ایل ملکشاهی

ایل ملکشاهی یکی از اتحادیه های ایلی اتحادیه ایلی یا بزرگ ایل، از اتحاد چند ایل و طایفه بزرگ تشکیل می شد که و از لحاظ گستردگی همانند یک دولت کوچک در ایران و عراق و ترکیه و سوریه عمل می کرد که مانند بسیاری از اتحادیه های ایلی متأخر مخلوطی از قبیله هایی با ریشه های قومی گوناگون اکثریت کرد و اقلیت لر، لک و عرب است.ایل ملکشاهی همچنین یکی از بزرگترین ایل های کرد ایران است که شامل شعب بسیاری است. مجموع طوایف ایل ملکشاهی حدود ۴۰ طایفه و جمعیت ایل ملکشاهی بیش از ۷۵۰ هزار نفر تخمین زده شده است. در استان ایلام عمدتاً در شهرستان ملکشاهی و شهرستان ایلام و شهرستان مهران ساکن هستند. گویش آنان کردی ایلامی و لهجه ملکشاهی است. بخش دیگری از این ایل در استان کردستان یکجانشین شده است و در ملکشان علیا و ملکشان سفلی شهرستان سنندج زندگی می کنند و گویش آنان کردی است. بخش دیگری از ایل ملکشاهی در کشور عراق یکجانشین شده اند که گویش آنان نیز کردی است. این ایل معتبرترین و بزرگترین ایل پشتکوه و استان ایلام است که از مجموع ۳۴ طایفه تشکیل یافته است که همگی خود را منسوب به ایل می دانند. جمعیت ایل ملکشاهی ساکن در استان ایلام در سرشماری سال ۱۳۲۰ به هفت هزار و پانصد خانوار و بیش از ۵۰ هزار تن می رسیدطوایفی دیگر از ایل ملکشاهی در شهرستان چمشگزک در استان تونج ایلی در کشور ترکیه ساکن هستند. بخشی از از ایل ملکشاهی در کشور کویت و سایر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ساکن شده اند. بخش دیگری از ایل ملکشاهی به سبب جنگ ها و غزوات در سایر کشورهای عرب، هند، پاکستان و جنوب قاره آفریقا ساکن شده اند. همچنین بخشی دیگری از ایل ملکشاهی در کشورهای اسکاندیناوی و آلمان ساکن هستند. طوایفی از ایل ملکشاهی نیز در استان لرستان و استان مازندران به سر می برند. مردمان ایل ملکشاهی در سراسر استان ایلام به خصوص شهرستان ملکشاهی، شهرستان مهران و شهرستان ایلام و در بخش هایی از استان کردستان، دیوا ملکشاه استان مازندران، استان خراسان شمالی، استان خراسان رضوی، استان لرستان و استان هایی از کشورهای عراق و ترکیه سکونت دارند. ولادیمیر مینورسکی می نویسد: در طی قرون هفتم و هشتم، قریب به هزار خانوار ملکشاهی به ایران خدمت کرده اند و اراضی فراوانی را در قلمرو حاکمیت خود داشته اند و توانسته اند در برابر حملات و یورش های هولاکو، تیمور و قره یوسف از این اراضی دفاع کنند. ایل ملکشاهی بارها در دفاع از مرزهای ایران سپاهیان متجاوز امپراتوری عثمانی را شکست داده اند. همچنین در دوران جنگ ایران و عراق مردم ایل ملکشاهی نقش بسزایی در مقابله با ارتش رژیم بعث عراق داشتند و از مرزهای غربی ایران، دفاع نمودند.ایل ملکشاهی در این دوران محور ملکشاهی-شوهان را حفاظت می نمود. طوایف خمیس، رسول وند، کاظم بگ، نقی، گلان، روسگه، خلیل وند، حسین بگ، علی نظر، شکربگ، قیطول، کلوند، کل کل، کناریوند، باولگ و … هرکدام تپه ای در اختیار داشتند. این طوایف تلفات فراوانی به ارتش عراق وارد آوردند و حتی مناطقی از خاک عراق را تصرف نمودند. این ایل دارای ۴۰۰ کشته شده از ۳۰۰۰ کشته شده استان ایلام در جنگ ایران و عراق است. به همین مناسبت بنای یادمانی در گرامیداشت آخرین دفاع مردم ایل ملکشاهی و شهدای آن در منطقه ترشابه برپا شده است.
مهدی استرآبادی، میرزا محمد (۱۳۹۱). جهانگشای نادری. تهران: انتشارات دنیای کتاب. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۴۶۲۴-۴-۴.
سپهر، محمد تقی لسان الملک (۱۳۷۷). ناسخ التواریخ (تاریخ قاجاریه) به اهتمام جمشید کیانفر. اول. تهران: انتشارات اساطیر. شابک ۹۶۴-۵۹۶۰-۸۵-۱.
محمدزاده، عباس (۱۳۹۰)، قیام ایلام در عصر رضا شاه، ایلام: انتشارات زانا، شابک ۹۶۴-۷۴۹۴-۴۸-۳
اسدی، علیرضا (۱۳۹۰)، فرهنگ تطبیقی گویش کردی ایلامی با زبان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و ساسانی) به انضمام تاریخ و زبان استان ایلام قبل از اسلام، ایلام: انتشارات جوهر حیات، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۵۵-۲۳-۸
رفعتی، رستم (۱۳۸۶)، انساب شهری و عشایری استان ایلام، ایلام: انتشارات برگ آذین، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۳۷۲-۶۱-۹
نگاهی به ایلام. ایرج افشار سیستانی. تهران: نشر هنر، بهار ۱۳۶۶.
اکبری، مرتضی (۱۳۸۶)، تاریخ استان ایلام از آغاز تا سقوط قاجاریه، قم: انتشارات فقه، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۹۹-۲۱۲-۴
ایلام و تمدن دیرینهٔ آن. ایرج افشار سیستانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۰.
هدایت، رضا قلی خان (۱۳۸۰)، تاریخ روضه الصفای ناصری، تهران: انتشارات اساطیر، شابک ۹۶۴-۳۳۱-۰۹۹-X از پارامتر ناشناخته |ج= صرف نظر شد (کمک)
طیبی، حشمت الله (۱۳۸۰)، مبانی جامعه شناسی و مردم شناسی ایلات وعشایر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۳-۳۶۳۲-۸
واژه ملکشاهی در لغتنامه دهخدا.
عالم آرای نادری. محمد کاظم مروی. جلد۲، تهران: نشر علم، ۱۳۶۹.
تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشاریه. رضا شعبانی. جلد۱، چاپ دوم، تهران: انتشارات نوین، ۱۳۶۹.
الکورد فی دائرةالمعارف الاسلامیه. ولادیمیر مینورسکی.
جغرافیای سیاسی کیهان ص. ۶۸
کردهای ایران. نصرالله کسرائیان. تهران: نامهٔ خود نویسنده، ۱۳۷۲.
آذوغ، دوستعلی (۱۳۹۰). روز شمار جنگ در استان ایلام. ایلام: انتشارات جوهر حیات. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۵۵-۰۳-۰. از پارامتر ناشناخته |ج= صرف نظر شد (کمک)
اشمیت، رودیگر (۱۳۸۷). راهنمای زبان های ایرانی. دوم. ترجمهٔ آرمان بختیاری، حسن رضایی بیغ آبادی و دیگران. تهران: انتشارات ققنوس. شابک ۹۶۴-۳۱۱-۴۸۸-۰.
تاریخ سرگذشت مسعودی. مسعود میرزا ظل السلطان. تهران: انتشارات یساولی، ۱۳۶۲.
آبراهیمیان، ارواند (۱۳۹۰). تاریخ ایران نوین. ترجمهٔ شهریار خواجیان. تهران: نشر دات. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۸۸۹۸-۲۱-۷.
شمیم، علی اصغر (۱۳۸۴)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: انتشارات مدبر، شابک ۹۶۴-۹۰۴۹۲-۲-۳
فتح نامه ایل ملکشاهی برگی زرین از تاریخ استان ایلام. علیرضا اسدی. فصل نامه آموزش تاریخ.
مجموعه آراء دربارهٔ ساکنین سرزمین پشتکوه ایلام. جعفر خیتال. ایلام: انتشارات فرهنگ، ۱۳۶۹.
بدلیسی، شرف الدین بن شمس الدین (۱۳۷۷). شرفنامه. تهران: انتشارات اساطیر. شابک ۹۶۴-۵۹۶۰-۵۹-۲. از پارامتر ناشناخته |به اهتمام= صرف نظر شد (کمک)
سیاحتنامه. اولیاء چلبی. ترجمه فاروق کیخسروی. ارومیه: انتشارات صلاح الدین ایوبی، ۱۳۶۴.
توحدی، کلیم الله (۱۳۷۳)، حرکت تاریخی کرد به خراسان در دفاع از استقلال ایران، مشهد: بی نا، شابک ۹۶۴-۷۸۳۲-۷۳-۷
تاریخچه و پیشینهٔ سیاسی و اجتماعی ایل ملکشاهی. بخش اول و دوم. علیرضا اسدی. هفته نامه نجوا، سال چهاردهم، شماره ۵۰۲ و ۵۰۳ یکشنبه ۲۸ اردیبهشت و یکشنبه ۴ خرداد ۱۳۹۳.
ساختار یکسان گویش کرمانجی و کردی ایلامی (لهجه ملکشاهی). علیرضا اسدی. هفته نامه سوران، سال ششم، شماره ۲۴۴، یکشنبه ۱۱ آبان ۱۳۹۳.
مقایسهٔ نظام آوایی گویش کرمانجی خراسانی و کردی ایلامی. دکتر حسن امامی و مهدی سبزه. فصل نامه فرهنگ ایلام. دوره ۱۴، شماره ۴۰ و ۴۱، زمستان ۱۳۹۲ صص ۶۸–۸۰.
روحانی، بابا مردوخ (۱۳۹۰)، تاریخ مشاهیر کرد، تهران: انتشارات سروش، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۱۲-۰۱۹۳-۹ از پارامتر ناشناخته |ج= صرف نظر شد (کمک)
مشاهیر الکرد و کردستان. محمد أمین زکی، الجزء الثانی نقلته إلی العربیة الآنسة کریمته، راجعه و نقحه و أضاف إلیه الأستاذ محمد علی عونی. مطبعة السعادة، مصر، ۱۹۴۷.
چریکف، مسیو (۱۳۷۹). سیاحتنامه مسیو چریکف. ترجمهٔ آبکار مسیحی. تهران: انتشارات امیر کبیر. شابک ۹۶۴-۰۰-۰۶۳۳-۵.
منشآت السلاطین. احمد فریدون بیگ پاشا. استانبول: ۱۲۷۴–۱۲۷۵.
زکی بیگ، محمد امین (۱۳۸۱)، زبدهٔ تاریخ کرد و کردستان، تهران: انتشارات توس، شابک ۹۶۴-۳۱۵-۵۶۳-۳ از پارامتر ناشناخته |ج= صرف نظر شد (کمک)
نقیب زاده، احمد (۱۳۸۰)، دولت رضا شاه و نظام ایلی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، شابک ۹۶۴-۶۱۹۶-۹۹-۳
مؤلف ناشناس. تصحیح اسکندر امان الهی (۱۳۷۰). جغرافیای پیشکوه و پشتکوه. خرم آباد: اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رزم آرا، علی (۱۳۲۰). جغرافیای نظامی ایران، پشتکوه. تهران: بی نا.
الفیلی، نجم سلمان مهدی (۲۰۰۹)، الفیلیون؛ تاریخ، قبائل وانساب، فلکلور، تراث قومی، اربیل: دار ئاراس للطباعة والنشر
درخشنده، صید محمد (۱۳۹۴)، دیوالا از ادوار کهن تا عصر پهلوی، ایلام: انتشارات مؤلف، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۰۴-۲۹۷۳-۷
حدود ۵۰ هزار نفر در استان ایلام (در سرشماری سال ۱۹۴۰)جمعیت مناطق ملکشاهی نشین بیش از ۷۵۰ هزار نفر در (در سرشماری سال ۲۰۱۰)
ایران استان های ایلام و بخش هایی بزرگ از ملکشان علیا و ملکشان سفلی کردستان، لرستان، دیوا ملکشاه مازندران، خراسان شمالی، خراسان رضوی در ایران و بخش هایی از کشور عراق عراق
همان طور که از نام ایل ملکشاهی بر می آید، این ایل نام خود را از سلطان ملکشاه سلجوقی گرفته است. امیر ملکشاه شخصی از نبایر سلطان ملکشاه جمع کثیری بر سر رأیت خود جمع نموده سی و دو قلعه و شانزده ناحیه که بالفعل در تصرف حکام چَمَشْگَزَکْ بود تسخیر نمود (از قلعه کماخ در دیاربکر ترکیه تا قلعه سلجوق درشهرستان ملکشاهی استان ایلام) و عشیرت ایشان را به نام جد آن ها سلطان ملکشاه، ایل ملکشاهی خواندند. اما بنا به گفته اولیاء چلبی نسب ایل ملکشاهی چَمَشْگَزَکْ (چمزی) به جمشید شاه اسطوره ای ایران می رسد که جمشید گنزک نامیده شده اند و سپس به چمشگزک، چمگزی و چمزی تبدیل شده اند.