استرکنین
استرکنین
مترادف و متضاد
فرهنگ فارسی
( اسم ) شبه قلیایی است بسیار سمی که از دو گیاه بنام کچوله و پاپیته استخراج میشود . در تداوی بمقدار کم مستعمل است .
فرهنگ عمید
الکلوئیدی سفیدرنگ، بی بو، تلخ، و بسیار سمی و مهلک که مصرف دارویی دارد.
پیشنهاد کاربران
درخت استریکنین
51 . درخت استریکنین ( Strychnos nux - vomica ) در Pen ts‛ao kan mu با نام fan mu - pie ) ’’mu - pie بیگانه ، ‘‘ Momordica cochinchinensis، گیاهی از تیره خیاریان ( همراه با همارشهای ma ts‛ien - tse ( ’’ اسب سکه‘‘، اشاره به سکه های روی افسار اسب، که واژه ژاپنی mačin هم از همان است ) ، k‛u ši pa tou ( ’’pa - tou تلخ میوه Croton tiglium] / دند، بید انجیر ختایی[ ) 1 و hwo - ši - k‛o pa - tu آمده است. نام دومی، که بی چون و چرا خاستگاه بیگانه دارد، هنوز شناسایی نشده؛ اگر هم چنین تلاشی بشود بیهوده ست زیرا آوانگاری آن درست نیست. فرونگاشت درست این واژه که در Čo ken lu2، از سال 1366، ارائه شده hwo - ši - la است که آشکارا آوانگاشت کچوله* kučla یا kučula فارسی ( درخت استریکنین ) است که در کشور هند ( و در نتیجه در زبان هندوستانی ) ( نیزهمین نام متداول است و در زبان بنگالی هم به صورت kučila به کار می رود ) . جزء دوم یعنی pa - tu نه فارسی است و نه عربی و به عقیده من باید آن را بر پایه واژه چینی pa - tou ( Croton tiglium ) توضیح داد.
در Čo ken lu چنین آمده است؛ ’’و اما hwo - ši - la pa - tu گیاهی دارویی است که در کشورهای اسلامی می روید. از نظر ظاهر به mu - pie - tse ] Momordica cochinchinensis ) ، خرخیار کوشن شینی[ ) می ماند، اما کوچکتر از آن است. درمان یکسد وبیست درد است؛ برای هر دردی ترکیب و دستوری ویژه دارد. " کهن ترین اشاره به این گیاه دارویی که در زبان چینی یافته ام همین است؛ و از آنجا که حتی در Čen lei pen ts‛ao از سال 1108، که کتاب مرجع مفردات دارویی دوره سونگ است نیامده شاید این نتیجه گیری درست باشد که تازه در دوره مغولان در طی سده چهاردهم وارد چین شده است. شکل آوانگاشت آن نیز گواه دیگری است تأیید این نتیجه گیری را، زیرا با قواعد جاری آن روزگار برای آوانگاری واژه های بیگانه می خواند. Kwan k’ün fan p‛u3 منبعی جز Pen ts‛ao kan mu در این مورد نام نبرده و در واقع گویا نخستین و تنها گیاهنامه ای است که از این گیاه یاد کرده است. بر این نکته تاکید شده که این دارو را در سگ کشی کار گیرند. این گیاه اینک در سه ـ چوان می روید.
در سنسکریت درخت استریکنین را کوپیلو، kupīlu می نامند که نامهای تبتی go - byi - la یا go - bye - la1 بر گرفته از آن است. دومی go - ji - la تلفظ می شود و از همین رو مغولان آن را به شکل gojila اقتباس کرده اند. نمی توان با اطمینان گفت که نام سنسکریت ارتباطی با kučla ی فارسی دارد یا نه.
به گفته فلوکیگر و هانبری2، این درخت بومی بیشتر نقاط هند بویژه دریا کنارهاست و در برمه، سیام، کوشن ـ شین و شمال استرالیا یافت می شود.
به هر روی، کار گیری این دارو نباید پیشینه درازی داشته باشد و بسا که مسلمانان کار برد آن را را به هندیان آموخته باشند. در فرهنگ دارویی فارسی ابومنصور ( مطلع 113 ) ذیل نام عربی جوزالقی*، Jauz - ul - qei آمده است. 3 شلیمر نامهای ازارقی azaragi و قاتل الکلب / سگ کش، gatel el - kelbe را نیز فرونگاشته و گوید:
"Son emploi dans la paralysie est d'ancienne date, car Pauteur
du Mexzen el - Edviyeh en parle deja, a j out ant en outre que la noix vo - mique est un remède qui change le tempérament froid en tempérament chaud; le merae auteur recommande les cataplasmes avec sa poudre dans la coxalgie et dans les maladies articulaires. "
عربها که می گویند این درخت تنها در سرزمین های دور از دریای یمن می روید، بخوبی با خواص دارویی اش آشنا بودند. 5 درخت استریکنین در هندو چین نیز شناخته شده است ( salain وphun akam در زبان چامی، slê در زبان خِمِری؛ ku - či در زبان آنامی. شاید آخری آوانگاشت kučila ]کوچلا [باشد. 6
در خبر نامه کیو از سال 1917 ( ص 341 ) شرح زیر درباره Strychnos nux - vomica در کوشن ـ شین آمده است: ’’ در خبرنامه کیو ، 1917 ( صص 184، 185 ) ، شواهدی نمایانگر وجود این گونه به صورت خودرو در کوشن ـ شین ارائه شده است. از نوشتن این گزارش، نامه ای همراه با یک بسته حاوی دانه هایی که بی چون و چرا دانه درخت استریکنین است از مدیر امور زراعی و بازرگانی کوشن ـ شین دریافت شد، همراه با این اطلاعات که دانه های ارسالی از درختانی به دست آمده اند که در آن کشور خودروست. کنسول بریتانیای کبیر در سایگون نیز اطلاعات زیر را درباره درخت استریکنین در کوشن ـ شین فرستاده است؛ ایشان این اطلاعات را از آقای مورانژ، مدیر امور زراعی و بازرگانی کوشن ـ شین دریافت کرده و نمونه ای از دانه آن را نیز از یک صادر کننده چینی گرفته است. این درخت دراستان های خاور ی کوشن ـ شین و بیشتر در جنگلهای باریا می روید. چینی ها دانه های درخت را از قبایل وحشی بنام موآ می خرند؛ این افراد در جنگل دانه این درختان را جمع آوری کرده به چین فرستاده یا به شرکتهای صادر کننده به اروپا می فروشند. در ماههای نوامبر و دسامبر میوه می آورد. به نظر آقای مورانژ، بی گمان بومی کوشن ـ شین است و بازرگانان اولیه آن را وارد این سرزمین نکرده اند. " چنانچه بومی کوشن ـ شین باشد، چینی ها بی گمان از دوره مغول آن را یافته اند. متر1 در پژوهش زهری که قبایل موآ به نوک پیکانهای خود می زنند به این نتیجه رسیده که این زهر را از درخت توت زهرناک* ( Antiaris ) می گیرند. وی نامی از Strychnos ]درخت استریکنین[ به میان نیاورده است. از کتاب در دست انتشار مرکز نشر دانشگاهی، به شناخت دو سویه ایران و چین باستان، ، بـــــرگردان فارسی مهرداد وحدتی دانشمند از ساینو - ایرانیکا اثر جــــــاوید برتولد لوفر، آمریکائی آلمانی تبار.
51 . درخت استریکنین ( Strychnos nux - vomica ) در Pen ts‛ao kan mu با نام fan mu - pie ) ’’mu - pie بیگانه ، ‘‘ Momordica cochinchinensis، گیاهی از تیره خیاریان ( همراه با همارشهای ma ts‛ien - tse ( ’’ اسب سکه‘‘، اشاره به سکه های روی افسار اسب، که واژه ژاپنی mačin هم از همان است ) ، k‛u ši pa tou ( ’’pa - tou تلخ میوه Croton tiglium] / دند، بید انجیر ختایی[ ) 1 و hwo - ši - k‛o pa - tu آمده است. نام دومی، که بی چون و چرا خاستگاه بیگانه دارد، هنوز شناسایی نشده؛ اگر هم چنین تلاشی بشود بیهوده ست زیرا آوانگاری آن درست نیست. فرونگاشت درست این واژه که در Čo ken lu2، از سال 1366، ارائه شده hwo - ši - la است که آشکارا آوانگاشت کچوله* kučla یا kučula فارسی ( درخت استریکنین ) است که در کشور هند ( و در نتیجه در زبان هندوستانی ) ( نیزهمین نام متداول است و در زبان بنگالی هم به صورت kučila به کار می رود ) . جزء دوم یعنی pa - tu نه فارسی است و نه عربی و به عقیده من باید آن را بر پایه واژه چینی pa - tou ( Croton tiglium ) توضیح داد.
در Čo ken lu چنین آمده است؛ ’’و اما hwo - ši - la pa - tu گیاهی دارویی است که در کشورهای اسلامی می روید. از نظر ظاهر به mu - pie - tse ] Momordica cochinchinensis ) ، خرخیار کوشن شینی[ ) می ماند، اما کوچکتر از آن است. درمان یکسد وبیست درد است؛ برای هر دردی ترکیب و دستوری ویژه دارد. " کهن ترین اشاره به این گیاه دارویی که در زبان چینی یافته ام همین است؛ و از آنجا که حتی در Čen lei pen ts‛ao از سال 1108، که کتاب مرجع مفردات دارویی دوره سونگ است نیامده شاید این نتیجه گیری درست باشد که تازه در دوره مغولان در طی سده چهاردهم وارد چین شده است. شکل آوانگاشت آن نیز گواه دیگری است تأیید این نتیجه گیری را، زیرا با قواعد جاری آن روزگار برای آوانگاری واژه های بیگانه می خواند. Kwan k’ün fan p‛u3 منبعی جز Pen ts‛ao kan mu در این مورد نام نبرده و در واقع گویا نخستین و تنها گیاهنامه ای است که از این گیاه یاد کرده است. بر این نکته تاکید شده که این دارو را در سگ کشی کار گیرند. این گیاه اینک در سه ـ چوان می روید.
در سنسکریت درخت استریکنین را کوپیلو، kupīlu می نامند که نامهای تبتی go - byi - la یا go - bye - la1 بر گرفته از آن است. دومی go - ji - la تلفظ می شود و از همین رو مغولان آن را به شکل gojila اقتباس کرده اند. نمی توان با اطمینان گفت که نام سنسکریت ارتباطی با kučla ی فارسی دارد یا نه.
به گفته فلوکیگر و هانبری2، این درخت بومی بیشتر نقاط هند بویژه دریا کنارهاست و در برمه، سیام، کوشن ـ شین و شمال استرالیا یافت می شود.
به هر روی، کار گیری این دارو نباید پیشینه درازی داشته باشد و بسا که مسلمانان کار برد آن را را به هندیان آموخته باشند. در فرهنگ دارویی فارسی ابومنصور ( مطلع 113 ) ذیل نام عربی جوزالقی*، Jauz - ul - qei آمده است. 3 شلیمر نامهای ازارقی azaragi و قاتل الکلب / سگ کش، gatel el - kelbe را نیز فرونگاشته و گوید:
"Son emploi dans la paralysie est d'ancienne date, car Pauteur
du Mexzen el - Edviyeh en parle deja, a j out ant en outre que la noix vo - mique est un remède qui change le tempérament froid en tempérament chaud; le merae auteur recommande les cataplasmes avec sa poudre dans la coxalgie et dans les maladies articulaires. "
عربها که می گویند این درخت تنها در سرزمین های دور از دریای یمن می روید، بخوبی با خواص دارویی اش آشنا بودند. 5 درخت استریکنین در هندو چین نیز شناخته شده است ( salain وphun akam در زبان چامی، slê در زبان خِمِری؛ ku - či در زبان آنامی. شاید آخری آوانگاشت kučila ]کوچلا [باشد. 6
در خبر نامه کیو از سال 1917 ( ص 341 ) شرح زیر درباره Strychnos nux - vomica در کوشن ـ شین آمده است: ’’ در خبرنامه کیو ، 1917 ( صص 184، 185 ) ، شواهدی نمایانگر وجود این گونه به صورت خودرو در کوشن ـ شین ارائه شده است. از نوشتن این گزارش، نامه ای همراه با یک بسته حاوی دانه هایی که بی چون و چرا دانه درخت استریکنین است از مدیر امور زراعی و بازرگانی کوشن ـ شین دریافت شد، همراه با این اطلاعات که دانه های ارسالی از درختانی به دست آمده اند که در آن کشور خودروست. کنسول بریتانیای کبیر در سایگون نیز اطلاعات زیر را درباره درخت استریکنین در کوشن ـ شین فرستاده است؛ ایشان این اطلاعات را از آقای مورانژ، مدیر امور زراعی و بازرگانی کوشن ـ شین دریافت کرده و نمونه ای از دانه آن را نیز از یک صادر کننده چینی گرفته است. این درخت دراستان های خاور ی کوشن ـ شین و بیشتر در جنگلهای باریا می روید. چینی ها دانه های درخت را از قبایل وحشی بنام موآ می خرند؛ این افراد در جنگل دانه این درختان را جمع آوری کرده به چین فرستاده یا به شرکتهای صادر کننده به اروپا می فروشند. در ماههای نوامبر و دسامبر میوه می آورد. به نظر آقای مورانژ، بی گمان بومی کوشن ـ شین است و بازرگانان اولیه آن را وارد این سرزمین نکرده اند. " چنانچه بومی کوشن ـ شین باشد، چینی ها بی گمان از دوره مغول آن را یافته اند. متر1 در پژوهش زهری که قبایل موآ به نوک پیکانهای خود می زنند به این نتیجه رسیده که این زهر را از درخت توت زهرناک* ( Antiaris ) می گیرند. وی نامی از Strychnos ]درخت استریکنین[ به میان نیاورده است. از کتاب در دست انتشار مرکز نشر دانشگاهی، به شناخت دو سویه ایران و چین باستان، ، بـــــرگردان فارسی مهرداد وحدتی دانشمند از ساینو - ایرانیکا اثر جــــــاوید برتولد لوفر، آمریکائی آلمانی تبار.
کلمات دیگر: