معماری ساسانی اشاره به سبکی از معماری ایرانی دارد که در دوران ساسانیان به اوج پیشرفت خود رسید. از بسیاری جهات، دوره سلسله ساسانی (۲۲۴–۶۵۱ میلادی) شاهد بیشترین دستاوردهای تمدن ایرانی بوده است. همچنین سلسله ساسانی آخرین امپراتوری بزرگ ایرانی قبل از تسلط مسلمانان بوده است.از سوی برخی کارشناسان معماری ساسانی بعنوان یک زیر رده از معماری پارتی دسته بندی میشود که با معماری دوره های پیشین تفاوت بسیار دارد.
آتش موبدان، آتشکده آذرفرنبغ یا آتورفرنبع
آتش ارتشیان، آذر گشنسپ
آتش کشاورزان، آذربرزین مهر یا آتوربرزین مهر
سلسله ساسانی، همانند هخامنشی، از استان فارس سرچشمه گرفت است. آن ها خود را جانشینان هخامنشیان می دانستند که بعد از دوره های هلنی و سلسله پارت برای بازگرداندن عظمت ایران تلاش می کردند. اما در معماری، با احترام به معماری هخامنشی، روش آن ها را پی نگرفتند و بیش تر از معماری عیلامی که معماری بوم آورد تریست سرمشق می گیرند. همچنین می توان تأثیر زیاد معماری روم و بیزانس را در آن دید. شاید دلیل آن را بتوان در عدم توانایی حکومت ساسانی در به کار بردن مصالح گران قیمت و کم یاب در ایران -سنگ و چوب که در زمان هخامنشیان از مصر و لبنان آورده می شده اند- و زیاد بودن مصالح خشتی و خاک جست جو کرد. هم چنین بناهای سنگی هخامنشی برای استحکام لازم باید روی خاک سخت دامنهٔ کوه بنا شوند اما ایرانیان بعد از حملهٔ یونانی ها به دشت نشینی عادت کرده بودند.رسم نوشتن روی سنگ ها (سنگ نوشته ها) در این دوره ادامه می یابد.
امپراطوری ساسانی حکومتی بر پایهٔ ایدئولوژی و دین واحد بود که سعی داشت در تمام جنبه های زندگی انسان ها تأثیرگذار باشد.در دین زرتشتی چهار عنصر حیاتی (آب، آتش، باد و خاک) مقدس شمرده می شود و کثیف کردن آن ها گناه شمرده می شود. در این میان به آتش از همه بیش تر اهمیت داده می شده، زیرا که نقش پاک کنندگی داشته است. رنگ زرد -رنگ آتش- نیز به عنوان رنگ مورد علاقهٔ ساسانیان شناخته شده است.آتشکده ها بنا های چهارگوشی بودند که آتش مقدس در زیر آنها قرار داشت این در این بناها معمولا گوشه سازی بکار میرفت و برروی گوشه ها قوس هایی قرار داشت که این مجموعه را یک گنبد میپوشاند.
این بنا به صورت مکعبی است که از سنگ های حجاری شده با ابعاد مختلف و بدون ملات به صورت دو جداره ساخته شده است. این بنا با الهام از سبک معماری دوره هخامنشی ساخته شده است معبد آناهیتا فاقد سقف مسطح بوده است. این معبد را در عمق ۶ متری از زمین های اطراف خود ساخته اند تا آب رودخانه شاپور به درون آن سرازیر شود. معبد بیشاپور سمبل یک پرستشگاه آب است و می توان آن را جایگاه نوازش با آب دانست. یعنی تنها عنصری از عناصر چهارگانه که به الهه ناهید منسوب است. سمبل حیوانی این ربه النوع به شکل گاو می باشد که در اطراف معبد، به صورت قرینه یکدیگر قرار گرفته است. این معبد نه تنها از نظر معماری، بلکه از نظر رعایت دستگاه های تنظیم و تقسیم و کنترل آب نیز فوق العاده است.
آتش موبدان، آتشکده آذرفرنبغ یا آتورفرنبع
آتش ارتشیان، آذر گشنسپ
آتش کشاورزان، آذربرزین مهر یا آتوربرزین مهر
سلسله ساسانی، همانند هخامنشی، از استان فارس سرچشمه گرفت است. آن ها خود را جانشینان هخامنشیان می دانستند که بعد از دوره های هلنی و سلسله پارت برای بازگرداندن عظمت ایران تلاش می کردند. اما در معماری، با احترام به معماری هخامنشی، روش آن ها را پی نگرفتند و بیش تر از معماری عیلامی که معماری بوم آورد تریست سرمشق می گیرند. همچنین می توان تأثیر زیاد معماری روم و بیزانس را در آن دید. شاید دلیل آن را بتوان در عدم توانایی حکومت ساسانی در به کار بردن مصالح گران قیمت و کم یاب در ایران -سنگ و چوب که در زمان هخامنشیان از مصر و لبنان آورده می شده اند- و زیاد بودن مصالح خشتی و خاک جست جو کرد. هم چنین بناهای سنگی هخامنشی برای استحکام لازم باید روی خاک سخت دامنهٔ کوه بنا شوند اما ایرانیان بعد از حملهٔ یونانی ها به دشت نشینی عادت کرده بودند.رسم نوشتن روی سنگ ها (سنگ نوشته ها) در این دوره ادامه می یابد.
امپراطوری ساسانی حکومتی بر پایهٔ ایدئولوژی و دین واحد بود که سعی داشت در تمام جنبه های زندگی انسان ها تأثیرگذار باشد.در دین زرتشتی چهار عنصر حیاتی (آب، آتش، باد و خاک) مقدس شمرده می شود و کثیف کردن آن ها گناه شمرده می شود. در این میان به آتش از همه بیش تر اهمیت داده می شده، زیرا که نقش پاک کنندگی داشته است. رنگ زرد -رنگ آتش- نیز به عنوان رنگ مورد علاقهٔ ساسانیان شناخته شده است.آتشکده ها بنا های چهارگوشی بودند که آتش مقدس در زیر آنها قرار داشت این در این بناها معمولا گوشه سازی بکار میرفت و برروی گوشه ها قوس هایی قرار داشت که این مجموعه را یک گنبد میپوشاند.
این بنا به صورت مکعبی است که از سنگ های حجاری شده با ابعاد مختلف و بدون ملات به صورت دو جداره ساخته شده است. این بنا با الهام از سبک معماری دوره هخامنشی ساخته شده است معبد آناهیتا فاقد سقف مسطح بوده است. این معبد را در عمق ۶ متری از زمین های اطراف خود ساخته اند تا آب رودخانه شاپور به درون آن سرازیر شود. معبد بیشاپور سمبل یک پرستشگاه آب است و می توان آن را جایگاه نوازش با آب دانست. یعنی تنها عنصری از عناصر چهارگانه که به الهه ناهید منسوب است. سمبل حیوانی این ربه النوع به شکل گاو می باشد که در اطراف معبد، به صورت قرینه یکدیگر قرار گرفته است. این معبد نه تنها از نظر معماری، بلکه از نظر رعایت دستگاه های تنظیم و تقسیم و کنترل آب نیز فوق العاده است.
wiki: معماری ساسانی