ذرع

ذَرْع
(یا: گز) واحد معروف و قدیمی اندازه گیری طول در ایران که احتمالاً از قرن ۸ق و یقیناً از دورۀ صفوی تا ابتدای قرن ۱۴ش، با چند مقدار و نام متفاوت، رواج داشته است. کوتاه ترین ذرع، همان ذراع شرعی به طول تقریبی ۵۰ سانتی متر بود. در دورۀ صفوی ذرع یا گز شاهی نزدیک به یک متر بود. در آستانۀ دوران معاصر و پیش از انتخاب رسمی و قانونی سامانۀ متری، ذرع به طول ۱۰۴ سانتی متر در ایران رسمیت داشت.

[ویکی الکتاب] معنی زَرْعٍ: کشت - زراعت - روییدنی غیر از درخت
معنی ذَرَأَ: خلق کرد(ازکلمه ذرء به معنای ایجاد به شیوه اختراع است ، و گویا معنای اصلیش ظهور بوده )
معنی ذَرْعُهَا: اندازه اش(ذرع مقیاس طولی است به اندازه دست آدمی از نوک انگشتان تا آرنج که به وسیله اندازه گیری آن نیز اطلاق می گردد هر ذرع پنجاه تا هفتاد سانتیمتر است )
معنی ذِرَاعَیْهِ: دو دستش (ذراع:دست آدمی از نوک انگشتان تا آرنج است که در قدیم آن را مقیاس طول میگرفتند.هر ذرع پنجاه تا هفتاد سانتیمتر است )
معنی قَوْسَیْنِ: دو کمان - دو ذراع (ذراع:دست آدمی از نوک انگشتان تا آرنج است که در قدیم آن را مقیاس طول میگرفتند.هر ذرع پنجاه تا هفتاد سانتیمتر است )
معنی ذَرْعاً: ذرع مقیاس طولی است به اندازه دست آدمی از نوک انگشتان تا آرنج که به وسیله اندازه گیری آن نیز اطلاق می گردد هر ذرع پنجاه تا هفتاد سانتیمتر است (در عبارت "ضَاقَ بِهِمْ ذَرْعاً "تعبیری است کنایهای و معنایش این است که راه چاره آن امر به رویش بسته شد و یا ...
تکرار در قرآن: ۵(بار)
«ذَرع» را بعضی به معنای قلب، و بعضی به معنای خُلق گرفته اند; بنابراین «ضاقَ بِهِمْ ذَرْعاً» یعنی دلش به خاطر این مهمان های ناخوانده، در چنین شرائط سختی، تنگ و ناراحت شد. ولی به طوری که «فخر رازی» در تفسیرش از «ازهری» نقل کرده، «ذَرع» در این گونه موارد به معنای طاقت است، و در اصل، فاصله میان دست های شتر به هنگام راه رفتن می باشد.
اندازه کردن طول پارچه با ذراع. در قاموس و اقرب آمده «ذرع الثوب ذرعاً: قاسه بالذراع» و ذراع چنانکه در دو کتاب فوق است از مرفق تا سر انگشت وسط دست می‏باشد. معنی تحت الفظی «ضاق ذرعه» این است که: اندازه گیریش تنگ آمد و از این جمله فرو ماندن و ناچار ماندن اراده می‏شود معنی آیه چنین است چون فرستادگان ما پیش لوط آمدند غمگین شد و در کارشان فرو ماند زیرا بوضع قومش آشنا بود و می‏ترسید میهمانان را که به صورت جوانهابودند از دست وی بگیرند. یعنی سپس در زنجیریکه طول آن هفتاد ذراع است در آریدش. آیا مراد از هفتاد ذراع بودن بیان طول واقعی زنجیر است و یا مراد کثرت است طول است و هفتاد گفتن مثل «اِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبعینَ مَرَّةً» است؟ به درستی معلوم نیست گرچه احتمال اول قوی است و حمل به ظاهر بهتر است. و در آن صورت قهراً میان عمل کافر و اندازه زنجیر تناسبی هست. و می‏شود گفت که این شخص در زندگی دنیا بر زنجیرهای بسیاری بسته بود و روح و دلش و فکر و عقیده‏اش در میان زنجیرهای امیال و شهوات و خود پسندی مقید بود و همان زنجیرها در آخرت مجسم شده بلای جانش خواهد گردید، در این صورت احتمال دوم قوی است و اللّه العالم. . یعنی: سگشان بازوهای خویش را بر آستانه گشوده است.