زج

(زُ جّ) (اِ.) تیری که پیکان آن از استخوان یا عاج فیل و مانند آن باشد.

(زَ) (اِ.) قره قروت .

زج . [ زَ ] (اِ) یک نوع مرغ زرد. (ناظم الاطباء).

زج . [ زُج ج ] (ع اِ) آهن بن نیزه . ج ، زجاج ، و زِجَجة: رمح مزج ؛ نیزه ٔ بازُج ّ. (از منتهی الارب ). آهن بن نیزه . ج ، زِجاج ، زججة. (دهار) (آنندراج ) (ناظم الاطباء). آهن بن نیزه و تیر است . ابن سیده گوید، زج آهنی است که در بن نیزه ، و سنان آن است که بر طرف بالای آن گذارند، با زج ، نیزه در زمین فروبرند و با سنان زخم زنند. ج ، ازجاج ، اَزِجّة، زِجاج ، زججة. جوهری گوید: ج ِ زج بمعنی آهن بن نیزه فقط زِجاج است ، و در صحاح آمده هیچگاه ازجه نباید گفته شود. (از لسان العرب ). آهنی است در بن نیزه ، واز این معنی است زج در این مثل معروف «جعل الزج قدام السنان »؛ کنایت از آنکه پست تر را بر بالاتر رجحان نهاده ، وضیع را بر شریف برتری داده . (از محیط المحیط)(از اقرب الموارد). آهن بن نیزه . ج ، زِجاج . (منتخب اللغات شاهجهانی ). ج ِ زج ، زِجاج و زججة است مانند رماح و عنبه . ابن سکیت گوید، ازجه گفته نشود. (از مصباح المنیر). از امثال است : جعل الزج قدام السنان ؛ یعنی زج را که آهن بن نیزه است جلو پیکان قرار داد. این مثل را برای آن کس زنند که پست را بر بلند و وضیع رابر شریف برتری دهد. (از فرائد الادب ذیل المنجد). || پیکان تیر. (منتهی الارب ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء). پیکان تیر. ج ، زِجاج ، زِجَجة. (از متن اللغة). پیکان تیر را زج گویند، زهیر گوید :
و من یعص اطراف الزجاج فانه
یطیع العوالی رکبت کل لهذم .
ابن سکیت در تفسیر این بیت گوید: یعنی هرکه از کار خرد سر باززند، بکارهای بزرگ روی آور شود. (از لسان العرب ). || آنچه آسیا بر وی گردد. (دهار) (مهذب الاسماء). ج ، زِجاج ، زِجَجة. (مهذب الاسماء). || کناره ٔ زونک یا زونکک یا زونکلک .(مهذب الاسماء). || کعب فلزی چوب دستی (زج العصا). (از القاموس العصری ، عربی - انگلیسی ). || (بمجاز) تیزی آرنج . ج ، زِجاج ، زِجَجة. (از منتهی الارب ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء). زج مرفق ، بمجازنوک تیز بازو را گویند. اصمعی گوید: تیزی آرنج است که در اندازه گیری با ذراع از آغاز آن حساب میکنند. ودر اساس است که «اتکأوا علی زجاج مرافقهم »؛ یعنی بر نوک آرنجهای خود تکیه دادند. در لسان العرب آمده که نوک تیز آرنج را زج گویند به تشبیه . (از تاج العروس ). نوک تیز بازو. سر آرنج . (از متن اللغة) (منتخب اللغات شاهجهانی ). اتکاء علی زجی مرفقیه و اتکأوا علی زجاج مرافقهم ؛ یعنی بر نوک آرنج های خود تکیه دادند.ذوالرمه در توصیف خران گوید :
و قد اسهرت ذااسهم بات جاذلاً
له فوق زجی مرفقیه وحاوح .
وحوحة، آواز در گلو و گردانیدن نفس است . (از اساس البلاغة). رجوع به زجاج شود. || بازو. مرفق . (از متن اللغة). در اساس آمده که اتکاء علی زجیه ؛ یعنی بر دو بازوی خود تکیه داد. (از تاج العروس ). || ج ِ اَزَج ّ، مؤنث آن زَجّاء است بمعنی شترمرغ ماده ٔ درازگام . (از منتهی الارب ). ج ِ اَزَج ّ و زَجّاء. (ناظم الاطباء). زجج در شترمرغ درازی ساقها و دوری گامها است . مذکر آن اَزَج ّ و مؤنث آن زَجّاء و جمع آن زج است . (از تاج العروس ) (از متن اللغة). زج شترمرغ . واحد مؤنث آن زَجّاء و مذکر آن اَزَج ّ است و آن شترمرغیست که دارای گامهای دور از هم باشد. لبید گوید :
یطرد الزج یباری ظله
بأسیل کالسنان المنتخل .
این بیت در وصف اسبی است و اسیل چهره ٔ دراز است . (از لسان العرب ). شترمرغهایی که گام فراخ و دور نهند. ج ِ ازج . (منتخب اللغات شاهجهانی ). و رجوع به زَجَج ، اَزَج ّ و زَجّاء شود. || ج ِ اَزَج ّ، بمعنی شترمرغی که بر بالای چشمان ، پرهای سفید دارد. (از لسان العرب ) (از تاج العروس ) (از متن اللغة). رجوع به اَزَج ّ شود.

زج . [ زَ ] (ص ، اِ) مخفف زاج (زن نوزا). زاجه . زجه . (از رشیدی ) (از فرهنگ نظام ). در سامی آمده که «زج زنی است که بار نهاده و تا وقتی که پاک شود او را نفساء گویند». و این مضمون بمعنی زاج و زاجه متناسب می باشد. و آن پارسی است . (از انجمن آرا) (از آنندراج ). رجوع به زجه ، زچه ، زاچه ، زاهو و زاچ شود.

زج . [ زَج ج ] (ع مص ) بن نیزه زدن کسی را، و فعل آن از باب نصر است . گویند: زججت الرجل ؛ یعنی او را به ابن نیزه زدم . (ناظم الاطباء).بر کسی آهن بن نیزه زدن . (از منتهی الارب ) (دهار) (از اقرب الموارد) (از تاج المصادر بیهقی ) (از زوزنی ).نیزه زدن کسی را. (آنندراج ) (از منتخب اللغات ). زدن کسی به ابن نیزه و انداختن نیزه بدو، و او را مزجوج گویند. (از لسان العرب ) (از تاج العروس ). || تیر انداختن . (از منتهی الارب ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (منتخب اللغات شاهجهانی ). || نیزه را به زُج ّ آراستن . زُج ّ بر بن نیزه نهادن . نیزه را دارای زُج ّ ساختن . (از مصباح المنیر). || زدن با نیزه به شتاب . (ازتاج العروس ) (از لسان العرب ) (از متن اللغة). || دویدن . (از اقرب الموارد). || دویدن شترمرغ . (از منتهی الارب ) (منتخب اللغات ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (از اساس البلاغة). || (بمجاز) دویدن شترمرغ را زج گویند زیرا دویدن او را به پرتاب کردن و افکندن پایها تشبیه کنند، و هرگاه شترمرغ بدود گویند: «زج الظلیم برجله »، و ظلیم ازج ، شترمرغی که میدود. (از تاج العروس ). || (بمجاز) افکندن چیزی را. (از متن اللغة) (از اقرب الموارد)(از جمهرة ج 1 ص 51) (از اساس البلاغة). زج بمعنی افکندن آید، گویند «زج بالشی ٔ من یده »؛ یعنی افکند آنرا از دست خود. در لسان آمده که زج افکندن توست چیزی را. (از تاج العروس ). || (بمجاز) رویانیدن . انبات . انماء. گویند: نزلنا بواد یزج النبات ؛ یعنی به دشتی فرودآمدیم که گیاهان را میرویاند و بیرون میدهد گویی آنرا از خود بیرون میافکند. (از تاج العروس از اساس ). رویانیدن . انماء. انبات . (از متن اللغة). شاعر گوید :
فی عازب ازج یزج نباتة
خال تمعج دونه الرواد.
|| (ص ) اَزِج . بمعنی دور است . (از اساس البلاغة).

زج . [ زَج ج ](ع اِ) شراب انجیر. ج ، زجوج . (از دزی ج 1 ص 581).

امیرخسرو دهلوی .

امیرخسرو(از سروری ).

فیروز مشرقی (از فرهنگ نظام ، آنندراج و جهانگیری ).

زج . [ زُج ج ] (اِخ ) آبیست که رسول خدا (ص ) عدأبن خالد را به اقطاع داد. (از تاج العروس ) (از متن اللغة). یاقوت آرد: زج را با لواثه ذکرمیکنند، و آن نام آبیست که پیغمبر (ص ) به عدأبن خالد از بنی ربیعة بن عامر بخشید. (از معجم البلدان ).

(از معجم البلدان ).