دیرگداز

مواد نسوز یا دیرگداز به کلیه موادی اطلاق می شود که در درجه حرارت بالا خواص فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و ترمومکانیکی آن تغییر نمی کند و بخصوص در مقابل فشار، سایش، شوک حرارتی و خوردگی شیمیائی از خود مقاومت لازم را نشان می دهند. چنین موادی در طیف گسترده از صنایع کاربرد دارند و به عنوان کالای استراتژیک تلقی می شوند. تقسیم بندی نسوزها بر اساس کاربرد به شرح ذیل می باشند:
صنایع آهن و فولاد
صنایع فلزات غیرآهنی
صنایع شیشه
صنایع پتروشیمی
صنایع پالایشگاهی
نیروگاه ها
کوره های صنایع سرامیک
توربین های گازی
راکتورهای هسته ای
صنایع سیمان و آهک
کوره های زباله سوز
مواد دیرگداز گران ب ها هستند و هرگونه خرابی در این مواد باعث افزایش زمان تولید، از بین رفتن ادوات و در برخی مواقع باعث از بین رفتن محصول می گردد. نوع دیرگداز مصرفی بر روی میزان مصرف انرژی،کیفیت محصول نهایی و همچنین بر فرآیند ایمن در تولید مواداثر گذار است. نباید برای پرسنل خط تولید و کسانی که آن ها را نصب می کنند،شرایط خطرناک ایجاد کنند. ضمناً دیرگدازها نباید در شرایط استفاده شدن و همچنین پس از اینکه به صورت زباله صنعتی در می آیند،موجب آلودگی زیست محیطی شوند.بنابراین انتخاب نوع دیرگداز برای کاربردهای معین بسیار مهم می باشد.
عملکرد کوره های صنعتی متاثر از نوع نسوزها یا دیرگدازهایی است که در آن بکار رفته است. مرغوبیت و خواص دیرگدازهای مصرفی به همراه نصب صحیح آن ها، عواملی هستند که عمر مفید و بازدهی کوره ها را مشخص می کنند. بررسی و شناخت دقیق و علمی دیرگدازها به عنوان یک شاخص اصلی در صنایع مادر کشور، که مصرف کننده اصلی آن هاست، امری ضروری است. البته بکارگیری و نصب صحیح دیرگداز در کوره ها، طراحی دقیق و مهندسی، در بازدهی کوره ها حائز اهمیت است. ارزیابی ها نشان می دهد که حتی اگر دیرگدازهای عالی و مناسب هم در دسترس باشند ولی به طور صحیح از آن ها استفاده نشود بازدهی مناسبی نخواهد داشت.
شایان ذکر است که نیاز به دیرگدازها صرفاً در ارتباط با حرارت نیست، بلکه عوامل دیگری نیز مطرح است، مانند استحکام (مخصوصاً استحکام در دمای بالا) و مقاومت در برابر خوردگی (شیمیایی - فیزیکی).

دیرگُداز (refractory)
ماده ای با قدرت تحمل دماهای بالا. سرامیکهای ساخته شده از خاک رُس، کانی ها یا سایر مصالح خاکی از آن جمله اند. سطح داخلی کوره ها را با آستری از مواد نسوز، مانند سیلیس و دولومیت، می پوشانند. آلومینا (اکسید آلومینیوم) نسوزی عالی است و غالباً بدنۀ شمع موتور را از این ماده می سازند. تیتانیوم و تنگستن را غالباً فلزات نسوز می نامند، زیرا در برابر دماهای بالا مقاوم اند. سرمتها دسته ای از مواد نسوزند که از سرامیک و فلز ساخته می شوند.