ایران بزرگ

ایران بزرگ (همچنین ایران زمین یا ایرانشهر) محدودهٔ جغرافیایی و حوزه تمدنی فلات ایران و جلگه های مجاور آن، شامل ایران کنونی، بخش بزرگی قفقاز، افغانستان و آسیای مرکزی است که در زبان های فرنگی از آن معمولاً با عنوان پرشیای بزرگ یا پارس بزرگ یاد می کنند. کاربرد تاریخی ایران صرفاً محدود به بخش غربی آن که هم اکنون به این نام خوانده می شود، نبوده و تمام مرزهای سیاسی کشوری که تحت تسلط ایرانیان بود همچون میان رودان و اغلب ارمنستان و جنوب قفقاز را هم در بر می گیرد.
عهدنامه قصر شیرین ۱۶۳۹: ایران رسماً بغداد و آنچه را که امروز کشور عراق خوانده می شود، به امپراتوری عثمانی واگذار کرد.
عهدنامه گلستان ۱۸۱۳: ایران بخش بزرگی از سرزمین های خود را در قفقاز از دست داد.
عهدنامه ترکمنچای ۱۸۲۸: این عهدنامه به وسیله روسیه تزاری و فتحعلی شاه به امضا رسید و موجب استیلای روس ها بر قفقاز شد.
عهدنامه پاریس ۱۸۵۷: این قرارداد توسط ناصرالدین شاه به امضا رسید و ایران بخشی از هرات و افغانستان امروزی را در ازای تخلیه بندرگاه های جنوبی این کشور که تحت اشغال بریتانیا بود، به آن دولت واگذار کرد.
عهدنامه آخال ۱۸۸۱: در این قرارداد که به توسط ناصرالدین شاه به امضا رسید، ایران مرو و بخش هایی از خوارزم را در ازای تضمین امنیت به روسیه بخشید.
۱۸۹۳: ایران بخش های بیشتری از سرزمین خود که هنوز بر پایه قرارداد آخال جزئی از ایران بود از جمله سرزمین های نزدیک رود اترک را به روسیه واگذار کرد. این قرارداد توسط ژنرال بوتسوف و میرزا علی اصغر امین السلطان در ۲۷ می۱۸۹۳ به امضا رسید.
۱۹۰۷: بر طبق قرارداد سن پترزبورگ، ۱۹۰۷ میلادی ایران به سه بخش تقسیم شد.
۱۹۷۰: در دوره سلطنت محمد رضا شاه پهلوی، بحرین که به لحاظ تاریخی بخشی از کشور ایران بود، مستقل شد.
مفهوم ایران بزرگ از جهات گوناگون ریشه در تاریخ چند هزار ساله آن دارد و به دوران نخستین امپراتوری ایرانی که توسط پارس ها بنیان گذاشته شد بازمی گردد. در دوران جدید، ایران بسیاری از سرزمین های خود را از دست داد از جمله واگذاری بخش های غربی در ترکیه و عراق امروزی به امپراتوری عثمانی (۱۵۳۳ میلادی)، واگذاری بخش های شرقی، افغانستان امروزی به بریتانیا طی معاهده پاریس در سال ١٨۵٧ میلادی و ١٩٠۵ میلادی و واگذاری سرزمین های قفقاز به روسیه در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی بر طبق عهدنامه ترکمنچای در سال ١٨٢٨ و پس نبرد روسیه و ایران، استان های قفقازی برای همیشه به روسیه واگذار شد و مرزهای جدید در طول رودخانه ارس شکل گرفت.و بر طبق عهدنامه گلستان در سال ۱۸۱۳، مناطق ارمنستان، جمهوری آذربایجان و شرق گرجستان که پیشتر بخشی از ایران بودند، به روسیه واگذار شدند. در اثر این تجزیه تاریخی کشورها و ملت های جدیدی تحت نفوذ روسیه و انگلستان شکل گرفتند که اگرچه از طریق زبان یا فرهنگ با ایران پیوستگی داشتند اما جوامع خاص خود را شکل دادند. در سال ۱۹۳۵ در زمان سلطنت رضا شاه، نام ایران رسماً در مجامع بین المللی به عنوان نام بخش بجا مانده از سرزمین ایران بکار رفت.
نام ایران به معنای سرزمین آریایی ها، شکل پارسی نو واژه آریانام از زبان پیشا ایرانی و به معنای آریایی ها است که نخستین بار در زبان اوستایی به صورت آریانم آمده است. (زبان اوستایی در شمال شرق ایران بزرگ یا آنچه امروز ترکمنستان و تاجیکستان خوانده می شود، مورد استفاده بود)
اگرچه عنوان ایران تا اواخر دوران امپراتوری اشکانی، مفهوم قومی، زبانی و دینی معلوم داشت، اما هنوز دارای بار سیاسی نبود. امپراتوری یا پادشاهی ایران در مفهوم سیاسی به دوران ساسانیان بازمی گردد که در نتیجه پیوند میان سلسله جدید و روحانیت زرتشتی پدید آمد. آنطور که از شواهد موجود بر می آید این همگرایی ایده پادشاهی ایران یا ایرانشهر را تقویت کرد.

ایران بزرگ (نشریه). ایران بزرگ فصلنامه ای است به سردبیری مسعود دباغی که به طرح و بررسی مسائل تاریخی، فرهنگی و سیاسی پیرامون سرزمین های حوزهٔ ایران بزرگ می پردازد. حوزهٔ ایران بزرگ یا ایرانشهر به حوزهٔ تمدنی کشورهای کنونی ایران، افغانستان، تاجیکستان، پاکستان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان، ارمنستان، اران، گرجستان و قفقاز، عراق و سوریه و بخش کردنشین ترکیه گفته می شود.
وبگاه رسمی
تیتر روی شمارهٔ دوم این فصلنامه، که با عنوان «جلال طلبانی، رئیس جمهوری ایران الاصل عراق» همراه بود به جنجالی در میان برخی از مقامات عراقی بدل شد.