شبیخون

شبیخون . [ ش َ ] (اِ مرکب ) تاختن به شب هنگام بر دشمن . حمله کردن بر دشمن در شب . در تکلم با لفظ زدن استعمال می شود و در شعر با کردن هم صحیح است . (فرهنگ نظام ). به معنی شبخون است و آن تاخت بردن باشد بر سر دشمن چنانکه غافل و بی خبر باشد. (برهان ). کلمه ٔ شبیخون با لفظ آوردن و بردن و کردن و زدن و ریختن و خوردن و آمدن و چکیدن مستعمل است . (آنندراج ) :
کسی کو گراید به گرز گران
شبیخون نجویند گندآوران .

فردوسی .

کسی کو بلاجوی گردان بود
شبیخون نه آیین مردان بود.

فردوسی .

شبیخون نه کار دلیران بود
نه آیین مردان و شیران بود.

فردوسی .

شبیخون بود پیشه ٔ بددلان
از این ننگ دارند جنگی یلان .

اسدی .

ز بدخواه در آشتی ساختن
بترس از شبیخون و از تاختن .

اسدی .

روز و شب از آرزوی جنگ و شبیخون
جز سخن جنگ بر زبان نگذاری .

فرخی .

از شبیخون و کمین ننگ آید او را روز جنگ
دوست دارد جنگ لیکن بی شبیخون و کمین .

فرخی .

شبیخون خدایست این بر ایشان
چنین شاید بلی ، ز ایزد شبیخون .

ناصرخسرو.

با تو فلک به جنگ و شبیخون است
پس تو چه مرد جنگ و شبیخونی .

ناصرخسرو.

دل حاسدانت شود خون ز حسرت
چو آید ز قهرت بر ایشان شبیخون .

سوزنی .

صبحگاهی کز شبیخون ران کشان
تیغ چون خور خونفشان خواهد نمود.

خاقانی .

سر زلف تو خون باد از پی آنک
همه کارش شبیخون مینماید.

عطار.

پنجه ٔ چوبین به حسرت می نهد بر روی خاک
تا شبیخون خزان بر نوعروس تاک ریخت .

طالب آملی .

- به شبیخون رفتن ؛ به تاختن رفتن بر سر دشمن در شب :
پس اعدا به شبیخون برود دولت شاه
گر زمانی به طلب او سوی اعدا نشود.

منوچهری .

- شبیخون آوردن ؛ تاختن آوردن به شب بر سر کسی :
چون دردتو بر دلم شبیخون آورد
دندانت موافق دلم گشت به درد.

خاقانی .

دلیر بر سر نخجیر دل شبیخون آر
نفس بدزد که این صید رارمیدن نیست .

طالب آملی .

- شبیخون بردن ؛ تاختن بردن به شب :
هم از کنده و چاه پوشیده سر
بپرهیز و آسان شبیخون مبر.

اسدی .

بر سرش ناگهان شبیخون برد
گرد بالای هفت گردون برد.

نظامی .

ینال تگین بر طلیعه ٔ او شبیخون برد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 405).
اگر خفیه ده دل به دست آوری
از آن به که صد ره شبیخون بری .

سعدی .

اگر کفر زلفش شبیخون برد
ورع کی سر خویش بیرون برد.

ظهوری .

- شبیخون جستن ؛ جویای تاختن به شب بودن :
شبیخون نجویند گندآوران
کسی کو گراید به گرز گران .

فردوسی .

- شبیخون زدن ؛ شبیخون بردن . شب هنگام بر دشمن تاختن به قصد کشتار و تاراج کردن : گفت این آن کس است که بر جان عزیزان شبیخون زند. (قصص الانبیاء ص 243). باد شمال ... بر بوزینگان شبیخون زد. (کلیله و دمنه ).
خود کرده بود غارت عشقش حوالی دل
بازم به یک شبیخون بر ملک اندرون زد.

سعدی .

زند بر حسن لیلی گر شبیخون
بگیرد چاشنی از شور مجنون .

تأثیر.

- شبیخون ساختن ؛ ساز شبیخون کردن :
صبح است گلگون تاخته شمشیر بیرون آخته
بر شب شبیخون ساخته خونش بعمدا ریخته .

خاقانی .

- شبیخون ساز ؛ که تدارک تاخت شبانه کند.
- شبیخون سازی ؛ عمل شبیخون ساز :
جهان ناگه شبیخون سازیی کرد
پس آن پرده لعبت بازیی کرد.

نظامی .

- شبیخون کردن ؛ شبیخون بردن . تلبیت . (ترجمان القرآن ) :
بر ایشان به ناگه شبیخون کنم
خبر زی شه آید که من چون کنم .

فردوسی .

چو تو ساز جنگ و شبیخون کنی
ز خاک سیه رود جیحون کنی .

فردوسی .

چو شب تیره گردد شبیخون کنم
ز دل ترس و اندیشه بیرون کنم .

فردوسی .

وآن خط سیه چون سپه مورچگان است
بر برگ گل و برگ سمن کرد شبیخون .

معزی .

ای جان جهان من از تو کی برگردم
دور ازتو مگر اجل شبیخون کندم .

سوزنی .

تو دشمنی نه دوست که بر جان من کنند
ترکان غمزه ٔ تو شبیخون به دوستی .

خاقانی .

بر آن سبزه شبیخون کرد پیشی
که با آن سرخ گلها داشت خویشی .

نظامی .

ترسم از آن شب که شبیخون کنند
خوارت از این بادیه بیرون کنند.

نظامی .

بر او شاه گر یک شبیخون کند
ز ملکش همانا که بیرون کند.

نظامی .

- شبیخون گرفتن ؛ شبیخون کردن :
سراسر همه رزمگه خون گرفت
تو گفتی به روز او شبیخون گرفت .

فردوسی .

- شبیخون گزیدن ؛انتخاب تاخت شبانه کردن :
در عالمی که راه ز ظلمت به ظلمتی است
از نور سوی نور شبیخون گزیده ایم .

خاقانی .

حمله ی غافلگیر کننده

شبیخون: شبیخون در پهلوی شپیخن šapīxōn بوده است.

مبارزه در شب. . .