خاتم

خاتم . [ ت َ / ت ِ ] (ع اِ) بکسر تاء و بفتح آن انگشتری . (غیاث اللغات ). و این مؤلف نویسد که مختار فصحای عجم بفتح است و یکی از ثقات در تألیف خود نوشته که خاتم بفتح تاءفوقانی مهر و انگشتری و جز آن که بدان مهر کنند. چه ، فاعل [ بکسر ] و بفتح عین بمعنی ما یُفعل به مستعمل شود مثل العالم ما یعلم به الصانع. پس خاتم بمعنی ما یُختم به باشد و آن انگشتریست . ج ، خواتیم . (غیاث اللغات ). و بفتح و کسر تاء انگشتر که در دست کنند و فصحای عجم بفتح استعمال نمایند نه بکسر :
تا خاتم اقبال در انگشت تو کردند
بر خصم تو شد گیتی چون حلقه ٔ خاتم .

امیرمعزی .

چه بنای این قافیت بردَم و دِرَم و مانند آن است :
فریدون را سر آمد پادشاهی
سلیمان را برفت از دست خاتم .

سعدی .

که با عالم و محکم قافیه شده است . (از آنندراج ). مهر و انگشتری نگین کنده که با آنها کاغذ و غیره را مهر کنند و در این صورت بیشتر با فتح استعمال شود. (فرهنگ نظام ). خاتِم مانند صاحب مهر و انگشتری و بدین معنی پنج لغت دیگر آمده که از آنجمله خاتَم مانند هاجَر است . (منتهی الارب ). بَظرَم . (منتهی الارب ). و تختم بالخاتم یعنی انگشتری در دست کرد. (منتهی الارب ). واز آلات و لوازم پادشاهان است بفتح تاء و کسر آن و آن را برای زینت در انگشت کنند و بدین جهت خاتم نامیده شده که مکاتیب پادشاهان بدان اختتام می یافته است . (از صبح الاعشی ج 2 ص 125). و رجوع به مهر سلطنتی شود :
بدهر چون صد و هفتاد سال عمر براند
گذشت و رفت و از او ماند خاتم و افسر.

ناصرخسرو.

زویافت جهان قدر و قیمت ایراک
او شهره نگین است و دهر خاتم .

ناصرخسرو.

اگر ایمانت هست و تقوی نیست
خاتم ملک بی سلیمان است .

ادیب صابر.

در دین پاک خاتم پیغمبران زعدل
تو خاتمی و نام تو چون نقش خاتم است .

سوزنی .

هر چند که مرغ زیرک آمد
بر خاتم روزگار نامم .

مجیرالدین بیلقانی .

مرا باد و دیو است خادم اگر چه
سلیمان نیم ، حکم وخاتم ندارم .

خاقانی .

عشق داریم از جهان گرجان نباشد گو مباش
چون سلیمان حاضر است از تخت و خاتم فارغیم .

خاقانی .

مر خاتم را چه نقص اگر هست
انگشت کهین محل خاتم .

خاقانی .

خود خاتم بزرگ سلیمان بدست تست
کانگشت کوچک تو چو دریای قلزم است .

خاقانی .

ملک و عقل و شرع زیر خاتم و کلک تو باد
کاین سه را ز اقبال این دو بخت یاور ساختند.

خاقانی .

ای دل چو فسرده ای غمی پیداکن
وی غنچه تو داغ ستمی پیدا کن
خواهی که به ملک دل سلیمان باشی
از صافی سینه خاتمی پیدا کن .

خاقانی .

چون سلیمان نبود ماهی گیر
خاتم آورد باز دست آخر.

خاقانی .

خاتم ملک سلیمانی نگر
کاندر آن ماهی نهان کرد آفتاب .

خاقانی .

بر سر گنج سخاش خامه ٔ او اژدهاست
در دهن خاتمش مهره ٔ او آشکار.

خاقانی .

خاتم ملک بدو سپرد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی نسخه ٔ چاپی ص 372).
خاتم ملک سلیمان است علم
جمله عالم صورت و جان است علم .

مولوی .

که در خردیم لوح و دفتر خرید
ز بهرم یکی خاتم زر خرید.

سعدی .

بزرگی را پرسیدند با چندین فضیلت که دست راست را هست خاتم در انگشت چپ چرا میکنند؟ (گلستان ).
انگشت خوبروی و بناگوش دلفریب
بی گوشوار و خاتم فیروزه شاهد است .

سعدی (گلستان ).

هر که تیر از حلقه ٔ انگشتری بگذراند خاتم او را باشد. (گلستان ).
فریدون را سرآمد پادشاهی
سلیمان را برفت از دست خاتم .

سعدی .

بی سکه ٔ قبول تو نقد امل دغل
بی خاتم رضای تو سعی عمل هبا.

سعدی .

گر چه شیرین دهنان پادشهانند ولی
آن سلیمان جهان است که خاتم با اوست .

حافظ.

بجز شکردهنی مایه هاست خوبی را
بخاتمی نتوان دم زد از سلیمانی .

حافظ.

- خاتم انبیاء ؛ خاتم رسل ؛ محمد رسول اﷲ (ص ). و خاتم بکسر هم خوانده شده . و رجوع به خاتم الانبیاء شود : از آن پیغمبران ... هم چنین رفته است از روزگار آدم ... تا خاتم انبیاء (ص ). (تاریخ بیهقی ص 115).
|| (اصطلاح تصوف ) در اصطلاح صوفیه عبارت است از کسی که قطع کرده باشد مقامات را و رسیده باشد به نهایت کمال . (از لطائف اللغات ). || نوعی صنعت که با ریزه های استخوان و حلقه های فلزین و چوب سطح چیزی را پوشند و آن عمل را خاتم کاری یا خاتم سازی گویند.

خاتم . [ ت َ / ت ِ ] (ع اِ)آخر هر چیزی و پایان آن . (منتهی الارب ) :
هر که یقینش به ارادت کشد
خاتم کارش بسعادت کشد.

نظامی .

چندین هزار سکه ٔ پیغمبری زدند
اول بنام آدم و خاتم به مصطفی .

سعدی .

|| آخر قوم . || حلقه ٔ نزدیک پستان ماده . || گو قفا. (منتهی الارب ). نقرةالقفاء، یقال : اِحتجم فی خاتم القفا. (اقرب الموارد). جای حجامت . || هوالدواء المجفف الذی یجفف سطح الجراحة حتی یصیر خشکریشه علیه ، یکنّه من الاَّفات اِلی ان ینبت الجلدالطبیعی . (قانون بوعلی چ تهران 1295 هَ . ق . کتاب 2 ص 150 س 21). داروئی که سطح جراحت خشک کند و از آفت نگاهدارد. (بحر الجواهر). || محمد (ص ) خاتم الانبیاء. و رجوع به خاتم الانبیاء شود. (منتهی الارب ) : از آن پیغمبران ... هم چنین رفته است . از روزگار آدم ... تا خاتم انبیا (ص ). (تاریخ بیهقی ).
شمسه ٔ نه مسند هفت اختران
ختم رسل خاتم پیغمبران .

نظامی .

گوهرترین گوهران وکاملترین زیبایی

انگشتری

نگین

شهرستان خاتم یکی از شهرستان های استان یزد است و مرکز این شهرستان شهر هرات می باشد. جمعیت شهرستان خاتم در سال ۱۳۸۹، برابر با ۳۴٬۷۸۰ نفر بوده است

خاتم : نگین و انگشتری، کنایه از نشانه ی قدرت
دور بتو خاتم دوران نوشت
باد، بخاک تو سلیمان نوشت
یعنی : روزگار نگین حکمروایی جهان را بنام تو نوشت و برای تو که سلیمان زمان هستی باد را مطیع و افتاده ی تو قرار داد.
شرح مخزن الاسرار نظامی، دکتر برات زنجانی، ۱۳۷۲، ص۲۲۴.

خاتم: [ اصطلاح طب سنتی ] یعنی تمام کننده زخمها و آن دوائی را نامند که بسبب قوت مجففه خود بر سطح ظاهر جراحت تفرقی و رطوبطی نگذارد و خشک کند آنرا و خشک ریشه بندد و نگهدارد آنرا از آفات تا اینکه گوشت و پوست صالح بروید

یک هنر قدیمی سنتی

انگشتر