حسن و قبح افعال موضوعی در علم کلام است که به منشأ نیکی و بدی رفتارهای انسان می پردازد. طبق دیدگاه شیعه و معتزله برخی افعال ذاتاً بد و نبایسته و برخی ذاتاً خوب و بایسته هستند و به عبارت دیگر حسن و قبح افعال ذاتی است و انسان مستقل از شرع با عقل مستقلاً خود قادر به تشخیص آن می باشد. این دیدگاه قائل به حسن و قبح ذاتی عقلی افعال است. در مقابل اشاعره معتقدند حسن و قبح افعال ذاتی نیست بلکه شرعی است و انسان برای تشخیص آن نیازمند راهنمایی شرع است و باید حسن و قبح افعال را به طور تعبدی بپذیرد.
تا قبل از ظهور قدریه و معتزله که واقعیت آن مطرح بوده ولی اصطلاح آن وجود نداشته است.
پس از ظهور معتزله تا پایان قرن سوم که هم اصطلاح آن مطرح گردید و هم پارهای از مصادیق آن به طور مشخص مورد بحث قرار گرفت ولی به صورت جدی مورد اثبات و نقد قرار نگرفت
پس از ظهور اشاعره و مخالفت های آنان که به طور جدّی مورد اثبات و نقد واقع شد و از سوی موافقان، دلایلی بر اثبات آن اقامه گردید.
برخی از محققان معتقدند که نظریه حسن و قبح سه مرحله تاریخی را پشت سر گذاشته است:
حُسن و قُبح از مباحث عمده در کلام اسلامی و به تَبَع، مبحثی در اصول فقه به شمار می آید. این بحث ناظر به ارزش هنجاری عمل است. در قرآن کریم قبح تنها یک بار به صورت مقبوحین آمده است که به معنای زشتی چهره است؛ ولی حسن در قرآن دفعات زیادی بکار رفته است. از جمله در احسن در مقابل احساء، حسنه در مقابل سیئه، بکار رفته اند. سیر حسن و قبح از زیبایی شناسی بسوی علم اخلاق بوده است. نصرالله پور جوادی بر این باور است که حسن به همراه کلمه ملاحت از واژگان قرآن است که در زبان و ادب پارسی به معنای خوبی و نیکویی و در مقابل قبح به کار رفته است.محسن جوادی و محمدی شیخی در معناشناسی که برای حسن و قبح کرده اند چهار معنای عمده را چنین ذکر کرده اند:
گرچه حسن و قبح و به عنوان یک نظریه مستقیماً در قرآن دیده نمی شود ولی به نظر حجت الاسلام پاکتچی زمینه های طرح آن در آیاتی که بتاکید مرتکب شدن ظلمی توسط خداوند را مردود می شمارند می توان مشاهده کرد.گرچه که نمی توان نظریه حسن و قبح را به صورت مستقبم در ضمن آیات قرآنی مشاهده کرد و دلالتی برای آن یافت ولی از سیاق ضمنی آیات و زمینه های طرح آنان می توان این نکته را دریافت که این نظریه به صورت ضمنی می توان از آیات قرآن استخراج شود. در برخی آموزه های قرآنی به این نکته اشاره شده است که خداوند مرتکب ظلم نمی شود. علاوه بر این برخی آیات قرآن تصریح دارند که خداوند در روز قیامت هیچ ستمی روا نخواهد داشت. نمونه ای از این آیات را می توان در ذیل دید:
تا قبل از ظهور قدریه و معتزله که واقعیت آن مطرح بوده ولی اصطلاح آن وجود نداشته است.
پس از ظهور معتزله تا پایان قرن سوم که هم اصطلاح آن مطرح گردید و هم پارهای از مصادیق آن به طور مشخص مورد بحث قرار گرفت ولی به صورت جدی مورد اثبات و نقد قرار نگرفت
پس از ظهور اشاعره و مخالفت های آنان که به طور جدّی مورد اثبات و نقد واقع شد و از سوی موافقان، دلایلی بر اثبات آن اقامه گردید.
برخی از محققان معتقدند که نظریه حسن و قبح سه مرحله تاریخی را پشت سر گذاشته است:
حُسن و قُبح از مباحث عمده در کلام اسلامی و به تَبَع، مبحثی در اصول فقه به شمار می آید. این بحث ناظر به ارزش هنجاری عمل است. در قرآن کریم قبح تنها یک بار به صورت مقبوحین آمده است که به معنای زشتی چهره است؛ ولی حسن در قرآن دفعات زیادی بکار رفته است. از جمله در احسن در مقابل احساء، حسنه در مقابل سیئه، بکار رفته اند. سیر حسن و قبح از زیبایی شناسی بسوی علم اخلاق بوده است. نصرالله پور جوادی بر این باور است که حسن به همراه کلمه ملاحت از واژگان قرآن است که در زبان و ادب پارسی به معنای خوبی و نیکویی و در مقابل قبح به کار رفته است.محسن جوادی و محمدی شیخی در معناشناسی که برای حسن و قبح کرده اند چهار معنای عمده را چنین ذکر کرده اند:
گرچه حسن و قبح و به عنوان یک نظریه مستقیماً در قرآن دیده نمی شود ولی به نظر حجت الاسلام پاکتچی زمینه های طرح آن در آیاتی که بتاکید مرتکب شدن ظلمی توسط خداوند را مردود می شمارند می توان مشاهده کرد.گرچه که نمی توان نظریه حسن و قبح را به صورت مستقبم در ضمن آیات قرآنی مشاهده کرد و دلالتی برای آن یافت ولی از سیاق ضمنی آیات و زمینه های طرح آنان می توان این نکته را دریافت که این نظریه به صورت ضمنی می توان از آیات قرآن استخراج شود. در برخی آموزه های قرآنی به این نکته اشاره شده است که خداوند مرتکب ظلم نمی شود. علاوه بر این برخی آیات قرآن تصریح دارند که خداوند در روز قیامت هیچ ستمی روا نخواهد داشت. نمونه ای از این آیات را می توان در ذیل دید:
wiki: حسن و قبح افعال