حورمغان

حورمغان روستایی است جزو دهستان کلیبر بخش کلیبر شهرستان اهر. ناحیه ای است کوهستانی معتدل دارای ۲۱۶ تن سکنه است. این روستا به خاطر زیبایی آن به این نام نامگذاری شده است. حورمغان یعنی زیباترین نقطهٔ منطقهٔ مغان
مغانجلگه مغان یا دشت مغان در شمال شرقی ترین نقطه ایران قرارگرفته است و مساحت آن حدود ۹/۵۲۲۶ کیلومتر مربع است که حدود ۱/۲۹ درصد استان اردبیل، ۷/۴ درصد کل مساحت آذربایجان و یک سیصد و پانزدهم ازخاک ایران را شامل می شود. این منطقه از طرف شمال و شرق به جمهوری آذربایجان، از جنوب به شهرستان مشگین شهر و از غرب به ارس باران محدود می گردد.مغان در مقایسه با کشورهای کوچک جهان حدود ۲۷۵۱ برابر موناکو، ۲۴۴ برابر نائورو، ۸۵ برابر سان مارینو، ۳۲ برابر لیختن اشتاین، ۵/۱۶ برابر مالت، ۸ برابر بحرین، ۵ برابر هنگ کنگ، ۵/۱۱ برابر آندورا، ۹ برابر سنگاپور، ۵ /۱۷ مالدیو، ۱۵ برابر گرانادا، ۳ برابر کشور کومور و ۲ برابر لوکزامبورگ مساحت دارد.مغان تا سال ۱۳۵۵ یکی از توابع مشگین شهر محسوب می شد و در این سال از شهرستان مشگین شهر جداگردید و به عنوان یک شهرستان مستقل در چهار چوب تقسیمات کشوری به شمارآمد و شهر گرمی به مرکزیت آن تعیین شد و شهرستان مغان دارای سه بخش مغان غربی (به مرکزیت پارس آباد) مغان شرقی (به مرکزیت بیله سوار) و گرمی (به مرکزیت گرمی) گردید.درشهریور۱۳۷۰ نیز به دنبال تصویب مجلس شورای اسلامی، بخش های مغان غربی و مغان شرقی با تغییر نام به پارس آباد و بیله سوار به صورت دو شهرستان مستقل درآمده و مغان عملاً به سه شهرستان مستقل (گرمی، بیله سوار و پارس آباد) تقسیم شد.دشت مغان در قسمت شمالی این منطقه به دشت همیشه بهار ایران معروف است این دشت یکی از قطب های مهم کشاورزی و دامپروری ایران است. سراسر دشت مغان به علت خاصلخیزی خاک، دمای مساعد و موقعیت خاص منطقه ای زیر کشت اقسام غلات، حبوبات و علوفه قرار می گیرد. بی مناسبت نیست که مغان را انبار غله آذربایجان می گویند. مرغوبترین غلات (گندم و جو) چه به صورت آبی و دیمی در این منطقه تولید می شود.به جهت دمای معتدل و بارندگی متناسب، بهترین مراتع قشلاقی در دشت مغان با بازده قابل توجهی به وجود آمده که مورد تعلیف احشام طوایف متعدد عشایر شاهسون آذربایجان است.پارس آباد شمالی ترین نقطه دشت، و شهر مرکزی آن به وسیله یک جاده آسفالته به اردبیل (۲۲۸ کیلومتر)، اصلاندوز (۵۰ کیلومتر) خداآفرین (۱۲۰ کیلومتر)، مشگین شهر (۲۰۰ کیلومتر) و تبریز ۴۰۰ کیلومتر وصل می شود.فاصله آن از راه اردبیل تا آستارا ۳۱۰ کیلومتر و از همین راه تا تهران حدود ۸۱۵ کیلومتر است.مرزهای مغان:مرزهای بیرونی:مرزهای امروزی ایران بیشتر در دوره قاجار یعنی سده ۱۳ هجری قمری (سده ۱۹ میلادی تعیین گردید). این امردر اثر شکست های ایران از روسیه و عثمانی و دخالت سود جویانه کشورهائی چون انگلیس به وجود آمد.در زمان شاهان قاجار به علت عدم کفایت و لیاقت آنان بخش بزرگی از آذربایجان تجزیه شد و دولت ها هم کورکورانه در مقابل شاهان عمل نموده و بیگانگان به ویژه پس از عهدنامه ترکمن چای در سال ۱۲۴۳ هجری قمری (۱۸۲۸ میلادی) هرچه خواسته اند کردند و دیگرشاهان هم نتوانستند کاری انجام دهند.یک سال پس از انعقاد عهدنامه ترکمن چای، هیئت مختلطی از دو طرف که مأموران ایران میرزامسعود مستوفی و مسیو مهندس بارتلمی و میرزا احمد خان و مأمورروس مسیو کونویل راسقامف برای تجدید قطعی و نصب علائم سرحدی در مرز تشکیل گردید و پروتکلی در این باب تهیه شد.به موجب این پروتکل خط مرزی ایران و روسیه درقسمت قفقاز، فصل چهارم عهدنامه ترکمن چای و پروتکل ۱۸۲۹ م است؛ ولی چنان که از گزارش رسمی و غیررسمی مأموران سرحدی آن زمانه برمی آید، روس های به مفاد عهدنامه و پروتکل عمل نکرده و در اغلب نقاط مرزی تجاوزهائی نموده، پاسگاه های خود را به داخل خاک ایران پیش آورده اند و حتی اسامی بسیاری از نقاط مرزی را تغییر داده اند. روی همین اصل روس ها در سال ۱۸۹۶ م. هیئتی به مرز دشت مغان اعزام داشته و توسط مهندس خلمتسکی، نقشه و پروتکلی به میل خود از آن حدود تهیه نموده و در نظر داشتند آن را به دولت ایران تحمیل نمایند ولی دولت ایران رسماً از امضا ء آن خودداری کرد و موضوع معوق ماند. تا اینکه در سال ۱۳۰۴ شمسی. (۱۹۵۲ میلادی) به منظور پایان دادن به این اختلافات مرزی، کمیسیونی از صوی دولت ایران به مرزمغان اعزام شد، ولی این بار نیز میان مأموران دو طرف توافقی به عمل نیامد. تا اینکه بعدها مرزهای دو کشوربه حالت امروزی درآمد. در مرز مشترک دوکشور جمهوری آذربایجان و ایران در ناحیه مغان دونوع مرز قابل تشخیص است: مرز آبی و مرز خشکی.مرز آبیرود بزرگ ارس در مرز بین دوکشور جاری است. این رود به طول ۶۷ کیلومتر از اصلان دوز تا تازه کند مرز آبی مشترک را در شمال و غرب دشت مغان تشکیل می دهد.رود ارس قبل از عهدنامه ترکمن چای در محدوده خاک ایران قرارداشت ولی پس از عهدنامه مذکور به سال ۱۸۲۸ م. مطابق با ۱۲۴۳ هجری قمری رودخانه ارس مرز بین ایران و روسیه شناخته شد.بالهارود نیز که از کوه های آجارود سرچشمه می گیرد در مرز دو کشورجاری است و پس از طی مسافتی از خط مرزی گذشته و به دریاچه چاله محمود می ریزد. این رودخانه فصلی است و در حد شرقی مغان از مغرب به شمال جریان دارد. طول این رودخانه ۸۰ کیلومتر است که قسمتی از آن مرز مشترک ایران و جمهوری آذربایجان را تشکیل می دهد.مرز خشکی:مرز خشکی ایران و جمهوری آذربایجان درناحیه شرق دشت مغان واقع شده است که از تازه کند مرزی تا بیله سوار مسافتی به طول ۴۹ کیلومتر را تشکیل می دهد. این مرز به موجب قرارداد ترکمان چای به وجود آمد که طی آن قسمت شرقی مغان در تصرف روس ها و قسمت غربی آن در دست ایران است.مرزهای درونی:مرزهای درونی مغان از جنوب به شهرستان مشکین شهر و از مغرب به رودخانه قره سو و ارس باران محدود می شود از جمله مهم ترین رویداد تاریخی در نیم قرن اخیر که مردم مغان در مرزهای شمالی و شرقی آن بودند یکی باز شدن مرزهای ایران و جمهوری آذربایجان درزمستان ۱۳۶۸ هجری شمسی که طی آن ساکنین هردو سوی مرز برای اولین بار توانستند بدون هیچ مانعی از مرز گذشته و وارد خاک یکدیگر شوند. دیگر رویداد مهم در منطقه هجوم پناهجویان آذری به خاک ایران که این امر در نتیجه حمله نیروهای متجاوز ارمنی به خاک جمهوری آذربایجان در جنوب قره باغ (سرحد شمالی ایران) صورت گرفت پناهجویان آذری پس از عبور از رود ارس که با همیاری مردم مغان همراه بود وارد خاک ایران می شدند، سپس از طریق خاک ایران (مغان) به مناطق امن در داخل خاک جمهوری آذربایجان انتقال داده می شدند. حدود ۵۳۰۰۰ پناهجوی آذری از آبانماه سال ۱۳۷۲ شمسی) در ۸ اردوگاه شهرهای ایمیشلی، بیله سوار، ساعتلی و صابر آباد جمهوری آذربایجان تحت پوشش هلال احمر جمهوری اسلامی ایران قرارگرفته از طرف دولت جمهوری اسلامی ایران تمام مایحتاج آن ها تهیه و در اختیارشان قرارداده شد.ویژگی های توپوگرافی و ناهمواریها:دشت مغان سرزمینی هموارومسطح است که از آبروفتهای رودخانه ارس و شعبات آن به وجود آمده است، بغیر ازمرز مشترک مغان با مشکین شهر و جمهوری آذربایجان در منطقه جنوبی و جنوب شرقی گرمی که شکل کوهستانی دارد در بقیه نقاط آن عارضه مهمی به چشم نمی خورد.این منطقه در حوزه آبریز دریای خزر واقع شده است. دشت مغان دنباله جلگه های ساحلی غرب خزرمی باشد که ارتفاع متوسط آن در کرانه های رود ارس و بالهارود بین ۵۰ تا ۱۰۰ متر است و به تدریج به طرف جنوب با شیب کم به ارتفاع آن اضافه می شود. بنابراین ارتفاعات این منطقه منحصر به چند کوه زیر است که در نواحی جنوبی دشت مغان قراردارند: کوه های خروسلو:این رشته کوه در جنوب دشت مغان قرارگرفته است. ارتفاعات خروسلو دشت مغان را از دو بخش انگوت و اوجارود جدامی سازد، معرفترین نقطه آن جهان خانملو نام دارد و ارتفاع آن به ۷۰۰ متر می رسد که ارتفاعات جنوبی دشت مغان را تشکیل می دهد ارتفاعات خروسلو مربوط به دوره میوسن تا عهد چهارم یا عهد حاضر است.کوه های صلوات:دنباله کوهستان طالش در شمال به توده کم ارتفاع و متوسطی می پیوندند که به کوه های صلوات داغ معروف هستند. حداکثر ارتفاع این کوه ها به ۲۲۲۸ متر می رسد. جهت آن شمال شرقی – جنوب غربی که انتهای شمالی آن به دره ارس متهی می شود و دره ارس و رود مرزی ارس باران این کوه هارا از کوه های قفقاز جدامی سازد.رشته صلوات در حقیقت حد فاصل بین رشته ارس باران و کوهستان طالش است زیرا قبل از آنکه کوه های ارس باران به ارتفاعات طالش وصل شود گودال وسیعی در بین توده کوهستانی سبب جدائی کوهستان ها شده و رشته ارسباران در شمال و توده سبلان در جنوب و ارتفاعات اوجارود در مشرق قرارگرفته اند. رودخانه قره سونیز درقعراین فرورفتگی جریان پیدا کرده و آب های کوهستان های مسیر خود را از ساحل چپ و راست خود جذب کرده و رشته ارسباران را به طور عمودی بریده و به طرف ارس جریان پیدا کرده است.این رودخانه در طرفین مجرای خود وضغ توپوگرافی متضادی را به وجود آورده که در مغرب ارتفاعات و عوارض نسبتاً شدید تر ولی در مشرق یک توده کم ارتفاع به نام صلوات داغ تشکیل داده است. دره ای که در اثر این فرورفتگی به علت بهم پیوستن آب های جاری از ارتفاعات ارس باران تشکیل شده، مسیری طبیعی برای شهرهای اردبیل و اهر بسوی دشت مغان و سواحل رود ارس، تشکیل داده است.رشته صلوات از سنگ های آتشفشانی و آذرین تخریبی آئوسن تشکیل شده و به سمت شمال به سنگ های روسوبی همین دوره تبدیل می شود. سنگ های کرتاسه در طاقدیس ها برون زدگی دارند و روند شرقی – غربی نشان می دهد که به سوی شرقی به تدریج به جنوب متمایل می شوند. این رشته کوه به طول ۴۶ کیلومتر مرز بین مغان و مشکین شهر را تشکیل داده و شامل کوه های صلوات، کلانتر و سامانلو داغ است و بلندترین ارتفاع این کوه ها ۲۰۵۰ متر است.کوه قلی تاش:در دهستان اوجارود (۱۲ کیلومتری جنوب غربی گرمی) در مرز ایران و جمهوری آذربایجان واقع شده و ارتفاع آن ۲۲۰۴ متراست.کوه دنگوز گدوک:این کوه در دهستان برزند واقع شده و بلندترین قله ارتفاعات صلوات است. ارتفاع آن ۲۰۵۰ متر و سرچشمه رود سمبورچای است.کوه کلانتر:در دهستان انگوت واقع شده و جزو رشته کوه صلوات است. ارتفاع آن ۱۹۵۰ متر و یکی از سرچشمه های سمبورچای است.
زمین شناسی:در دشت مغان تراس های چندی وجود دارد که حدود ۲۴ متر از سطح دریای آزاد و ۵۲ متر از سطح دریای خزرارتفاع دارند. دریای خزر دریاچه محدودی است که سطح آب آن در زمان گذشته بالاتر از زمان حال بوده است.دکترحریریان دربارهٔ ژئو مرفولوژی و زمین شناسی نواحی پست ساحلی خزرچنین می نویسد:استپ ترکمنستان در شرق همانند استپ مغان در غرب از طبقات و لایه های متعلق به نئوژن و دوران چهارم تشکیل شده است. استپ ترکمنستان از جنوب به شمال ابتدا خصوصیات ساختمانی کپه داغ را گرفته و بعداً به هسته مقاوم فلات توران وصل می شود در حالی که استپ مغان یک ناحیه پست چاله ای است که خصوصیات سنکلینال را داشته و از شمال وجنوب به وسیلهٔ کوه های مرتفعی احاطه شده است.تشکیلات دشت مغان و ارتفاعات خروسلو مربوط به دوره میوسن تا دوران چهارم بوده و از کرانه ارس به پائین به ترتیب زیر قراردارد:الف) تشکیلات رسوبی رودخانه ای و بعد از آن روسوبات قدیمی اطراف رودخانه تا حدود اولین تراس ها مرکب از مواد آهکی، سنگ های آهکی، دولومیتی، کونگولومرا و مواد رسوبی است.ب) رسوبات دوران پلئیستوسن متشکل از خاکسترهای آتشفشانی، ماسه سنگ و تاحدودی شن، ماسه و کنگلومرا است. بعد از تشکیلات رودخانه ای مزبور در قسمت وسیعی از جنوب شرقی مغان طبقاتی که متشکل از مواد حمل شده توسط باد است و ارتفاع آن ها متجاوز از ۵۰ متر است، قراردارد.ج) تشکیلات مربوط به دوران میو پلیوسن مرکب از مواد رسی و توده های ژیپس نمکی دوره نئوژن در جنوب غربی اصلان دوز به چشم می خورد. تشکیلا ت مذکور در شوری خاک های این ناحیه از دشت مغان تأثیرات نامطلوبی گذاشته است. در امتداد این قسمت به طرف شرق رسوبات کنگلومرائی مشاهده می شود.د) منطقه جنوبی مغان شامل گرمی و ارتفاعات خروسلو متعلق به دوره میوسن بوده و تشکیلات میوسن با مواد آتشفشانی قراجه داغ تقریباً به صورت خط مستقیمی از شرق به غرب امتداد داشته و به جنوب خداآفرین در کرانه رودخانه ارس منتهی می شود.
جغرافیای زیستی:دشت مغان یکی از مهم ترین مناطق زیست محیطی کشوراز لحاظ زمستان گذرانی گونه های نادر پرندگان کوچنده به شمارمی آید. براساس مطالعات به عمل آمده توسط گروه پرنده شناسی سازمان حفاظت محیط زیست کشور در تالاب های دشت مغان انواع پرندگان کوچنده آبزی همچون مرغ سقای خاکستری، اردک چشم طلائی، اردک تاج دار، مرکوس سفید، قوی گنگ، قوی فریاد کش، قوی کوچک، غاز خاکستری و بالکان کوچک مشاهده شده است.تا کنون تصور می شد که زیستگاه مرغ سقای خاکستری در ایران محله میانکاله مازندران و کناره های خلیج فارس است. امااز این پرنده در دریاچه سد میل و مغان و اصلاندوز مشاهده شده است.تعدادپرندگان کوچنده آبزی در منطقه مغان عبارتند از:۷ قطعه اردک چشم طلائی، َ ۹ قطعه اردک تاج دار و کوچنده، ۴۰۰ قطعه غاز خاکستری، ۵ قطعه مرکوس سفید، ۱۵۰۰ قطعه انواع قو و ۵۵ قطعه بالکان کوچک. به گفته کارشناسان جمعیت بالکان کوچک در سطح جهان از ۵۰۰۰ قطعه تجاوز نمی کند و وجود ۵۵ قطعه از این پرنده در دریاچه سد اصلاندوز پدیده ای مهم و استثنائی در کشورما به شمارمی رود.حدود ۱۰ تا۸ هزارقطعه پرنده کوچنده زنگوله بارنیز در مغان مشاهده شده است. علاوه بر این گونه هائی از پرندگان کوچنده کنار آبزی از قبیل سلیم ها، آبچلیک، گیلان شا، حواسیل خاکستری، اقرت، خروس کولی، لک لک، طاوسک و انواع مرغابی ها، سرسبز، خوتکا، سرحنائی، چنگر، نوک سرخ، کاکائی، اردک نوک پهن، آنقوتَ، طنجه، َ غارو فلامینگو نیز از دیگر پرندگانی هستند که در دشت مغان زمستان خود را سپری می کنند.تنوع گونه های پرندگان کوچنده در تالاب های مغان این منطقه را به عنوان یکی از اصلی ترین زیستگاه های پرندگان کوچنده در سطح کشورمطرح می کند.وجود گونه های بومی و مهاجرت پرندگان کوچنده به این منطقه باعث شده تا از دشت مغان به عنوان بهشت پرندگان کوچنده یاد شود.در زمان ایلات حیوانات نادری مانند آهو و گوزن و مارهای بزرگ و اژدرمارهای خطرناک و انواع پرندگان نادر دیده شده است و مارهای مغان شهرت خاصی در میان حیوانات زیست محیطی داشته است و در کتب مختلف از مغان به عنوان دشت مارستان یاد شده است.در گذشته نه چندان دور در تمام فصول در دشت مغان آهودیده می شد و در تابستان به اوج خود می رسید. در فصل زمستان به علت کوچ عشایر به دشت مغان گله های آهو به طرف کوه های خرسلو حرکت می کردند و تعداد آهو به حدی زیاد بود که درزمستان عشایر مجبورمی شدند برای محافظت از مراتع تعدادی قرقچی با اسب به منظور جلوگیری از ورود آهوان به مراتع خود بگمارند.در سال ۱۳۲۷به علت بارش شدید برف و یخ بستن رودخانه ارس عشایر برای یافتن غذا به شکار آهو پرداختند و بدین ترتیب نسل این حیوان روبه انقراض گذاشت. پیشرفت تکنولوژی و عمران و آبادانی منتطقه انقراض نسل این حیوانات را سرعت بخشید.رودخانه ارس و دره رود (قره سو) محل زیست انواع ماهیهاست و ماهی های صید شده به مصرف اهالی محلی می رسد.پرورش ماهی در دریاچه های مصنوعی و حوضچه های مخصوص نیز در منطقه انجام می گیرد (منبع:کتاب مغان نگین آذربایجان، جلد اول-جغرافیای شهرستان های پارس آّباد، بیله سوار و گرمی- نویسنده:احد قاسمی)