فرزندخواندگی

فرزندخواندگی یا تبنّی نهادی قانونی است که به موجب آن رابطه خاصی بین فرزندخوانده و پدرخوانده و مادرخوانده به وجود می آید. این امر در طول تاریخ حقوق به عنوان یکی از روش های حمایت از کودکان بی سرپرست وجود داشته است.

عملی که در آن کسی طفلی را که فرزند طبیعی او نیست به فرزندی قبول می کند. فرزندخواندگی موجب قرابت حقوقی است که بین دو نفر (پدر ـ فرزند) یا (مادر ـ فرزند) ایجاد می شود. فرزندخواندگی در حقوق اسلام به رسمیت شناخته نشده و به تبع آن در قانون مدنی ایران نیز چنین تأسیسی وجود ندارد. ولی در مورد اقلیت های مذهبی و مسلمانان غیر شیعه برابر «قانون رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیر شیعه» مصوب ۱۳۱۲، در صورتی که فرزندخواندگی در مذهب آنان به رسمیت شناخته شده باشد، منشاء اثر حقوقی دارد. در ۱۳۵۳ با تصویب «قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست» نوعی فرزندخواندگی تحت نام خاص «سرپرستی» (←سرپرستی)، پذیرفته شده و تا حدودی خلاء موجود در این خصوص را پر کرده است. با توجه به این که در جمهوری اسلامی ایران مقرارت خاصی راجع به مسئله فرزندخواندگی وضع و تصویب نشده و قانون فوق الذکر نیز تاکنون نسخ نشده است، در حال حاضر مقررات این قانون در مورد فرزندخواندگی مورد عمل قرار می گیرد. به موجب مواد قانون «حمایت از کودکان بدون سرپرست» به منظور تأمین منافع مادی و معنوی اطفال بدون سرپرست، هر زن و شوهر مقیم ایران می توانند با توافق یکدیگر و با کسب اجازه از دادگاه، با رعایت مقررات این قانون، طفلی را سرپرستی نمایند. به موجب مادۀ ۳ قانون، زن و شوهر متقاضی بایستی مشترکاً تقاضای سرپرستی را تنظیم و تسلیم دادگاه نمایند مشروط به این که سن هریک از زوجین حداقل ۳۰ سال تمام بوده و پنج سال از تاریخ ازدواج آن ها گذشته و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند. داشتن صلاحیت اخلاقی، امکانات مالی مناسب، عدم ابتلا به بیماری های واگیر صعب العلاج و عدم اعتیاد به مواد مخدر از دیگر شرایط است. در صورتی که زوجین به دلائل پزشکی نتوانند صاحب فرزند شوند دادگاه می تواند آنان را از شرایط مربوط به حداقل سن و سپری شدن پنج سال از تاریخ ازدواج معاف نماید. قبل از صدور حکم سرپرستی، طفل به طور موقت برای مدت شش ماه به زوجین متقاضی سپرده می شود. در این مدت زوجین سرپرست حق دارند انصراف خود را اعلام نمایند. صدور حکم سرپرستی منوط به آن است که درخواست کنندگان به طریق اطمینان بخشی پس از فوت خود هزینه نگهداری و تحصیل طفل تا رسیدن به سن بلوغ را تأمین نمایند، خواه به صورت سپرده وجه یا تضمینی دیگر. طفلی برای سرپرستی سپرده می شود که سنش کمتر از دوازده سال تمام بوده و هیچ یک از پدر و جد پدری یا مادر او شناخته نشده یا در قید حیات نباشند، و یا کودکانی باشند که به مؤسسه عام المنفعه سپرده شده و سه سال تمام پدر و یا مادر و یا جد پدری او مراجعه نکرده باشند. وظایف و تکالیف سرپرست و طفل تحت سرپرستی او از لحاظ نگهداری و تربیت، نفقه و احترام، نظیر حقوق و تکالیف اولاد و پدر و مادر است ولی فرزندخواندگی موجب ارث نمی شود. چنانچه وجوه و یا اموالی از طرف زوجین سرپرست به طفل تحت سرپرستی صلح شده باشد در صورت فوت طفل، وجوه و اموال مذکور از طرف دولت به زوجین تملیک می شود. در موارد زیر حکم سرپرستی قابل نسخ است: ۱. هرگاه سوء رفتار یا عدم اهلیت و شایستگی هریک از زوجین سرپرست برای نگاهداری طفل محرز شود؛ ۲. در صورتی که سوء رفتار طفل برای هریک از زوجین سرپرست غیر قابل تحمل باشد؛ ۳. چنانچه سرپرست قدرت و استطاعت برای تربیت و نگاهداری طفل را از دست داده باشد؛ ۴. در صورت توافق طفل بعد از رسیدن به سن کبر با زوجین سرپرست و یا موافقت زوجین سرپرست با پدر و مادر واقعی طفل.