ام القوین

اُم ُّ الْقَیْوَیْن ، یکى از 7 امیرنشین امارات متحدة عربى . این نام را برگرفته از «ام القوّة» به معنای مرکز نیرو دانسته اند که به تدریج به ام القوین و سپس به ام القیوین تبدیل شده است ( جناب ، 306 ) .
این امارت در جنوب شبه جزیرة مسندم ، بر امتداد ساحل موسوم به ساحل مهادن یا متصالح یا قرصنه در 25 و 35 عرض شمالى و 55 و 34 طول شرقى قرار دارد ( بریتانیکا؛ سنان ، 19؛ مجتهدزاده ، 166 ) .
شیخ نشینهای هفتگانة مسندم و دیگر نقاط جنوبى خلیج فارس تا پیش از سدة 12ق /18م عملاً قرنها تحت تسلط و حاکمیت ایران بوده است . به هنگام گسترش حاکمیت نادرشاه افشار بر کرانه های جنوبى خلیج فارس ، شیوخ قاسمى جلفار ( رأس الخیمه ) در مسندم نفوذ و حاکمیت داشتند. پس از نادر و سقوط دولت افشاریه ، نفوذ شیوخ قواسم تا کرانه های شمالى خلیج فارس گسترش یافت . در اوایل سدة 13ق /19م شبه جزیرة مسندم تحت سلطة وهابیان درآمد. نیروی دریایى بریتانیا که در پى تسلط بر مناطق خلیج فارس بود، به رویارویى با شیوخ منطقه پرداخت و پس از شکست دادن آنان در 1820م قرار داد صلحى میان شیوخ قواسم مسندم و بریتانیا منعقد شد. طبق این قرارداد قبایل مسندم به صورت حکومتها و واحدهای سیاسى و مستقل از یکدیگر و در عین حال وابسته به بریتانیا درآمدند و قلمرو این شیوخ امضا کنندة صلح ، امارات متصالحه ( صلح کننده ) نامیده شد. شیخ نشین ام القیوین که حکومتش در آن زمان با شیخ عبدالله بن راشد بود، از نخستین امضاکنندگان این قرارداد بود. تقسیم اصلى قلمرو شیوخ در 1921م / 1300ش صورت گرفت . در این زمان ام القیوین همراه ابوظبى ، دبى ، شارجه ( شارقة ) ، رأس الخیمه ، عجمان و فجیره یکى از شیخ نشینهای هفتگانة مسندم شد. در 1971م /1350ش با خروج بریتانیا از خلیج فارس ، شیخ نشینهای موسوم به متصالحه ، فدراسیون «امارات عربى متحده » را تأسیس کردند ( نک: اسعدی ، 1/208، 226؛ اقتداری ، 337، 338؛ بشیر، 22 - 23؛ دلدم ، 137 - 140؛ سنان ، 19 - 20؛ مجتهدزاده ، 164 - 166، 178 ) .
امارت ام القیوین که پس از عجمان کوچک ترین امارات متصالحة عربى است ، تنها شیخ نشین شبه جزیرة مسندم است که سرزمینش محدودة جغرافیایى یکپارچه ای را شامل مى شود ( سنان ، 124؛ مجتهدزاده ، 178؛ میریان ، 181 ) . امارت ام القیوین در جنوب و غرب رأس الخیمه و به فاصلة 6 کیلومتری شمال عجمان قرار گرفته است . شارجه در 31 کیلومتری ، و دبى در 45 کیلومتری جنوب غربى ام القیوین قرار دارند. ساحل خلیج فارس به طول 24 کم شمال غربى و غرب آن را فراگرفته است ( جناب ، 304؛ بشیر، 20؛ میریان ، همانجا؛ یغمایى ، 126 ) . وجود مرزهای مورد اختلاف و نامعین ، تعیین دقیق مساحت ام القیوین را بسیار مشکل و شاید ناممکن ساخته است ، اما مى توان گفت حدود 777 کم 2 مساحت دارد که معادل 1% کل مساحت امارات متحده را به خود اختصاص داده است ( اسعدی ، 1/208؛ اقتداری ، 343؛ بشیر، 20، 22؛ جناب ، همانجا؛ میریان ، 182؛ بریتانیکا؛ WNGD, . ( 1243 مرکز آن شهر ام القیوین است که بر جزیره ای واقع شده است و هنگام جزر آب به خاک اصلى امارت ام القیوین مى پیوندد ( بشیر، 20؛ جناب ، 305 ) .
آب و هوای ام القیوین خشک و صحرایى است . در زمستان دمای آن به 25 سانتى گراد مى رسد و در تابستان آب و هوای آن مانند دیگر امارات ساحلى گرم و مرطوب است . این سرزمین شامل واحة بزرگى است که از کرانه های شمالى شهر ام القیوین آغاز مى شود و تا فلج المعلى در جنوب خاوری ادامه دارد. در شرق این واحه ، وادی مرفق - دهانة دره ای از کوه حجاز - واقع شده است ( بشیر، همانجا؛ جناب ، 304؛ مجتهدزاده ، همانجا؛ اسعدی ، 1/210؛ یغمایى ، همانجا ) .
تا سدة 19م اوضاع اقتصادی ام القیوین صورت مناسبى نداشت ، تا اینکه در دوران حکومت احمد بن عبدالله بن راشد، ام القیوین با کنیا، سومالى و زنگبار ارتباط تجاری برقرار کرد و به صورت غنى ترین امارت ساحل خلیج فارس درآمد ( جناب ، 306 ) . مراودات تجاری و اقتصادی با سواحل ایرانى خلیج فارس نیز پیوسته جریان دارد و ایرانیان در آنجا صاحب مؤسسات گوناگون چون مدارس ، شعبة بانک و شرکتهای بازرگانى هستند ( میریان ، 181 - 182 ) . کار اصلى مردم ام القیوین ماهیگیری است و اقتصاد آن بر پایة وصول 30% از عواید نفتى شارجه و امتیاز انتشار تمبر و کمک دیگر امارات و برخى کشورهای عربى استوار است ( جناب ، 305؛ میریان ، 181؛ اسعدی 1/240؛ سنان ، همانجا؛ جعفری 329 ) . در 1969م /1348ش حاکم ام القیوین قراردادی به مدت 40 سال برای اکتشاف نفت در حوزة خشکى ام القیوین با شرکت شل منعقد کرد و حق الامتیازی بابت آن و بهره برداری از گازهای طبیعى نفت دریافت نمود ( جناب ، 311 - 312 ) . فعالیت کشاورزی در ام القیوین بسیار ضعیف و اندک است . تنها در واحة فلج المعلى در مرزهای جنوب غربى ام القیوین به سبب وجود آب ، کشت و زرع صورت مى پذیرد. در آن واحه نخل ، سبزیجات و درختان انبه وجود دارد ( بشیر، همانجا؛ جناب ، 304؛ بریتانیکا ) . مرغداری و تولید لبنیات نیز از اوایل سال 1980م در این امارت رواج یافته است ( اسدی ، 210، 212 ) .
جمعیت ام القیوین از حدود 17 هزار نفر در 1975م /1354ش به حدود 29 هزار نفر در 1986م /1365ش افزایش یافت . جمعیت شهر ام القیوین را در دهة 1990م تا 15 هزار تن نیز برآورد کرده اند ( اسعدی ، 1/210؛ اقتداری ، 343؛ مجتهدزاده ، 178؛ کتاب سبز، 4 ) . ظاهراً بیشتر مردم آن سرزمین ایرانى تبارند که به زبان عربى و فارسى سخن مى گویند. ساکنان بومى آن را قبایل آل بوعلى و السودان و قبیلة غفیری تشکیل مى دهند ( اسعدی ، 213؛ قلعجى ، 672؛ میریان ، همانجا ) ؛ مردم عرب زبان آن پیرو مذاهب پنج گانة اسلامند. قبیلة غفیری حنبلى مذهب ، و قبایل آل بوعلى و السودان وهابى مسلکند ( اسعدی ، قلعجى ، مجتهدزاده ، میریان ، همانجاها ) .
حاکم ام القیوین از 1981م /1360ش ، شیخ راشد بن احمد آل على از خاندان المعلى از شاخه های قبیلة آل بوعلى است . معمولاً این مقام در خانوادة امیران المعلى به توالى باقى مانده است ( ریس . . .