ساماندهی بیان ژن

تنظیم بیان ژن یا ساماندهی ژن به ساز و کارهایی گفته می شود که توسط سلول ها برای افزایش یا کاهش یک محصول خاص ژن (پروتئین یا آران ای) انجام می گیرد و به صورت غیررسمی به آن تنظیم ژن گفته می شود. هر گامی از بیان ژن از شروع تفسیر تا پردازش آران ای و اصلاح پروتئین حاصل از ترجمهٔ آران ای می تواند تنظیم شود. اغلب در یک شبکهٔ تنظیم ژن، تنظیم‎ کنندهٔ ژن های مختلف همدیگر را کنترل می کند.
تنظیم ژن کاری حیاتی در ویروسها، پروکریوتها و یوکریوتها است چون به سلول ها اجازه می دهد پروتئین های مورد نیاز را در زمان نیاز و به مقدار نیاز تولید کنند و بنابراین به این موجودات قابلیت انعطاف پذیری و تطابق پذیری با شرایط مختلف محیط را می دهد. گرچه در سال ۱۹۵۱، باربارا مک کلینتاک تعامل بین دو ناحیهٔ ژنتیکی، فعال کننده و جداکننده، را در تشکیل رنگ دانه های ذرت نشان داد، اکثریت کشف سیستم تنظیم ژن را شناسایی ورزهٔ لاک توسط ژاک مونو می دانند، که در آن بعضی آنزیم های مشارکت کننده در سوخت و ساز لاکتوز در ای. کولای فقط در حضور لاکتوز و نبودن گلوکوز بیان می شوند.
در موجودات چند سلولی، تنظیم ژن موجب دگرگونی یاخته و ریخت زایی در جنین می شود که در نهایت موجب به وجود آمدن نوع سلول های مختلف در این موجودات می شود که نمایهٔ بیان ژن متفاوتی از یک ژنوم یکسان دارند. این بیانگر نحوهٔ رخ دادن تکامل در سطح مولکولی و اساس توسعهٔ تکاملی در زیست شناسی است.
یک سلول در مراحل مختلفی می تواند پروتئین های تولیدی خود را کنترل کند: