مضراب

مِضْراب
مضراب بدون نمد مخصوص شیوه ردیف نوازی
نام وسیله ای که با آن برخی از آلات موسیقی را می نوازند. در فارسی زخمه، سکافه، سکافره، و شکافه هم گفته شده است. مضراب تار ابزار کوچکی است در حدود سه سانتی متر یا بیشتر که به انتهای آن قدری موم می چسبانند و جنس آن از فلز و اغلب از برنج است. هرچند نوازندگان تار آذری از مضرابی بدون موم استفاده می کنند که از جنس شاخ گاوْمیش ساخته شده است. سنتور با یک جفت مضراب از جنس چوب و بیشتر از جنس چوب شمشاد نواخته می شود که در انتهای آن ها حلقۀ کوچکی تعبیه شده و محل قرار دادن انگشتان سبابۀ دو دست است. طول این مضراب ها در حدود ۲۳ سانتی متر است. مضراب سنتور را از جنس های دیگر مانند گردو و گلابی نیز می سازند. بربط را نیز با مضراب می نوازند و جنس آن بنا بر سنت باید از جنس پر طاووس یا عقاب باشد، ولی امروز از نوعی پلاستیک نَرم نیز استفاده می کنند. همچنین سازهایی مانند ماندولین یا بالالایکا و گاهی نیز گیتار، با تکۀ کوچک مثلثی شکل از پلاستیک محکم نواخته می شود که به آن «پیک» می گویند. سیتار هندی با مضرابی نواخته می شود که به شکل حلقه از سیمی فلزی ساخته شده است. همچنین مضراب تار باس، ساز ابداعی علینقی وزیری، با مضرابی شبیه مضراب تار، اما از جنس شاخ یا استخوان نواخته می شود. سه تار را با ناخن سبابه دست راست می نوازند و کسانی که ناخن آن ها بلند نمی شود از حلقۀ سیمی نازکی استفاده می کنند. همچنین غیر از ابزار یادشده، مضراب اصطلاحی است که به طریقه های مختلف نواختن و ضربه زدن به سیم ها اطلاق می شود؛ مانند مضراب دوتایکی ، پروانه ، دُرّاب ، دُرّاب معکوس، سه تایکی ، و راست چپ. در سازهایی مانند تار و عود مضراب راست به نواختن ضربه از بالا به پایین اطلاق می شود و در سه تار به حالتی که انگشت سبابه به درون دست ضربه وارد کند. در سنتور مضراب دست راست را مضراب راست می نامند. برعکس مضراب راست، مضراب چپ است. مضراب چپ را در تار و بربط (عود) از پایین به بالا می نوازند، در سه تار حرکت سبابه به خارج دست و در سنتور با ضربه زدن به سیم ها با دست چپ نواخته می شود. جنس مضراب، سنگینی یا سبکی، قطر آن، و در تار مقدار مومی که به انتهای آن می چسبانند، در صدادهی ساز مؤثر است. در تار ایرانی مضراب را از ناحیۀ موم بین سه انگشت شست، سبابه، و میانی و در تار آذری، که مضراب آن بدون موم است، بین شست و سبابه می گیرند. تکنیک های مضرابی مانند دُرّاب، درّاب معکوس، و شلال خاصِ نوازندگی تار ایرانی است و در تار آذری کاربرد ندارند.