کلمه جو
صفحه اصلی

توپ مروارید

فرهنگ فارسی

توپ بزرگی است که بامر فتح علی شاه در سال ۱۲۳۳ ه. ق .ساخته شده و آن سابقا در میدان قدیم نقاره خانه ( میدان کنونی مقابل حیاط تخت مرمر ) بالای سکویی قرار داشت و شب چهارشنبه سوری گروهی از بانوان جوان و دوشیزگان بالغ برای یافتن فرزند و شوهر از زیر لوله آن عبور میکردند . در زمان سلطنت رضا شاه پهلوی و پس از ساختمان باشگاه افسران آنرا در مدخل اصلی محوطه باشگاه بالای سکویی قرار دادند . طول آن ۵/۱٠ متر قطر دهانه سر لوله ۳۸ و انتهای لوله ۶٠ سانتیمتر است .
توپ بزرگ در ارگ تهران کا سابقا زنان به شب چهارشنبه سوری برای بخت گشائی از زیر آن می گذشتند ٠

لغت نامه دهخدا

توپ مروارید. [ پ ِ م ُرْ ] ( اِخ ) توپ بزرگ در ارگ طهران که سابقاً زنان به شب چهارشنبه سوری برای بخت گشائی از زیر آن می گذشتند. ( از یادداشت های بخط مرحوم دهخدا ).

دانشنامه عمومی

توپ مرواری، یک توپ نظامی بزرگی بوده که در میدان ارگ تهران قدیم، روبروی نقاره خانه قدیم جای گرفته بود. این توپ بعدها به محوطه ساختمان باشگاه افسران وزارت جنگ (ساختمان کنونی شماره ۷ وزارت خارجه) در شمال میدان مشق تهران جابجا شد.
میدان ارگ
میدان مشق
توپ مرواری
وجه تسمیه این توپ معلوم نیست اما برخی (کتیرائی، ۱۳۷۸) علت نامگذاری را چند رشته مروارید ذکر کرده اند که به دهانه توپ آویزان بوده است. نوشته برجسته حک شده در داخل ترنج روی توپ نام سازنده آن را یک ریخته گر نامدار اصفهانی به نام استاد اسماعیل ریخته گر و سال ساخت آن را ۱۲۳۳ قمری به دستور فتحعلی شاه قاجار ذکر کرده است. این توپ هم اکنون در مدخل ساختمان شماره هفت وزارت امور خارجه قرار دارد.
دربارهٔ این این توپ داستان های بسیاری روایت شده است.از جمله این که شاه عباس آن را از پرتغالی ها در جزیره هرمز به غنیمت گرفته یا این که به دستور کریم خان زند در شیراز ساخته شده یا حتی در منابع دیگری آمده است که نادر شاه آن را از هندوستان به ایران آورده است.
این توپ در فرهنگ عامه حائز اهمیت بوده است به نحوی که در دوران قاجار خرافات بسیاری پیرامون آن شکل گرفت و مردم برای گرفتن حاجتهای خود به آن توسل می جستند.رواج خرافاتی از این قبیل ، باعث شده بود عده ای از زنان و دختران ، به نیت حاجت روایی و بخت گشایی به دورش جمع شوند و به آن دخیل ببندند، بخصوص در شبهای بیست و هفتم ماه رمضان و شبهای قدر . درشب چهارشنبه سوری نیز زنان و دختران پول و شیرینی و کله قند به نگهبانان توپ می دادند تا در اجرای مراسمشان آزاد باشند.

دانشنامه آزاد فارسی

توپِ مُروارید
توپِ مُروارید
(در تداول عامه: توپ مرواری) توپ جنگی بزرگ ساخت ایران در اوایل عصر قاجار. این توپ در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار به دست صنعتگری ایرانی به نام اسماعیل اصفهانی در ۱۲۳۳ق ساخته شد. وجه تسمیۀ آن به درستی دانسته نیست؛ گویا پس از نصب توپ که دیگر کاربرد نظامی نداشت بر روی سکویی در میدان ارگ تهران، چند رشته مروارید نزدیک دهانۀ توپ، مانند گردن بند به آن آویخته بودند. این توپ، که بعداً به مدخل یکی از ورودی های ساختمان وزارت امورخارجه منتقل شد، ولی اندک اندک در ذهن مردم عامی به باورهای خرافی آغشته شد و جایگاهی نیمه مقدس پیدا کرد. گروهی از دختران و زنان در مواعدی خاص (شب های ۲۷ رمضان، شب های قدر و شب چهارشنبه سوری) به این توپ دخیل می بستند تا حاجتشان روا شود و بعضاً برای بخت گشایی و ازدواج سوار توپ می شدند و سه بار عبارت «یا قُرب الفَرَج» می گفتند و سپس پایین می آمدند. مدتی نیز محل بَست نشستن دادخواهان بود. در سال های اولیه سلطنت ناصرالدین شاه محکومان به تعزیر را به این توپ می بستند و تازیانه می زدند. خرافاتیان می گفتند که این توپ در زمان کریم خان زند در شیراز ساخته شده و خود به خود پس از زیارت شاه چراغ به تهران آمده است. صادق هدایت با الهام از همین باورها، کتابی طنز آمیز در انتقاد از اوضاع و احوال روزگار به نام توپ مرواری نوشت.


کلمات دیگر: