قیمومت

قیمومت به معنی سرپرستی، قیّم بودن است. قـَیـِّم یعنی سرپرست و تکیه گاه. در حقوق بین الملل در دوران پس از جنگ جهانی اول این عبارت برای سرپرستی یک کشور توسط کشور دیگر به حکم جامعه ملل اطلاق می شد.
قیومیت بریتانیا بر فلسطین
استعمار
کلمات قیمومیت و قیومیت که هر دو مصدر مجعول هستند نیز در همین معنا استفاده شده اند. قیّومیت مصدر ساختگی (مجعول) به شکل عربی است که در متون فارسی مصطلح شده است و از ریشهٔ «قیّوم» است و نه «قیّم». در اصطلاح سیاسی، قیّومیت در معنی همین قیمومت به کار رفته است. قیمومیت هم گفته اند که رایج نیست و به همین ترتیب از لحاظ زبان شناسی محل اشکال است.
در اصطلاح سیاسی ظاهراً برای اشاره به وضعیت یک کشور استعمارگر به کار رفته است و کشور مستعمره یا اشغال شده را تحت قیمومت یا تحت قیومیت گفته اند.
«هنوز بعضی کشورهای ضعیف تحت قیمومت دولت های بزرگند.

قِیمومَت
سرپرستی و ادارۀ امور صغار و محجورینی که ولی و وصی ندارند و قانون برای آن ها نماینده یا قیّم تعیین می کند. در قانون مدنی ایران، برای صِغاری که ولیّ خاص ندارند، مجانین و اشخاص غیررشید که رشد یا جنون آن ها متصل به زمان صِغَر آن ها بوده است و ولیّ خاص نداشته اند، قیم اختیار می شود. در مورد مجانین و اشخاص غیررشید که جنون یا عدم رشد آن ها متصل به زمان صغر آن ها نباشد، هریک از ابوین مکلف است در مواردی که به موجب قانون باید برای اولاد آن ها قیم معیّن شود، مراتب را به دادستان حوزۀ اقامت خود اعلام کند تا نسبت به تعیین قیم اقدام شود. فقط کسی را محاکم و ادارات و دفاتر اسناد رسمی به قیمومت خواهند شناخت که نصب او مطابق قانون توسط دادگاه به عمل آمده باشد. طبق مادۀ ۱۲۳۱ قانون مدنی، اشخاص ذیل نباید به سمت قیمومت معیّن شوند: ۱. کسانی که خود تحت ولایت یا قیمومت هستند؛ ۲. کسانی که به علت ارتکاب جنایت یا سرقت، خیانت در امانت، کلاهبرداری و نظایر آن به موجب حکم قطعی محکوم شده باشند؛ ۳. کسانی که حکم ورشکستگی آن ها صادر و هنوز عمل ورشکستگی آن ها تصفیه نشده است؛ ۴. کسانی که معروف به فساد اخلاقی باشند؛ ۵. کسی که خود یا اقربای طبقۀ اول او دعوایی بر محجور داشته باشد. زن نمی تواند بدون رضایت شوهر خود سمت قیمومت را قبول کند. در صورت محجور شدن زن، شوهر با داشتن صلاحیت برای قیمومت، بر دیگران مقدم است. پدر یا مادر محجور، مادام که شوهر نکرده باشد، با داشتن صلاحیت برای قیمومت، بر دیگران مقدم اند.
اختیارات و وظایفت قیم. مواظبت شخص مولّی علیه و نمایندگی قانونی او در کلیۀ امور مربوط به اموال و حقوق مالی او با قیم است. طبق مادۀ ۱۲۳۵ قانون مدنی، قیم مکلف است قبل از مداخله در امور مولی علیه، صورت جامعی از همۀ دارایی او تهیه، و یک نسخه از آن را به امضای خود برای دادستانی ارسال کند. قیم نمی تواند به سمت قیمومت از طرف مولی علیه با خود معامله کند، مثلاً مال مولی علیه را به خود منتقل کند یا مال خود را به او انتقال دهد. در صورتی که پزشک، ازدواج مجنون را لازم بداند قیم با اجازۀ دادستان می تواند برای مجنون اقدام به ازدواج کند، و همین طور هرگاه طلاق زوجۀ مجنون لازم باشد به پیشنهاد دادستان و تصویب دادگاه قیم طلاق می دهد. بعد از زوال قیمومت، قیم مسئول حفظ اموال محجور است تا به شخصی که باید آن را تصرف کند، انتقال دهد.
موارد عزل قیم. طبق مادۀ ۱۲۴۸ قانون مدنی، قیم در موارد زیر از سمت خود عزل می شود ۱. اگر معلوم شود که قیم فاقد صفت امانت است؛ ۲. اگر قیم مرتکب جنایت یا یکی از اعمال مادۀ ۱۲۳۱ شود؛ ۳. اگر قیم به علتی جز این ها محکوم به حبس شود و بدین جهت نتواند امور مالی مولی علیه را اداره کند؛ ۴. اگر قیم ورشکسته اعلان شود؛ ۵. اگر عدم لیاقت یا توانایی قیم در ادارۀ اموال مولی علیه معلوم شود.
خروج از قیمومت. محجور می تواند در موارد رفع حجر اعلام خروج از قیمومت را از دادگاه بخواهد و دادگاه پس از رسیدگی و احراز موجب، رفع حجر و خروج محجور را از تحت قیمومت اعلام می کند. پس از زوال علتی که موجب تعیین قیم شده است، قیمومت مرتفع می شود.