مترادف خادم : آغا، برده، بنده، پرستار، پیشکار، چاکر، خدمتکار، خدمت کننده، خدمتگر، خدمتگزار، غلام، مددکار، مستخدم، نوکر
متضاد خادم : مخدوم، آقا، ارباب
برابر پارسی : پیشکار، چاکر، فرمانبر، کارگزار، نوکر
خادم
مترادف خادم : آغا، برده، بنده، پرستار، پیشکار، چاکر، خدمتکار، خدمت کننده، خدمتگر، خدمتگزار، غلام، مددکار، مستخدم، نوکر
متضاد خادم : مخدوم، آقا، ارباب
برابر پارسی : پیشکار، چاکر، فرمانبر، کارگزار، نوکر
فارسی به انگلیسی
server, servitor
فارسی به عربی
خادم
عربی به فارسی
پادو مهمانخانه , پيشخدمت , پادو , نوکر , فراش , چاکري کردن , نوکري کردن , پست , نوکر مابانه , چاکر , ادم پست , خدمتکار , خادم , بنده , خدمتگذار , کمک کننده , بازيکني که توپ را ميزند , پيشخدمت مخصوص , ملا زم , پيشخدمتي کردن
مترادف و متضاد
آغا، برده، بنده، پرستار، پیشکار، چاکر، خدمتکار، خدمت کننده، خدمتگر، خدمتگزار، غلام، مددکار، مستخدم، نوکر ≠ مخدوم، آقا، ارباب
فراش، خدمتکار، پیشخدمت، بنده، مستخدم، نوکر، خادم، پایکار، چاکری
ملازم، کلفت، خادم، نوکر یکی از روسای کوهستانی
گورکن، خادم
غلام، برده، بنده، زر خرید، اسیر، خادم
خادم، خدمت کننده
فرهنگ فارسی
خدمت کننده، نوکر، دمتگزار، خدمتکار، خدام جمع
(اسم صفت ) ۱ - خدمت کننده خدمتگزار مستخدم . جمع : خدام خدم خادمین . ۲ - خصی خواجه خایه کنده . ۳ - کسی که مقیم خانقاه باشد و خدمت اهل ا... و واردان در خانقاه را کند و خدمت مرشد را بعهده گیرد
نظر بیگ. مشق سخن از میر محمد افضل ثابت الله آبادی نموده و بعهده محمد پادشاه دهلی در سنه ستین و مائه و الف بزیر خاک آسوده .
(اسم صفت ) ۱ - خدمت کننده خدمتگزار مستخدم . جمع : خدام خدم خادمین . ۲ - خصی خواجه خایه کنده . ۳ - کسی که مقیم خانقاه باشد و خدمت اهل ا... و واردان در خانقاه را کند و خدمت مرشد را بعهده گیرد
نظر بیگ. مشق سخن از میر محمد افضل ثابت الله آبادی نموده و بعهده محمد پادشاه دهلی در سنه ستین و مائه و الف بزیر خاک آسوده .
فرهنگ معین
(دِ ) [ ع . ] (اِفا. ) خدمتگزار، مستخدم . ج . خُدّام .
لغت نامه دهخدا
خادم . [ دِ ] (اِخ ) سنان پاشا. در عداد وزرای سلطان سلیم بود و بمسند صدارت نشست . در سفر ایران خدماتی بجای آورد در سال 923 هَ . ق . در سفر مصر کشته شد. مدت صدارتش سه سال بود. (نقل به اختصار از قاموس الاعلام ترکی ).
خادم. [ دِ ] ( ع ص ) خدمتکار. پرستار. پرستنده. نوکر. گماشته. ملازم. چاکر. ج ، خُدّام ، خَدَم ، خادمین ، خَدَمه. مؤنث. خادمه :
چون ملک الهند است از آن دیدگانش
گردش بر خادم هندو دو رست.
کز ایشان یکی نیست بی دستگاه.
برفتند گرد اندرش خادمان.
برو برگذشتند شادان بدل.
چاکر و بنده و خاک دو کف پایت.
چون خادمی که سجده برد پیش شاه ری.
کنیزان و کرسی هزار از چگل
پری چهره خادم هزار و چهل.
بشد خادم و دید بتخانه پست.
که هست آن قباد فریدون گهر.
یکی سرور از خادمان سرای.
خادم جان ، گرانمایه همیدارش.
مهر و مه بود چو جوزا دوبدو
خادم طالع سرطان اسد.
قبه ازرق شعار، خسرو زرین غطا.
چون ملک الهند است از آن دیدگانش
گردش بر خادم هندو دو رست.
خسروی.
شمرده ست خادم در ایوان شاه کز ایشان یکی نیست بی دستگاه.
فردوسی.
بفرخنده فال و بروشن روان برفتند گرد اندرش خادمان.
فردوسی.
پرستنده در پیش و خادم چهل برو برگذشتند شادان بدل.
فردوسی.
زین سپس خادم تو باشم و مولایت چاکر و بنده و خاک دو کف پایت.
منوچهری.
برجاس او بسر بر گه باز و گه فرازچون خادمی که سجده برد پیش شاه ری.
منوچهری.
احمدبن ابی داود گوید: چون بخادم رسیدم بحالی بودم عرق بر من نشسته. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 173 ). امیر رضی اﷲ عنه بر تخت نشست و رسول وخادم را برنشاندند. ( تاریخ بیهقی ایضاً ص 376 ). گفتی قیامت است از آن دهشت ، پیلی چند بداشته و رسول و خادم را در دهلیز فرود آوردند. ( تاریخ بیهقی ایضاً ص 376 ). عمر و رسول را صدهزار درم داد... اما رسول چون بنیشابور آمد، دو خادم و دو خلعت آوردند. ( تاریخ بیهقی ایضاً ص 296 ). فرمود بو سهل را بقهندز... در راه دوخادم و شصت غلام او را می آوردند. ( تاریخ بیهقی ص 330 ).کنیزان و کرسی هزار از چگل
پری چهره خادم هزار و چهل.
اسدی ( گرشاسب نامه ).
بدو گفت بر دار کن هر که هست بشد خادم و دید بتخانه پست.
اسدی ( گرشاسب نامه ).
سپهدار را داد خادم خبرکه هست آن قباد فریدون گهر.
اسدی ( گرشاسب نامه ).
فرستاد گرد سپهبد بجای یکی سرور از خادمان سرای.
اسدی ( گرشاسب نامه ).
تن تو خادم این جان گرانمایه است خادم جان ، گرانمایه همیدارش.
ناصرخسرو.
گفت... پس دستوری دهید تا هم اینجا وصیتی بنویسم و این خادم را دهم. گفتیم رواست. ( تاریخ بخارا ).مهر و مه بود چو جوزا دوبدو
خادم طالع سرطان اسد.
خاقانی.
خادم این جمع دان و آب ده دستشان قبه ازرق شعار، خسرو زرین غطا.
خاقانی.
و بسرای خلیفه رفتند، هفتصد زن و هزار و سیصد خادم بودند. ( جهانگشای جوینی ). خلیفه را... طلب کرد... با پنج و شش خادم و آن روز در آن دیه کار او به آخر رسید. ( جهانگشای جوینی ). و فرمان شد تا حرمهای خلیفه را بشمارند، هفتصد زن و سریت و یکهزار خادم بتفصیل آمدند. ( ذیل جامعالتواریخ رشیدی ).خادم . [ دِ ] (اِخ ) ابوالحسن قطربن عبدالکمانی امیرالحاج مشهور در شرق و غرب . وی سی واند سال امیرالحاج بود و از ابوالخطاب نصربن احمدبن النظر القاری حدیث شنید. سمعانی گوید: من نیز از وی در مکه و مدینه و بغداد حدیث شنیدم . او در سال 512 هَ . ق . درگذشت . (الانساب سمعانی ).
خادم . [ دِ ] (اِخ ) ابوالحسن مرجان بن عبداﷲ المقتدری الخادم .مردی صالح بود و مدتی در مکه مجاور شد و در همانجا وفات یافت . سمعانی گوید کتاب دعوات ابی عبداﷲ المحاملی را از ابوالخطاب بن النظر که این ابوالخطاب از ابومحمدبن یحیی نقل کرده برای ما روایت کرد و در حدود سال 540 هَ . ق . در مکه وفات یافت . (الانساب سمعانی ).
خادم . [ دِ ] (اِخ ) ابوالذّر جوهربن عبداﷲ الحبشی التاجر. مردی نیکوروش و آزادشده ٔ تاج الحضرةبن عمید خراسانی بود. او از ابومظفر موسی بن انصاری حدیث استماع کرد. سمعانی گوید من از او (یعنی از ابوالذّر)قسمتی از کتاب انتقاء سید حسن علوی را استماع کردم .وفاتش در حدود 530 هَ . ق . بود. (الانساب سمعانی ).
خادم . [ دِ ] (اِخ ) ابوالعلاری صواب بن عبداﷲ الجمالی . پیری صالح بود و از ابومحمد کامکاربن عبدالرزاق الحجاجی حدیث استماع کرد. سمعانی گوید من هم از او (یعنی از ابوالعلاری ) در مرو حدیث استماع کردم .این ابوالعلاری مردی بود که در نماز جماعت و امور دینی غفلت نمی ورزید و در مدرسه ٔ ما نماز بپا می داشت . وفاتش بین 527 و 528 هَ . ق . بود. (الانساب سمعانی ).
خادم . [ دِ ] (اِخ ) ابوالمنسک عنبربن عبداﷲ التبری (کذا) الخادم . مردی صالح و نیکوسیرت بود. وی از ابوالخطاب بن النظر القاری و ابوعبداﷲ حسن بن احمدبن طلحه نعالی و جز ایشان حدیث استماع کرد. سمعانی گوید: من نیز از او در مکه حدیث استماع کردم . وفاتش در آخر ذی الحجه ٔ 534 در ابطح اتفاق افتاد. (الانساب سمعانی ).
خادم . [ دِ ] (اِخ ) باباقاسم . از اهل اصفهان است و همشیره زاده ٔ میرنجات ، مدتی در مسجد جامع عباسی خادم باشی بود. صحبتش مکرر اتفاق افتاد، مردی نیک نهاد و خوش اعتقاد بود. شعر بسیاری گفته ، صاحب دیوان است اگر چه شعر را خوب نمیگفت اما در فن تاریخ مهارت تمام داشت و در اواخر زمان نادری در اصفهان وفات یافت تاریخ وفات او این است :
گفت خادم بجنت آمد باز.
این یک شعر از او دیده و نوشته شد:
بمن دشوار شد آخر ره میخانه پیمودن
به این پیری بکوی میفروشم خانه بایستی .
گفت خادم بجنت آمد باز.
این یک شعر از او دیده و نوشته شد:
بمن دشوار شد آخر ره میخانه پیمودن
به این پیری بکوی میفروشم خانه بایستی .
(آتشکده ٔ آذر).
خادم . [ دِ ] (اِخ ) حافظ خادم علی داماد قادر علیخان خوش نویس . در قصبه ٔ کیتهل توطن داشت و خط نسخ و نستعلیق و شفیعا و شکسته خوب مینگاشت . حافظ کلام الهی بوده و جاده ٔ شاعری فارسی و اردو می پیموده . از اوست :
خواب بر زانوی دلدار تمناست مرا
از خدا طالع بیدار تمناست مرا.
خواب بر زانوی دلدار تمناست مرا
از خدا طالع بیدار تمناست مرا.
(صبح گلشن ).
خادم . [ دِ ] (اِخ ) حسن پاشا در زمان سلطان محمد ثالث به مسند صدارت نشست و در دوره ٔ سلطان مرادخان ثالث خزینه دار حرم سلطنتی شد. در 988 هَ . ق . به وزارت مصر منصوب گشت و در 991 بار دیگر بوزارت رسیددر هنگام مسافرت سلطان محمد ثالث اداره ٔ پایتخت بعهده ٔ او بود و بسیار ظلم و تعدی نمود و ستم و غرور وی بر عقل و درایتش میچربید. (از قاموس الاعلام ترکی ).
خادم . [ دِ ] (اِخ ) سلیمان پاشا در دوره ٔ سلطان سلیمان بمسند صدارت نشست . مردی با کفایت و در اداره ٔ امورتوانا بود، در سال 894 هَ . ق . بصدارت منصوب شد و در 951 معزول گشت و در 955 وفات یافت ، و مال و ثروت فراوان داشت . (نقل به اختصار از قاموس الاعلام ترکی ).
خادم . [ دِ ] (اِخ ) علی پاشا. در دوره ٔ سلطان بایزیدخان دوم دوبار صدراعظم شد. در مرتبه ٔ دوم در کمال عدل و درایت به اداره ٔ امور دولت پرداخت و در 917 هَ. ق . در طغیان شاه قولی و محاربه ٔ با ایشان کشته شد. مردی عاقل و جسور و وزیری قادر و وقور بود. (نقل به اختصار از قاموس الاعلام ترکی ). و رجوع شود بترجمه ٔ تاریخ ادبیات ایران تألیف پرفسور براون ج 4 ص 57).
خادم . [ دِ ] (اِخ ) مسیح پاشا. در دوره ٔ سلطان مرادخان ثالث از جمله ٔ وزرا بود. در سال 979 هَ . ق . والی ایالت مصر شد و بخوبی کشور مصر را اداره کرد و در 997وفات یافت . (نقل به اختصار از قاموس الاعلام ترکی ).
خادم . [ دِ ] (اِخ ) مولوی خادم حسین خان صدرالصدور کانپوربن مولوی عبدالقادرخان ، اصلش از قصبه ٔ جایس من اعمال دارالسلطنه ٔ لکنهو است . از دودمان اهل سنت آن قصبه و مردمان مهذب و موقر و خوشخو و نیکو. والده ٔ مولوی خادم حسین دختر مولوی سیددلدار علی مجتهد شیعیان هندوستان بود و این پدر و پسر بکمال عزت و ثروت زندگانی نمودند، مدتی در شهر بنارس و سپس در هنگامه ٔ غدر هند خادم حسین در شهر جونپور مأوی گرفت و شاید در همانجا در سنه ٔ خمس و سبعین از مائه ٔ ثالث عشر جهان گذران را گذاشت . از اوست :
گیسو بدوش انداخته فتنه دو بالا ساخته
آن دشمن جان میرسد هان دوستداران مژده ای
مرغ خوش الحان میرسد، زیب گلستان میرسد
خادم ببستان می رسد، هان گلعذاران مژده ای .
گیسو بدوش انداخته فتنه دو بالا ساخته
آن دشمن جان میرسد هان دوستداران مژده ای
مرغ خوش الحان میرسد، زیب گلستان میرسد
خادم ببستان می رسد، هان گلعذاران مژده ای .
(صبح گلشن ).
خادم . [ دِ ] (اِخ ) نظربیگ . مشق سخن از میر محمدافضل ثابت اﷲ آبادی نموده و بعهد محمد پادشاه دهلی درسنه ٔ ستین و مائه و الف بزیر خاک آسوده . از اوست :
گر کند از قفس آزاد مرا
میکشد دوری صیاد مرا.
صورتش دید وز شرم آب نشد
حیرت از آینه رو داد مرا
و نیز از اوست :
خویش را ساخته بودم بهوس قاصد خود
چو رسیدم بتو پیغام خود از یادم رفت .
ای که میگوئی دم مردن فراموشم مکن
من که می میرم برایت ، چون فراموشت کنم .
گر کند از قفس آزاد مرا
میکشد دوری صیاد مرا.
صورتش دید وز شرم آب نشد
حیرت از آینه رو داد مرا
و نیز از اوست :
خویش را ساخته بودم بهوس قاصد خود
چو رسیدم بتو پیغام خود از یادم رفت .
ای که میگوئی دم مردن فراموشم مکن
من که می میرم برایت ، چون فراموشت کنم .
(صبح گلشن ).
خادم . [ دِ ] (ع ص ) خدمتکار. پرستار. پرستنده . نوکر. گماشته . ملازم . چاکر. ج ، خُدّام ، خَدَم ، خادمین ، خَدَمه . مؤنث . خادمه :
چون ملک الهند است از آن دیدگانش
گردش بر خادم هندو دو رست .
شمرده ست خادم در ایوان شاه
کز ایشان یکی نیست بی دستگاه .
بفرخنده فال و بروشن روان
برفتند گرد اندرش خادمان .
پرستنده در پیش و خادم چهل
برو برگذشتند شادان بدل .
زین سپس خادم تو باشم و مولایت
چاکر و بنده و خاک دو کف پایت .
برجاس او بسر بر گه باز و گه فراز
چون خادمی که سجده برد پیش شاه ری .
احمدبن ابی داود گوید: چون بخادم رسیدم بحالی بودم عرق بر من نشسته . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 173). امیر رضی اﷲ عنه بر تخت نشست و رسول وخادم را برنشاندند. (تاریخ بیهقی ایضاً ص 376). گفتی قیامت است از آن دهشت ، پیلی چند بداشته و رسول و خادم را در دهلیز فرود آوردند. (تاریخ بیهقی ایضاً ص 376). عمر و رسول را صدهزار درم داد... اما رسول چون بنیشابور آمد، دو خادم و دو خلعت آوردند. (تاریخ بیهقی ایضاً ص 296). فرمود بو سهل را بقهندز... در راه دوخادم و شصت غلام او را می آوردند. (تاریخ بیهقی ص 330).
کنیزان و کرسی هزار از چگل
پری چهره خادم هزار و چهل .
بدو گفت بر دار کن هر که هست
بشد خادم و دید بتخانه پست .
سپهدار را داد خادم خبر
که هست آن قباد فریدون گهر.
فرستاد گرد سپهبد بجای
یکی سرور از خادمان سرای .
تن تو خادم این جان گرانمایه است
خادم جان ، گرانمایه همیدارش .
گفت ... پس دستوری دهید تا هم اینجا وصیتی بنویسم و این خادم را دهم . گفتیم رواست . (تاریخ بخارا).
مهر و مه بود چو جوزا دوبدو
خادم طالع سرطان اسد.
خادم این جمع دان و آب ده دستشان
قبه ٔ ازرق شعار، خسرو زرین غطا.
و بسرای خلیفه رفتند، هفتصد زن و هزار و سیصد خادم بودند. (جهانگشای جوینی ). خلیفه را... طلب کرد... با پنج و شش خادم و آن روز در آن دیه کار او به آخر رسید. (جهانگشای جوینی ). و فرمان شد تا حرمهای خلیفه را بشمارند، هفتصد زن و سریت و یکهزار خادم بتفصیل آمدند. (ذیل جامعالتواریخ رشیدی ).
نه خادم مساجدم نه مؤذن مناره ام
نه کدخدای جوشقان نه عامل زواره ام .
|| خصی . (مقدمة الادب زمخشری ). خواجه سرا. خایه کنده . خادم عبارت است از خواجه سرایانی که در حرمسرا و ابواب سلاطین و امرا خدمت کنند. (انساب سمعانی ). و خادمان خصی را در دوره ٔ عباسی جاه ومقامی خاص بود و اول کسی که از این دسته استفاده کرد امین پسر هارون الرشید بود. رجوع شود بترجمه ٔ تاریخ تمدن جرجی زیدان ج 4 ص 161. و غالب خادمان در این عهد بردگان سیاه و سپید بودند از مردان و زنان و اصطلاحاً ببردگان سپید ممالیک و ببردگان سیاه عبید می گفتندو این خادمان بسه دسته تقسیم میشوند: بردگان ، خصیان و کنیزان . جرجی زیدان از برای هر یک از این سه دسته بحث مفصلی دارد. (تاریخ تمدن جرجی زیدان ج 5 ص 22) : گفت نامه نویس به نعمان تا آن دختر را با خادمان سوی من بفرستد. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). و این [سودان ] آن ناحیت است که خادمان بیشتر از اینجا آرند... بازرگانان فرزندان ایشان را بدزدند و بیارند و آنجا خصی کنند و بمصر آرند و بفروشند. (حدود العالم ).
کنون نهصدوسی تن از دختران
بسر بر همه افسر از گوهران
شمرده ست خادم بمشکوی شاه
کزایشان یکی نیست بی دستگاه .
شبستان او را بخادم سپرد
وز آنجایگه روشنائی ببرد.
چو فغفوربنهاد در کاخ پای
بیامد سر خادمان سرای
ز گرشاسب آزادی آورد پیش
همان نیز خاتون ز اندازه بیش .
با خادمی ده از خواص که روا بودی که حرم را دیدندی . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 402). و میگوید [ محمد زکریا ] که دو مرد اندر یک روز حجامت کردند و هر دو پیش از حجامت خایه ٔ مرغ خورده بودند هر دو را همان روز لقوه پدید آمد، یکی پیری فربه و دیگری جوان بود و لکن مزاج او مزاج خادمان بود. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).
دولت امروز زن و خادم راست
کاین امیر ری و آن شاه قم است .
دولت از خادم و زن چون طلبم
کاملم ، میل بنقصان چه کنم .
خادمانند و زنان دولت یار
چون مرا آن نشد، اینان چه کنم .
|| دلاک . مالنده : و خادمان گرمابه رگهای سباتی بگیرند و حالی مانند سبات و غشی پدید آید و این رنج بدان زایل شود... لکن فروگرفتن این رگها خطر است . (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). || پیشکش . (منتهی الارب ) (آنندراج ).
چون ملک الهند است از آن دیدگانش
گردش بر خادم هندو دو رست .
خسروی .
شمرده ست خادم در ایوان شاه
کز ایشان یکی نیست بی دستگاه .
فردوسی .
بفرخنده فال و بروشن روان
برفتند گرد اندرش خادمان .
فردوسی .
پرستنده در پیش و خادم چهل
برو برگذشتند شادان بدل .
فردوسی .
زین سپس خادم تو باشم و مولایت
چاکر و بنده و خاک دو کف پایت .
منوچهری .
برجاس او بسر بر گه باز و گه فراز
چون خادمی که سجده برد پیش شاه ری .
منوچهری .
احمدبن ابی داود گوید: چون بخادم رسیدم بحالی بودم عرق بر من نشسته . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 173). امیر رضی اﷲ عنه بر تخت نشست و رسول وخادم را برنشاندند. (تاریخ بیهقی ایضاً ص 376). گفتی قیامت است از آن دهشت ، پیلی چند بداشته و رسول و خادم را در دهلیز فرود آوردند. (تاریخ بیهقی ایضاً ص 376). عمر و رسول را صدهزار درم داد... اما رسول چون بنیشابور آمد، دو خادم و دو خلعت آوردند. (تاریخ بیهقی ایضاً ص 296). فرمود بو سهل را بقهندز... در راه دوخادم و شصت غلام او را می آوردند. (تاریخ بیهقی ص 330).
کنیزان و کرسی هزار از چگل
پری چهره خادم هزار و چهل .
اسدی (گرشاسب نامه ).
بدو گفت بر دار کن هر که هست
بشد خادم و دید بتخانه پست .
اسدی (گرشاسب نامه ).
سپهدار را داد خادم خبر
که هست آن قباد فریدون گهر.
اسدی (گرشاسب نامه ).
فرستاد گرد سپهبد بجای
یکی سرور از خادمان سرای .
اسدی (گرشاسب نامه ).
تن تو خادم این جان گرانمایه است
خادم جان ، گرانمایه همیدارش .
ناصرخسرو.
گفت ... پس دستوری دهید تا هم اینجا وصیتی بنویسم و این خادم را دهم . گفتیم رواست . (تاریخ بخارا).
مهر و مه بود چو جوزا دوبدو
خادم طالع سرطان اسد.
خاقانی .
خادم این جمع دان و آب ده دستشان
قبه ٔ ازرق شعار، خسرو زرین غطا.
خاقانی .
و بسرای خلیفه رفتند، هفتصد زن و هزار و سیصد خادم بودند. (جهانگشای جوینی ). خلیفه را... طلب کرد... با پنج و شش خادم و آن روز در آن دیه کار او به آخر رسید. (جهانگشای جوینی ). و فرمان شد تا حرمهای خلیفه را بشمارند، هفتصد زن و سریت و یکهزار خادم بتفصیل آمدند. (ذیل جامعالتواریخ رشیدی ).
نه خادم مساجدم نه مؤذن مناره ام
نه کدخدای جوشقان نه عامل زواره ام .
قاآنی .
|| خصی . (مقدمة الادب زمخشری ). خواجه سرا. خایه کنده . خادم عبارت است از خواجه سرایانی که در حرمسرا و ابواب سلاطین و امرا خدمت کنند. (انساب سمعانی ). و خادمان خصی را در دوره ٔ عباسی جاه ومقامی خاص بود و اول کسی که از این دسته استفاده کرد امین پسر هارون الرشید بود. رجوع شود بترجمه ٔ تاریخ تمدن جرجی زیدان ج 4 ص 161. و غالب خادمان در این عهد بردگان سیاه و سپید بودند از مردان و زنان و اصطلاحاً ببردگان سپید ممالیک و ببردگان سیاه عبید می گفتندو این خادمان بسه دسته تقسیم میشوند: بردگان ، خصیان و کنیزان . جرجی زیدان از برای هر یک از این سه دسته بحث مفصلی دارد. (تاریخ تمدن جرجی زیدان ج 5 ص 22) : گفت نامه نویس به نعمان تا آن دختر را با خادمان سوی من بفرستد. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). و این [سودان ] آن ناحیت است که خادمان بیشتر از اینجا آرند... بازرگانان فرزندان ایشان را بدزدند و بیارند و آنجا خصی کنند و بمصر آرند و بفروشند. (حدود العالم ).
کنون نهصدوسی تن از دختران
بسر بر همه افسر از گوهران
شمرده ست خادم بمشکوی شاه
کزایشان یکی نیست بی دستگاه .
فردوسی .
شبستان او را بخادم سپرد
وز آنجایگه روشنائی ببرد.
فردوسی .
چو فغفوربنهاد در کاخ پای
بیامد سر خادمان سرای
ز گرشاسب آزادی آورد پیش
همان نیز خاتون ز اندازه بیش .
اسدی .
با خادمی ده از خواص که روا بودی که حرم را دیدندی . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 402). و میگوید [ محمد زکریا ] که دو مرد اندر یک روز حجامت کردند و هر دو پیش از حجامت خایه ٔ مرغ خورده بودند هر دو را همان روز لقوه پدید آمد، یکی پیری فربه و دیگری جوان بود و لکن مزاج او مزاج خادمان بود. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).
دولت امروز زن و خادم راست
کاین امیر ری و آن شاه قم است .
خاقانی .
دولت از خادم و زن چون طلبم
کاملم ، میل بنقصان چه کنم .
خاقانی .
خادمانند و زنان دولت یار
چون مرا آن نشد، اینان چه کنم .
خاقانی .
|| دلاک . مالنده : و خادمان گرمابه رگهای سباتی بگیرند و حالی مانند سبات و غشی پدید آید و این رنج بدان زایل شود... لکن فروگرفتن این رگها خطر است . (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). || پیشکش . (منتهی الارب ) (آنندراج ).
فرهنگ عمید
۱. خدمت کننده، خدمتگزار.
۲. نوکر، خدمتکار.
۳. [قدیمی، مجاز] مطیع.
۴. (تصوف ) [قدیمی] کسی که در خانقاه به درویشان خدمت می کند.
۲. نوکر، خدمتکار.
۳. [قدیمی، مجاز] مطیع.
۴. (تصوف ) [قدیمی] کسی که در خانقاه به درویشان خدمت می کند.
فرهنگ فارسی ساره
پیشکار
جدول کلمات
زاور
پیشنهاد کاربران
این واژه عربی است و پارسی آن اینهاست:
ساپار، ساپاک ( ساپ = خدمت؛ سنسکریت + پسوند یاتاکی ( = فاعلی ) «ار، اک» )
راژیاک، راژیار ( راژه = خدمت؛ کردی + «اک، ار» )
پَریوپاک، پَریوپار ( پَریوپ از سنسکریت: پَریوپاس= خدمت + «اک، ار» )
آنْواساک ãnvãsãk، آنْواسار ãnvãsãr ( آنواس از سنسکریت: اَنواس= خدمت + «اک، ار» )
ساپار، ساپاک ( ساپ = خدمت؛ سنسکریت + پسوند یاتاکی ( = فاعلی ) «ار، اک» )
راژیاک، راژیار ( راژه = خدمت؛ کردی + «اک، ار» )
پَریوپاک، پَریوپار ( پَریوپ از سنسکریت: پَریوپاس= خدمت + «اک، ار» )
آنْواساک ãnvãsãk، آنْواسار ãnvãsãr ( آنواس از سنسکریت: اَنواس= خدمت + «اک، ار» )
نوکر
نارس
servidor, dome'stico
خدمتکار، خدمتگذار، مستخدم.
مهتر=
خادم. خدمتگار مخصوص :
چنین داد پاسخ که مهترپرست
چو یازد به جان جهاندار دست.
فردوسی.
کسانی که اندر شبستان بدند
هشیوار و مهترپرستان بدند.
فردوسی.
خادم. خدمتگار مخصوص :
چنین داد پاسخ که مهترپرست
چو یازد به جان جهاندار دست.
فردوسی.
کسانی که اندر شبستان بدند
هشیوار و مهترپرستان بدند.
فردوسی.
دیرینه ٔ درگاه ؛ خادم پیر قدیم. ( یادداشت مؤلف ) .
سحر هاتف میخانه بدولتخواهی
گفت باز آی که دیرینه ٔ این درگاهی.
حافظ.
سحر هاتف میخانه بدولتخواهی
گفت باز آی که دیرینه ٔ این درگاهی.
حافظ.
کلمات دیگر: