تاتارها (تاتار: Tatarlar / Татарлар) و گاه: Tartars)، یکی از اقوام ترک تبار هستند که محل اصلی سکونت آن ها جمهوری تاتارستان در غرب مرکزی فدراسیون روسیه و بخش هایی از سیبری و آسیای میانه است. جمعیت تاتارهای روسیه در سرشماری سال ۲۰۰۲ روسیه ۵٬۵۴۵٬۶۰۱ نفر اعلام شده است. تاتارهای تاتارستان که به تاتارهای قازان هم معروف هستند شاخه اصلی قوم تاتار را تشکیل می دهند که به زبان تاتاری از شاخه قبچاق خانواده زبان های ترکی صحبت می کنند.
تاتارهای کریمه در شبه جزیره کریمه در جنوب اوکراین زندگی می کنند. زبان آن ها با زبان تاتاری متفاوت است و به شاخه زبان های اوغوز تعلق دارد.
تاتارهای آستراخان یا هشترخان که در اوبلاست آستراخان در شمال دریای خزر سکونت دارند. در دانشنامه بریتانیکا سال ۱۹۱۱ آمده است که: «تاتارهای آستراخان حدود ۱۰ هزار نفر جمعیت دارند و به همراه قالموق ها بازماندگان خانات پرقدرت آستراخان هستند. آن ها امروزه از طریق کشاورزی و باغ داری امرار معاش می کنند، اما حدود ۱۲ هزار نفر از تاتارهای کوندروفسک به زندگی عشایری نیاکان خود پایبندند».
تاتارهای سیبری که در سه قسمت سیبری؛ یکی در نوار باریکی از توبولسک تا تومسک، یکی در کوه های آلتای و دیگری در جنوب ینی سئیسک زندگی می کنند. جمعیت آن ها در سرشماری سال ۲۰۰۲ بیش از ۴۰۰ هزار نفر بود که البته حدود ۳۰۰ هزار نفر از آن ها از تاتارهای ولگای مهاجر هستند.
تاتارهای لیپکا که از قرن چهاردهم میلادی وارد دوک نشین لیتوانی شدند و در مناطقی ساکن شدند که امروزه بخشی از کشورهای لیتوانی، لهستان و بلاروس است.
اقلیتی از تاتارها علاوه بر روسیه در کشورهای ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان، تاجیکستان، اوکراین و آذربایجان، ایران هم سکونت دارند.
لفظ تاتار اولین بار در قرن پنجم برای ترکان عشایر که در حوالی دریاچه بایکال سکنی گزیدند بکار رفت. این افراد شاید با قبایل کومان و به احتمال قوی با قبچاق ها ارتباط داشته باشد. واژه تاتار برگرفته از عبارات و متون باستانی چین است که حکایت از قومی دارد که در این مناطق سکنی داشته اند. از نام های دیگر این مردمان که در نوشته های چینی ضبط شده است می توان تاتان و داتان را نام برد. نام تاتار برای قبایلی که در سپاه گونش خان در پیکار و جنگ با روس های و مجارها شرکت داشتند، توسط اروپاییها به کار برده می شد. برخی از محققین واژه تاتار را ترکیبی از واژه تات (به معنی بیگانه و غیرخودی) و ار (به معنی مرد و مردم) می دانند. پس از فروپاشی امپراطوری مغول قسمت های غربی امپراطوری که شامل اروپای شرقی و روسیه بود به عنوان ترکان و مغول های مو طلایی شناخته می شدند.
موطن اصلی در قرن پنجم تاتارها شمال شرقی گوبی بوده است؛ ولی پس از مطیع شدن توسط ختن به جنوب مهاجرت کردند. بعد توسط خان مغول، گونش خان تحت کنترل درآمده است؛ و تحت رهبری باتو خان نوه گونش خان به سمت غرب منتقل شدند. در واقع آن ها از کوه های آلتای به دشت های روسیه امروزی منقل شده اند.در اروپا تاتارها توسط مردم بومی یا خودشان با نامهای: ترک های قبچاقی، بلغارهای ولگا، آلان ها و کیماک ها شناخته می شوند.
تاتارهای کریمه در شبه جزیره کریمه در جنوب اوکراین زندگی می کنند. زبان آن ها با زبان تاتاری متفاوت است و به شاخه زبان های اوغوز تعلق دارد.
تاتارهای آستراخان یا هشترخان که در اوبلاست آستراخان در شمال دریای خزر سکونت دارند. در دانشنامه بریتانیکا سال ۱۹۱۱ آمده است که: «تاتارهای آستراخان حدود ۱۰ هزار نفر جمعیت دارند و به همراه قالموق ها بازماندگان خانات پرقدرت آستراخان هستند. آن ها امروزه از طریق کشاورزی و باغ داری امرار معاش می کنند، اما حدود ۱۲ هزار نفر از تاتارهای کوندروفسک به زندگی عشایری نیاکان خود پایبندند».
تاتارهای سیبری که در سه قسمت سیبری؛ یکی در نوار باریکی از توبولسک تا تومسک، یکی در کوه های آلتای و دیگری در جنوب ینی سئیسک زندگی می کنند. جمعیت آن ها در سرشماری سال ۲۰۰۲ بیش از ۴۰۰ هزار نفر بود که البته حدود ۳۰۰ هزار نفر از آن ها از تاتارهای ولگای مهاجر هستند.
تاتارهای لیپکا که از قرن چهاردهم میلادی وارد دوک نشین لیتوانی شدند و در مناطقی ساکن شدند که امروزه بخشی از کشورهای لیتوانی، لهستان و بلاروس است.
اقلیتی از تاتارها علاوه بر روسیه در کشورهای ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان، تاجیکستان، اوکراین و آذربایجان، ایران هم سکونت دارند.
لفظ تاتار اولین بار در قرن پنجم برای ترکان عشایر که در حوالی دریاچه بایکال سکنی گزیدند بکار رفت. این افراد شاید با قبایل کومان و به احتمال قوی با قبچاق ها ارتباط داشته باشد. واژه تاتار برگرفته از عبارات و متون باستانی چین است که حکایت از قومی دارد که در این مناطق سکنی داشته اند. از نام های دیگر این مردمان که در نوشته های چینی ضبط شده است می توان تاتان و داتان را نام برد. نام تاتار برای قبایلی که در سپاه گونش خان در پیکار و جنگ با روس های و مجارها شرکت داشتند، توسط اروپاییها به کار برده می شد. برخی از محققین واژه تاتار را ترکیبی از واژه تات (به معنی بیگانه و غیرخودی) و ار (به معنی مرد و مردم) می دانند. پس از فروپاشی امپراطوری مغول قسمت های غربی امپراطوری که شامل اروپای شرقی و روسیه بود به عنوان ترکان و مغول های مو طلایی شناخته می شدند.
موطن اصلی در قرن پنجم تاتارها شمال شرقی گوبی بوده است؛ ولی پس از مطیع شدن توسط ختن به جنوب مهاجرت کردند. بعد توسط خان مغول، گونش خان تحت کنترل درآمده است؛ و تحت رهبری باتو خان نوه گونش خان به سمت غرب منتقل شدند. در واقع آن ها از کوه های آلتای به دشت های روسیه امروزی منقل شده اند.در اروپا تاتارها توسط مردم بومی یا خودشان با نامهای: ترک های قبچاقی، بلغارهای ولگا، آلان ها و کیماک ها شناخته می شوند.
wiki: تاتارها