ده نامه

ده نامه منظومه ای است مثنوی در شرح عشق و عاشقی.
این نوع منظومه در قرن هشتم هجری روایی گرفت. از هفت منظومه ای که هم اکنون به نام ده نامه شناخته و در دست است، شش منظومه در قرن هشتم و فقط یکی از آن ها در قرن نهم سروده شده است. شش منظومه متعلق به قرن هشتم در بحر هزج و یک منظومه مربوط به قرن نهم در بحر خفیف است.
این منظومه ها دارای آرایشی خاص است. گذشته از مطالبی که با عنوان های ویژه در آغاز و انجام منظومه می آید درمتن آن غالباً (عبید زاکانی در عشاق نامه آرایشی دیگر کرده است) پنج نامه از سوی عاشق به معشوق وپنج نامه از معشوق در پاسخ نامه های عاشق رد و بدل می شود.
هریک از نامه ها نیز با مقدمات و مؤخراتی همراه است و در متن هرنامه هم غزلی بر وزن منظومه با رعایت قافیه سروده شده است. نامه بر دست یکی از عناصر طبیعت مانند باد و آفتاب یا مصنوعات بشری همچون شانه و آینه فرستاده می شود. در متن نامه عاشق دلداگی خود را به معشوق شرح می دهد و معشوق نیز با سنگدلی تمام پاسخ می گوید ولی سرانجام در نتیجه پایداری عاشق و زاری های او معشوق بر سر مهر می آید و از سخنان انجامین وی معلوم می شود که آن همه ناز برای آزمودن عاشق بوده است نه آزار وی، و چون عاشق از بوته آزمون شایسته و خالص به درآمده معشوق او را لایق عشق خود دیده و پذیرفته است؛ کهن ترین ده نامه ای که با آرایش یاد شده در دست است «منطق العشاق» اوحدی مراغه ای (۷۳۸–۶۷۳ه. ق) است. از سخن خود اوحدی بر می آید که ده نامه او تازگی داشته و ده نامه های سابق طرز و روش او را نداشته است

رجوع شود به:عشاق نامه