مرغ دریایی

مرغ دریایی (کتاب). مرغ دریایی نام یکی از نمایشنامه های آنتون چخوف است.
این نمایشنامه شخصی ترین اثر چخوف است و در عین حال نقطه عطفی در زندگی وی به شمار می رود، که قطعاً بهترین و مشهورترین نمایشنامه این داستان نویس چیره دست روس نیز هست.
چخوف در این نمایشنامه افکار و ایده های والایش دربارهٔ هنر، قریحه هنری و چیستی هنر را با صراحت و شفافیتی کم نظیر ابراز می کند. سراسر این نمایشنامه پر است از رنج و حرمان و یاس و پوچی های آدم های به تنگ آمده از یکنواختی و روزمرگی زندگی. مرغ دریایی پر است از عشق، عشق های ناکام و شکست خورده، عشق های پرملال و کهنه و عشق های یک جانبه و مصیبت بار. شش رابطه تو در تو و پیچیده عاشقانه بستر اصلی نمایشنامه مرغ دریایی است. شخصیت های مرغ دریایی به مانند اغلب شخصیت های چخوفی مردمانی مردد، سست نهاد و حقیرند، که گاه از سر بیکاری و تنها برای قابل تحمل ساختن رخوت و ملال زندگی به سادگی دل می بازند.
اما چخوف آدم هایش را پس از گشت و گذاری رؤیا گونه در عالم موهومات، با حقایق تلخ و ناخوشایند زندگی رو در رو می سازد. این کاراکترها وقتی با حقایق زندگی آن گونه که هست آشنا می شوند، ضعف ها و حقارت های خود را بیش از پیش به نمایش می گذارند. در کنار مایه های عاطفی چخوف در مرغ دریایی به ستایشی با واسطه از هنر دست می زند و در این میانه دشواری های دستیابی به گوهر واقعی هنر را نیز می نمایاند. عرصه هنر در دیدگاه چخوف، جایگاه متوسط ها نیست. به همین خاطر است که علاقه مندان هنر و فعالیت های هنری در نمایشنامه مرغ دریایی، پس از برخورد با موانع صعب و بلند فعالیت سالم هنری، سرخورده و بی انگیزه از حرکت به سوی اهداف بلند پر وازانه خود باز می مانند. اوج دیدگاه چخوف دربارهٔ هنر را می توان در این جملات جست. «برای ما هنرمندان و نویسندگان مسئله اساسی شهرت نیست. شکوه و جلال و آنچه را من روزی در آرزویش بودم نیز نیست. مسئله اساسی قدرت تحمل است. این است که بدانیم چگونه صلیب خود را بر دوش کشیم و ایمانمان را از دست ندهیم. من ایمان دارم و کمتر رنج می کشم.» این جملات را به سادگی می توان مانیفست چخوف در باب هنر و رسالت هنرمند دانست. جملات و عباراتی که به اقتضای الزام های نمایشی در قالبی شعار گونه ریخته شده و می تواند تکه ای از سوگند نامه خیالی «هنرمند» باشد. در واقع تنها هنر نیست که در این نمایشنامه مورد ستایش واقع می شود، بلکه روح هنرمند و رنج هایی که یک هنرمند برای رسیدن به غایت لذت از خلق یک اثر هنری متحمل می شود است که ارزش و شأن ستایش می یابد. به مانند همیشه در فضای آثار نمایشی چخوف، رنج تطهیر کننده جان و روان است. خاصه آن که این رنج ها روح یک هنرمند را صیقل دهد.
اما انسان داستان های چخوف همواره در چنبره رخوت و بی عملی اسیر شده و در خسران است. آدم های چخوف به قول خودش «بردگان ابتذال» اند. همه گرفتار در منجلاب کسالت، ناتوانی و اجبار و همه در حال زوال و فروپاشی. آنتون چخوف انسان نمونه عصر خود را این گونه می دید. ذوق، استعداد و قریحه انسانی است که در این ورطه انحطاط به هدر می رود. آن که در وادی هنر سیر می کند نیز از این انسداد و انجماد فکری بیشتر متضرر می شود. این جبر جهان چخوفی است. چخوف گاه چنان با شخصیت های داستانی و نمایشی اش ابراز همدردی و همذات پنداری می کند که گویی خود و زندگی خود را نگاشته است؛ و گاه چنان بی رحمانه شلاق تیز انتقاد را بر پیکره شخصیت هایش می کوبد که پنداری از حضور این گونه افراد در اطراف خود رنج های بسیار برده است.
کسانی که گاه به رغم استعدادهای غیرقابل انکار، به واسطه بی هدفی و یا گمراهی به دامان ابتذال و بی انگیزگی غلتیده اند.