تنوع زیستی

تنوع زیستی (به انگلیسی: Biodiversity) مفهومی است که امروزه در سه سطح ژن، گونه و اکوسیستم مطرح می گردد، ولی این واژه در سطح گونه شناخته شده تر بوده و کاربرد بیشتردارد.
آفت سیب زمینی ایرلندی در ۱۸۴۶ عامل مرگ یک میلیون نفر و مهاجرت یک میلیون دیگر شد. این فاجعه به دلیل کاشت تنها دو نوع سیب زمینی بود که هر دوی آن ها هم به آفت حساس بودند.
زمانی که ویروس جلوگیری کننده از رشد برنج در دههٔ ۱۹۷۰به مزرعه های اندونزی تا هند حمله برد، ۶۲۳۷ نوع گوناگون برای بررسی مقاومت تست شدند. و تنها یکی از آن ها که هندی و شناخته شده برای علم از سال ۱۹۶۶ بود، مقاومت داشت. این نوع با دیگر انواع هیبرید تشکیل داد اکنون به شکل گسترده کشت می شود.
زنگ قهوه در سال ۱۹۷۰ به مزرعه های قوه در سری لانکا، برزیل و آمریکای مرکزی حمله برد. یک نوع مقاوم در اتیوپی پیدا شد. هرچند که بیماری ها نیز خود بخشی از تنوع زیستی هستند.
امروزه روی کره زمین در حدود دو میلیون گونه موجود زنده شناسایی و نامگذاری شده اند که دانشمندان حدس می زنند که این رقم تا حدود ده میلیون قابل افزایش باشد. البته بخش عظیم این افزایش متعلق به گروه های بی مهرگان و بخصوص بندپایان می باشد.سازمان ملل در سال ۱۹۹۲ کنفرانسی را دربارهٔ حمایت از محیط زیست در ریودوژانیرو برگزار کرد که یکی از دستاوردهای آن انعقاد پیمان تنوع زیستی است که ایران هم این معاهده را در سال ۱۳۷۵ تصویب کرد و به آن پیوست.
تنوع زیستی معمولاً به همهٔ شکل های زندگی از ژن ها تا گونه ها گفته می شود. تا اندازه ای می توان گفت که تنوع زیستی عنوانی جدید برای ایده هایی کهن است. امروزه گاهی از تنوع زیستی منظور زندگی یا حیات وحش یا دیگر ارزش های نگهداری از محیط زیست گفته می شود.در تعریف تنوع زیستی مشکلی وجود دارد و آن این است که دشوار می توان چیزی را از این تعریف که تقریباً شامل همه چیز می شود حذف کرد. سارکار استدلال کرده است که با تفسیر تنوع زیستی در همهٔ سطوح زیست شناختی، از ژن ها تا اکوسیستم ها، ناگزیر تنوع زیستی همهٔ زیست شناسی را در بر می گیرد. تا کنون چهار سطح تنوع زیست شناختی به وسیلهٔ تنوع زیستی تعریف می شود:تنوع مولکولی، تنوع گونه ای، تنوع اکوسیستم و تنوع ژنتیکیکالیکات و همکارانش گفته اند که تنوع زیستی از جمله مفهوم هایی است که به درستی تعریف نشده است و میان جنبه های ترکیبی و کاربری در نگاه به تنوع زیستی می توان تمایز گذاشت. نگاه کاربردی بیشتر متوجه اکوسیستم و فرایندهای فرگشتی (تکاملی) است، در حالی که نگاه ترکیبی جانداران را به شکل گردآمده در جمعیت ها، گونه ها و رده ها و دسته بندی های بالاتر میبیند.در سال ۱۹۹۲، همایش زمین سازمان ملل تنوع زیستی را اینگونه تعریف کرد: «تنوع میان جانداران از همهٔ منابع، دربرگیرندهٔ میان چیزهای دیگر، زمینی، دریایی و دیگر اکوسیستم های آبی و پیچیده های اکولوژیکی که بخشی از آن هستند؛ این شامل تنوع میان گونه ها، میان گونه ها و اکوسیستم می شود.»یک تعریف بر پایهٔ کتاب های درسی اینگونه است:« تنوع زندگی در همهٔ سطح های طبقه بندی زیست شناختی.»ژنتیک دان ها آن را به شکل تنوع ژن ها و جانداران تعریف می کنند. آن ها فرایندهایی همچون جهش، انتقال ژنی، تحرک ژنومی را که به فرگشت می انجامند، مطالعه می کنند.اندازه گیری تنوع زیستی در یک سطح، ممکن است دقیقاً برابر با تنوع در سطحی دیگر نباشد. ولی تنوع تتراپاد، تاکسونومیک و اکولوژیکی نسبت بسیار نزدیکی را نشان می دهند.معمول ترین کاربرد تنوع زیستی جابجایی برای عبارت کهن تر و تعریف شده تر تنوع گونه ها است. تنوع زیستی نوعی میزان برای سنجش سلامت اکوسیستم ها است، ولی خود تابعی از آب و هوا است. از زمین، تنوع زیستی در منطقه های استوایی بیشینه و در قطب ها کمینه است. تغییرهای تند محیطی اغلب به انقراض های گروهی می انجامد. بر پایهٔ یک برآورد، تنها ۱٪ گونه هایی که در زمین می زیسته اند اکنون وجود دارند.نخستین بار واژهٔ تنوع زیستی به وسیلهٔ ریموند داسمن در ۱۹۶۸ در کتاب نوع دیگری از زندگی در دفاع از محیط زیست به کار برده شد. پس از آن و به فاصلهٔ یک دهه این واژه بسیار پذیرفته شد تا جایی که در دههٔ ۱۹۸۰ به کاربرد عادی در علم و سیاست محیطی وارد شد.
تنوع زیستی خدماتی که اکوسیستم ها دارند را پشتیبانی می کند. خدماتی همچون: کیفیت هوا، آب و هوا (نمونه:تجزیهٔ دی اکسید کربن)، تصفیهٔ آب، گرده افشانی، و جلوگیری از فرسایش.از زمان دوران سنگی، از میان رفتن گونه ها، به وسیلهٔ انسان، شدت گرفته است. برآورد می شود که از میان رفتن گونه ها صد تا ده هزار برابر آن چیزی است که شواهد برای شواهد فسیلی معمول است.از فایده های غیر مادی تنوع زیستی می توان به ارزش های روحانی و زیبایی شناختی، و ارزش آموزش اشاره کرد.