الکتاب

الکتاب نام تنها تألیفی است که از سیبویه فارسی باقی مانده است. این کتاب را کامل ترین کتاب نحو در زبان عربی خوانده اند. الکتاب به زبان های خارجی نیز ترجمه شده است و تلخیص آن هنوز از کتب درسی دانشجویان عربی خوان اروپائیست. متن الکتاب را برای نخستین بار در دو مجلد در سال های ۱۸۸۱ و ۱۸۸۹ ترجمه و در پاریس منتشر شده است. الکتاب با شرح ابوسعید حسن سیرافی متوفی ۳۶۸ هجری قمری به نام الوافرالرافی و با شرح شواهدان در دو جزء در مطبعه مصر در سال ۱۳۱۷ - ۱۳۱۶ برای نخستین بار به چاپ رسیده است.

نخستین و معتبرترین کتاب جامع در نحو، به عربی از سیبویه. چون مؤلف بر این اثر، مقدمه و خاتمه ای ننگاشته و حتی نامی هم ننهاده، از این رو به صورت اسم خاص با عنوان، الکتاب شهرت یافته است. این اثر را سنگ بنای صرف ونحو عربی دانسته و قرآن النحو نامیده اند. از ویژگی های آن، دقت و استواریِ مباحث، نقل و نقد آرای زبان شناسان پیشین، همچون خلیل بن احمد فراهیدی، کثرت ابواب و عناوین طولانی و مبهم آن ها و پیچیدگی عبارات است. الکتاب را شروح و تعلیقات و حاشیه ها و ردیه های بسیار و چاپ های متعددّی است، ازجمله چاپ پاریس در ۱۸۸۱.

[ویکی الکتاب] معنی ذَا ﭐلْکِفْلِ: نام یکی از پیامبران الهی علیهم السلام (در روایتی از امام جواد آمده است :خدای عز و جل صد و بیست و چهار هزار پیغمبر فرستاد که سیصد و سیزده نفر آنان مرسل بودند(بقیه دین وشریعت دیگر پیامبران را تبلیغ می کردند) ، و ذو الکفل یکی از آن مرسلین است که بعد از ...
ریشه کلمه:
کتب (۳۱۹ بار)

«کتاب» به معنای مکتوب و نوشته شده است، و گاهی به معنای وسیع تری اطلاق می شود به معنای مطالبی که درخور نوشتن است و به صورت مکتوب بیرون خواهد آمد، هر چند تا آن زمان نوشته نشده باشد. منظور از «کتاب» در سوره «اعراف» مقدّراتی است که خداوند برای بندگان خود از نعمت های مختلف این جهان قرار داده است، اگر چه، بعضی از مفسران احتمال داده اند: منظور از «کتاب»، کیفر الهی و یا اعم از هر دو بوده باشد. تعبیر به «کِتاباً» در سوره «فاطر» به صورت نکره، آن هم با استناد به پروردگار، اشاره به این است که در هیچ یک از کتب آسمانی کوچک ترین دلیلی بر مدعای آنها نیست. و «کِتابٌ حَفِیظ» به معنای کتابی است که حافظ اعمال تمام انسان ها و غیر آن است ، و اشاره به «لوح محفوظ» است. و «کتاب مبین» گر چه در بعضی از آیات قرآن، مانند آیه 61 سوره «یونس»: «وَ لا أَصْغَرَ مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْبَرَ إِلاّ فِی کِتاب مُبِین» و آیه 6 سوره «هود»: «کُلٌّ فِی کِتاب مُبِین» به معنای «لوح محفوظ» تفسیر شده، ولی در سوره «قصص»، به قرینه ذکر «آیات» و همچنین جمله «نَتْلوُا عَلَیْک» که در آیه بعد، می آید به معنای قرآن است.
به معنی «مکتوب» و نوشته شده است و بدون تردید منظور از کتاب در آیه ذٰلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًی ... (٢) قرآن مجید است که به عظمت آن اشاره کرده، می‏گوید: «این همان کتاب باعظمتی است که هیچ گونه تردید در آن وجود ندارد...»
بعلاوه کتاب گاهی به معنی وسیعتری اطلاق می‏شود، به معنی مطالبی که درخور نوشتن است و به صورت مکتوب بیرون خواهد آمد، هر چند تا آن زمان نوشته نشده باشد، در سوره ص آیه ۲۹ می‏خوانیم: </کِتابٌ اَنزَلناهُ اِلَیکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا ایاتِه.../> «این کتابی است که بر تو نازل کردیم، کتابی است پربرکت تا مردم در آیات آن بیندیشند...». مسلم است که قرآن قبل از نزولش به صورت نوشته‏ای در میان انسانها وجود نداشت. این احتمال وجود دارد که تعبیر به کتاب اشاره به مکتوب بودنش در «لوح محفوظ» باشد.
در آیه ۱۱ سوره فاطر می‏خوانیم: </... وَ ما یُعَمَّرُ مِن مُعَمَّرٍ وَ لا یُنقَصُ مِن عُمُرِه اِلاّ فی کِتابٍ.../> «و هیچ انسانی عمر طولانی نمی‏کند و هیچ کس از عمرش کاسته نمی‏شود مگر این که در کتاب، ثبت است». در این آیه منظور از «کتاب» همان علم بی‏پایان خداوند است و این که بعضی آن را به «لوح محفوظ» و یا «نامه حیات انسان» تفسیر کرده‏اند آن هم به علم خداوند بازمی‏گردد.
در بسیاری از موارد، مادّه «کتابت» (نوشتن) کنایه از الزام و ایجاب و تعهّد می‏باشد، زیرا یکی از آثار نوشتن مسلّم شدن و ثابت ماندن چیزی است، چنان‏که در آیه ۵۴ سوره انعام می‏خوانیم: </... کَتَبَ رَبُّکُم عَلی نَفسِهِ الرَّحمَةَ.../> «پروردگار شما رحمت را بر خود فرض کرده است».