زینبی . [ زَ ن َ ] (اِخ ) مرحوم دهخدا در چند یادداشت نام او را بنقل رادویانی در ترجمان البلاغه «عبدالجبار» آورده و چندین بیت شعر او را از همین کتاب در آن یادداشتها نقل نموده اند. و در یکی از یادداشتها آرند: «شاعریست معاصر محمود غزنوی و ظاهراً از شعرای دربار اوست ولی از او دیوانی در دست نیست و نام او درفرهنگها گاهی بصورت «زبیبی » و گاه «زینتی » و گاه «زینبی » می آید و ظاهراً زینبی باید درست باشد». آنگاه در یادداشتی دیگر آرند: «زینبی علوی شاعر. رجوع به تاریخ بیهقی ص
125 س
14 چ ادیب طاب ثراه شود». این قسمت از تاریخ بیهقی چ ادیب که مورد توجه مرحوم دهخدا است در تاریخ بیهقی چ فیاض برابر با ص
131 می باشد که چنین است : «و آنچه شعرا را بخشید خود اندازه نبود چنانکه در یک شب علوی زینبی را که شاعر بود یک پیل وار درم بخشید...». در حاشیه ٔ همین صفحه از تاریخ بیهقی چ فیاض آمده : «کذا در... احتمال قوی می رود که زینتی باشد، همان که در لباب الالباب ج
2 ص نام برده شده است ». عوفی در لباب الالباب نام او را «زینتی علوی محمودی » ضبط کرده و افزاید: زینتی زینت زمان و نادره ٔ گیهان از خاندان سیادت و از دودمان سعادت بود و در مدح سلطان یمین الدوله این قصیده ٔ غرا چون مخدوره ٔ عذرا در جلوه ٔ جمال آورده است :
ای خداوند روزگارپناه
مطربان را بخوان و باده بخواه
تا بدان لعل می فروشوئیم
کامها را ز گرد خشکی راه ...
آنگاه افزاید: و هم در حق او گفته است :
ایا شهریاری که گرد سپاهت
همی چشم دین را کند توتیائی
بود داد تو مر جهان را همیشه
چو اندام آزرده را مومیائی
ز خون عدو گرد فتنه نشانی
به تیغت همی زنگ بدعت زدائی
مگر نذر داری که هر مه که نو شد
شهی را ببندی و شهری گشائی ...
با توجه به اینکه سه بیت از این قطعه شعر «زینتی » لباب الالباب عوفی ، درترجمان البلاغه ٔ رادویانی چ استانبول در ص
35 و
41 بنام زینبی آمده و زینبی تاریخ بیهقی معاصر سلطان محمود و سلطان مسعود غزنوی بوده و زینتی عوفی هم در زمان سلطان یمین الدوله یعنی محمود غزنوی می زیسته و او را مدح گفته میتوان یقین داشت که این سه یعنی زینبی عبدالجبار رادویانی در ترجمان البلاغه و زینتی لباب الالباب عوفی و زینبی تاریخ بیهقی یک نفر است و نام او زینبی یا به احتمال زینتی بوده است ، چنانکه مرحوم دهخدا در یادداشت دیگری آرد: این کلمه را که بعضی زینبی و بعضی زبیبی نوشته اند، ظاهراً زینتی صحیح است ، چه عوفی که عادت دارد از اسم و نسبت و لقب و کنیت در ستایش و مدح صاحبان ترجمه جناس گونه ای میسازد (مثلاً در ترجمه ٔ ابوالحسن شهید: شهید، شاعر شهدسخن ... و در ترجمه ٔ خسروی : خسرو ممالک سخن ... و در ترجمه ٔ فردوسی : فردوسی که فردوس فصاحت را رضوان ... و در ترجمه ٔ کسائی : کسائی شاعری بود که کساء زهد در بر داشت ... و عسجدی که عسجدی کان بلاغت بود)، درباره ٔ این شاعر میگوید: «زینتی زینت زمان ...»، مگر اینکه عوفی نیز کلمه راغلط خوانده باشد. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
مرحوم اقبال آرد: تخلص این گوینده ٔ استاد [ علوی زینتی ] را که از اقران عنصری و فرخی و عسجدی و بهرامی و از شعرای دربار سلطان محمود غزنوی (
387 -
421 هَ . ق .) و پسرش سلطان مسعود (
421 -
431) بوده تمام تذکره نویسان لابد به تقلید عوفی زینتی ضبط کرده اند، در صورتی که در نسخه ٔ اصلی حدائق السحر که مبنای طبع متن کتاب حاضر است و
668 هَ . ق . تاریخ دارد صریحاً زینبی (منسوب به زینب ) دارد و در تاریخ بیهقی و درقدیمترین نسخه ٔ خطی چهارمقاله ٔ عروضی ... نیز چنین است و به عقیده ٔ نگارنده ٔ این سطور و به شهادت نسخه های قدیمی «زینبی » صحیح تر است ... شاید بتوان احتمال داد که این زینبی علوی محمودی منسوب به همان خاندان بزرگ زینبی بوده است که در بغداد اقامت داشته است ... (حواشی و توضیحات حدائق السحر وطواط چ اقبال صص
101-
102). آقای دکتر صفا آرد: عبدالجبار زینبی علوی محمودی از شاعران استاد عهد سلطان محمود و سلطان مسعود است . نام او را عوفی زینتی علوی محمودی ضبط کرده است واز اینجهت بعضی نام او را بجای زینبی «زینتی » میخوانند. ابوالفضل بیهقی نام او را در شمار شاعران بزرگ عهد آورده است که مورد لطف و عنایت مسعود بود... (تاریخ ادبیات ج
1 ص
465)
: هرگز از محمود غازی این عطا کی یافتند
زینبی و عسجدی و فرخی و عنصری .
معزی (دیوان چ اقبال ص 797).
رجوع به چهارمقاله ٔ نظامی عروضی و حدائق السحر چ اقبال صص
101 -
103 و ترجمان البلاغه ٔ رادویانی چ استانبول ص
8،
20،
23،
26،
29،
30،
35،
40،
41 و
89 و لباب الالباب عوفی چ برون ص
39 و
40 و تاریخ ادبیات صفا ج
1 صص
465 -
467 و تاریخ بیهقی چ فیاض ص
131،
274 و
280 و تاریخ بیهقی چ ادیب ص
125 و
281 شود.
