برهان الدین محقق ترمذی

سید برهان الدین محقق ترمذی معروف به سیّد سردان (زاده ۵۶۱ه/۱۲۶۹–۷۰ م - درگذشتگان ۶۳۷ ق/ ۱۲۳۹–۴۰ م) عارف سده هفتم هجری است. برهان محقق در جوانی به بلخ رفت و در زمره مریدان بهاءولد – پدر مولانا- درآمد. عبادات او بر پایه ریاضت و مجاهده بود و به مقامات بالای عرفانی و کشف و شهود دست یافت و تا جایی که به عنوان خلیفه استاد خود انتخاب شد. او بعد از بهاءولد اولین مربی مولانا در دوران کودکی اش بود. زمانی که خانواده مولانا به قونیه مهاجرت کرد او در ترمذ عزلت گزیده بود. وی یک سال پس از فوت بهاءوالد وارد قونیه شد و برای دومین بار تربیت مولانای بیست و پنج ساله را در علوم ظاهری و باطنی بر عهده گرفت. اما زمانی که از آمدن شمس خبر یافت مولانا را به قصد قیصریه ترک کرد و تا پایان عمر در آنجا ماند. او در سال فوت کرد. تنها اثر به جا مانده از برهان الدین - معارف - حاوی مواعظ اخلاقی او در مجالس صوفیانه است.
فریدون سپهسالار در رساله خود او را «حضرت سیّد الاقطاب، فخر االاولیاء و الکاملین، تاج المخدومین» می نامد. او مشهور به «سید سردان» بود چرا که بر ضمائر اشراف داشت و از عالم غیب خبر می داد.
دولتشاه سمرقندی به اشتباه مولانا و پدرش را، مرید برهان الدین می دانست، در حالیکه برهان الدین، مرید بهاءالدین بود و در قیصریه فوت کرد.
از مطالعه کتاب هایی که اشاره ای به اخلاق برهان الدین کرده اند متوجه می شویم که او فردی زاهد و ریاضت طلب بود و وصول به مرحله انسانیت را تنها در گرو ریاضت و مجاهده می دانست. دربارهٔ مدت چله نشینی او اختلاف نظر وجود دارد، به گفته مناقب العارفین چله نشینی او چهل روز به طول انجامید، اما در برخی آثار دیگر ریاضت او دوازده سال ثبت شده است. در هر صورت او پس از این چله نشینی به کشف و شهود دست پیدا کرد و به جایی رسید که یکی از برترین مریدان بهاءولد به حساب می آمد.