات دنیای کتاب، ۱۳۶۲
دریایی تورج. شاهنشاهی ساسانی.
پیروز شاهنشاه مبارزی بود و بیشتر دوران خود را در جنگ ها سپری کرد. وی در ابتدا باموفقیت شورشی که در آلبانیای قفقاز روی داده بود را سرکوب کرد و سپس به صورت قطعی کیداریان را شکست داد. با این حال در مبارزه با هپتالیان چندان موفق نبود و سرانجام در جنگ با آنان جان خود را از دست داد. در زمان شاهنشاهی پیروز قحطی ای که مدت آن را هفت سال نوشته اند، در ایران روی داد اما گفته شده که این شاهنشاه از خود درایت زیادی نشان داده و آن را تا جای ممکن مهار کرد. پس از کشته شدن پیروز در نبرد هرات، وزرگان ساسانی به رهبری سوخرا و شاپور مهران برادرش بلاش را به عنوان شاهنشاه جدید برگزیدند.
از آثار پیروز دیوار بزرگ گرگان است. این دیوار، دیواری در شمال ایران (از دریای خزر در امتداد گرگان رود) است که برای جلوگیری از هجوم هپتالیان، کشیده شده بود. خرابه های آن حالا موسوم به سد اسکندر است. همچنین بنای روستای پیروز بهرام (اسلام شهر امروزی)، در جنوب تهران را به پیروز یکم نسبت داده اند.
یزدگرد دوم در سال ۴۵۷ درگذشت و با درگذشت او، هرمز که پسر بزرگتر او بود در ری تاج گذاری کرد. اما پیروز هرمز را به عنوان شاهنشاه به رسمیت نشناخت و با یاری رهام مهران به شمال شرق ایران رفت و در آنجا ارتشی فراهم نمود تا با برادرش روبرو شود. پس از اینکه امپراتوری با نبرد دو برادر وارد یک جنگ داخلی برای برتخت نشینی شد، مادر آن ها دینگ در پایتخت زمام امور را به دست گرفت و در زمان بحران جانشینی، بر ایرانشهر - یا دست کم بخش های غربی آن - فرمان راند.
زرین کوب، عبدالحسین. تاریخ مردم ایران. تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۶۴
غفوروف، باباجان. تاجیکان. تاریخ قدیم، قرون وسطی، و دورهٔ نوین. دوشنبه: مؤسسهٔ انتشاراتی عرفان، لیتوگرافی چاپ و صحافی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۷
کریستین سن، آرتور. ایران در زمان ساسانیان، ترجمهٔ رشید یاسمی. چاپ پنجم. تهران: انتشارات امیرکبیر ۱۳۶۷
پیرنیا، حسن (مشیرالدوله). تاریخ باستانی ایران. تهران: انتشارات دنیای کتاب، ۱۳۶۲
دریایی تورج. شاهنشاهی ساسانی.
پیروز شاهنشاه مبارزی بود و بیشتر دوران خود را در جنگ ها سپری کرد. وی در ابتدا باموفقیت شورشی که در آلبانیای قفقاز روی داده بود را سرکوب کرد و سپس به صورت قطعی کیداریان را شکست داد. با این حال در مبارزه با هپتالیان چندان موفق نبود و سرانجام در جنگ با آنان جان خود را از دست داد. در زمان شاهنشاهی پیروز قحطی ای که مدت آن را هفت سال نوشته اند، در ایران روی داد اما گفته شده که این شاهنشاه از خود درایت زیادی نشان داده و آن را تا جای ممکن مهار کرد. پس از کشته شدن پیروز در نبرد هرات، وزرگان ساسانی به رهبری سوخرا و شاپور مهران برادرش بلاش را به عنوان شاهنشاه جدید برگزیدند.
از آثار پیروز دیوار بزرگ گرگان است. این دیوار، دیواری در شمال ایران (از دریای خزر در امتداد گرگان رود) است که برای جلوگیری از هجوم هپتالیان، کشیده شده بود. خرابه های آن حالا موسوم به سد اسکندر است. همچنین بنای روستای پیروز بهرام (اسلام شهر امروزی)، در جنوب تهران را به پیروز یکم نسبت داده اند.
یزدگرد دوم در سال ۴۵۷ درگذشت و با درگذشت او، هرمز که پسر بزرگتر او بود در ری تاج گذاری کرد. اما پیروز هرمز را به عنوان شاهنشاه به رسمیت نشناخت و با یاری رهام مهران به شمال شرق ایران رفت و در آنجا ارتشی فراهم نمود تا با برادرش روبرو شود. پس از اینکه امپراتوری با نبرد دو برادر وارد یک جنگ داخلی برای برتخت نشینی شد، مادر آن ها دینگ در پایتخت زمام امور را به دست گرفت و در زمان بحران جانشینی، بر ایرانشهر - یا دست کم بخش های غربی آن - فرمان راند.
wiki: پیروز یکم