استرجاع

wikijoo: استرجاع

wikifeqh: قرآن کریم است
گفتن «إنّا لِلّهِ و إنّا إلیهِ رجِعون» هنگام مصیبت.
استرجاع، مصدر باب استفعال و از ریشه (ر ـ ج ـ ع) در لغت به معنای طلب رجوع و بازپس گرفتن چیزی است. این واژه بر پایه روایات فراوان برای گفتن آیه 156 سوره بقره/2: «إنّا لِلّهِ و إنّا إلیهِ رجِعون» هنگام بروز مصیبت، اصطلاح شده است. راز نامگذاری گفتن این جمله به استرجاع را می توان در جزء دوم آن «إنّا إلیه رجعون» جست که اقرار به بازگشت به سوی خداست.
خداوند در آیات 155ـ156 سوره بقره/2 مواردی از قبیل مواجهه با ترس و گرسنگی و ضررهای مالی و جانی و از دست دادن محصولات را آزمون الهی و مصیبت و محل استرجاع دانسته و به صابرانی که هنگام مصیبت «إنّا لِلّهِ و إنّا إلیهِ رجِعون» می گویند، بشارت داده است: «وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِّنَ الْخَوفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمَوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ × الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّـا إِلَیْهِ رَاجِعونَ» در شأن نزول آیه آمده است: امیرمؤمنان علیه السلام هنگام شنیدن خبر شهادت حمزه یا جعفر کلمه استرجاع را بر زبان آورد سپس این آیه نازل شد.
در روایات فراوانی استرجاع به هنگام روبرو شدن با هر گونه مصیبت، سفارش و از ویژگی های امت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هنگام بروز مصیبت شمرده شده است. بر اساس روایاتی از پیامبر، هر چه موجب اذیت مؤمنی شود، گرچه خاموش شدن چراغ یا فرو رفتن خاری در دست باشد از مصادیق مصیبت و جای گفتن استرجاع است.
تکیه بر ایمان مخاطبان در آیه 153 سوره بقره/2: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ» در فرمانِ کمک گرفتن از صبر و نماز می تواند اشاره به منشأ استرجاعِ صابران یعنی ایمان ایشان باشد. به نقل جابر از امام باقر علیه السلام صبرِ مصیبت دیده مسترجع، از رضای او به فعل خداوند حکایت دارد.
خداوند در ادامه آیه 153 سوره بقره/2 معیت خویش با صابران را اعلام فرموده است: «إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ» و در آیه 155 همین سوره با مسکوت گذاشتن متعلق «بَشِّرْ» بشارت بزرگی به صابران داده است و در آیه 157، صابران مسترجع را دارای مقامی والا و مشمول درود و رحمت و برخوردار از هدایت الهی می داند: «أُولَـئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَـئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ». (سوره بقره/2، 157)
برخی مفسران مقصود از «صلوت» را ثنا، مدح و تعظیم و «رَحمَةٌ» را نعمت های دنیایی و آخرتی و «اهتدا» را هدایت و رسیدن به ثواب و بهشت می دانند. برخی اهتدا را رسیدن به نعمت ها و سعادت دنیا و آخرت دانسته، تحقق آن را فقط در سایه استرجاع عملی و قلبی میسر می دانند که در آن مرتبه، شخص خود را نزد خداوند حاضر می بیند.