پایاب
فارسی به انگلیسی
shallow
bottom, Ford, shallow, shoal
مترادف و متضاد
ساحلی، پایاب
فرهنگ فارسی
تاب وتوان، توانایی، پایداری، طاقت
( اسم )۱- ته آب دریا ورود و حوض و جز آن بن آب ته قعر. ۲- گذرگاه آب گذار گدار مقابل غرقاب . ۴- عمق . ۵- گرداب. ۶-راهی و پله ای که از آن بچاه و آب انبار بتوان رفتن برای برداشتن آب آوای دیر آب . ۷- پایندگی دوام بقا . ۸- تاب و توان توانایی قدرت مقاومت .
بن آب قعر آب
( اسم )۱- ته آب دریا ورود و حوض و جز آن بن آب ته قعر. ۲- گذرگاه آب گذار گدار مقابل غرقاب . ۴- عمق . ۵- گرداب. ۶-راهی و پله ای که از آن بچاه و آب انبار بتوان رفتن برای برداشتن آب آوای دیر آب . ۷- پایندگی دوام بقا . ۸- تاب و توان توانایی قدرت مقاومت .
بن آب قعر آب
فرهنگ معین
(اِمر. ) ۱ - ته آب . ۲ - بخش کم عمق آب . ۳ - گرداب . ۴ - راه و پله ای که از آن بتوان به ته چاه یا قنات رفت . ۵ - گذرگاه . ۶ - مقاومت و ایستادگی . ۷ - کنایه از: موقعیتی که خطر تقریباً رفع شده باشد. ۸ - گدار.
لغت نامه دهخدا
پایاب. ( اِ مرکب ) بن آب. ( لغت نامه اسدی ). بن آب در مقامی که ایستاده باشد. ( لغت نامه اسدی نسخه چ طهران ). قعر آب. تک دریا و جز آن. تَه. بن آب که پای بر زمین رسد. بن آب بود یعنی آب در مقامی که بسیار باشد. ( اوبهی ). ته حوض و دریا را گویند و بعربی قعر خوانند. ( برهان ) . ضحضاح. آبی که پا به ته آن رسد و بپا از آن توان گذشت بی سفینه و شنا. ( فرهنگ رشیدی ). آبی که پای بر زمین آن رسد و از آنجا پیاده توان گذشت برخلاف غرقاب. ( برهان ). گذرگاه آب. ( رشیدی ). آبی را گویند که پای به بن آن برسد و آن ضد غرقاب است. ( جهانگیری ) . سنار. حوض. ( لغت نامه اسدی ). حوضی که پای در وی بزمین رسد :
بجائی که پایاب را بد گذر
روان گشت و لشکر پس یکدگر.
ز بیم چشم نهان گشت در بن پایاب.
که دیو هرگز در وی نیافتی پایاب.
نه بحر جود ترا یافت هیچکس پایاب.
که مدح شاه یکی بحر دور پایاب است.
کف بر سر بحر آید و دردانه بپایاب.
ز آنکه بحر دوستی را هیچ پایابی نبود.
که ندیده شناورش پایاب.
- بی پایاب ؛ به معنی گود و عمیق :
رسیده در بیابانهای بی انجام و بی منزل
برون رفته ز دریاهای بی پایاب و بی پایان.
همچو دریای مغیره ( ؟ ) همه بی پایابی.
دل راد تو بحر بی پایاب.
در جزیره بازمانم ز آتشین پل نگذرم.
بجائی که پایاب را بد گذر
روان گشت و لشکر پس یکدگر.
فردوسی.
گل کبود چو برتافت آفتاب بر اوی ز بیم چشم نهان گشت در بن پایاب.
خفّاف.
ز رودهائی لشکر همی گذاره کنی که دیو هرگز در وی نیافتی پایاب.
مسعودسعد.
نه کوه حلم ترا دید هیچکس پایان نه بحر جود ترا یافت هیچکس پایاب.
معزی.
صاحب رأی... پیش از آنکه در گرداب مخوف افتد خود را به پایاب تواند رسانید. ( کلیله و دمنه ). و بعضی موضع چنان بوده که هیچ حیوان پایاب نیافتی که به ولایتها که بسوی سمرقند است برفها گداختی و آن آب جمع شدی. ( تاریخ بخارا ).که مدح شاه یکی بحر دور پایاب است.
رضی الدین نیشابوری.
جاهل نرسد در سخن ژرف تو آری کف بر سر بحر آید و دردانه بپایاب.
خاقانی.
اوحدی را دامن اندر دوستی شد غرق خون ز آنکه بحر دوستی را هیچ پایابی نبود.
اوحدی.
همت عالی تو دریائی است که ندیده شناورش پایاب.
کمال اسماعیل.
لجح ؛ پایاب که سرش تنگ بود و بن فراخ.( السامی فی الاسامی ).- بی پایاب ؛ به معنی گود و عمیق :
رسیده در بیابانهای بی انجام و بی منزل
برون رفته ز دریاهای بی پایاب و بی پایان.
فرخی
بحق من چو سرابی و بحق دگران همچو دریای مغیره ( ؟ ) همه بی پایابی.
سوزنی.
ای ز جودت سراب بحر محیطدل راد تو بحر بی پایاب.
سنائی.
بحر بی پایاب دارم پیش میدانم که بازدر جزیره بازمانم ز آتشین پل نگذرم.
خاقانی.
پایاب . (اِ مرکب ) بن آب . (لغت نامه ٔ اسدی ). بن آب در مقامی که ایستاده باشد. (لغت نامه ٔ اسدی نسخه ٔ چ طهران ). قعر آب . تک دریا و جز آن . تَه . بن آب که پای بر زمین رسد. بن آب بود یعنی آب در مقامی که بسیار باشد. (اوبهی ). ته حوض و دریا را گویند و بعربی قعر خوانند. (برهان ) . ضحضاح . آبی که پا به ته آن رسد و بپا از آن توان گذشت بی سفینه و شنا. (فرهنگ رشیدی ). آبی که پای بر زمین آن رسد و از آنجا پیاده توان گذشت برخلاف غرقاب . (برهان ). گذرگاه آب . (رشیدی ). آبی را گویند که پای به بن آن برسد و آن ضد غرقاب است . (جهانگیری ) . سنار. حوض . (لغت نامه ٔ اسدی ). حوضی که پای در وی بزمین رسد :
بجائی که پایاب را بد گذر
روان گشت و لشکر پس یکدگر.
گل کبود چو برتافت آفتاب بر اوی
ز بیم چشم نهان گشت در بن پایاب .
ز رودهائی لشکر همی گذاره کنی
که دیو هرگز در وی نیافتی پایاب .
نه کوه حلم ترا دید هیچکس پایان
نه بحر جود ترا یافت هیچکس پایاب .
صاحب رأی ... پیش از آنکه در گرداب مخوف افتد خود را به پایاب تواند رسانید. (کلیله و دمنه ). و بعضی موضع چنان بوده که هیچ حیوان پایاب نیافتی که به ولایتها که بسوی سمرقند است برفها گداختی و آن آب جمع شدی . (تاریخ بخارا).
که مدح شاه یکی بحر دور پایاب است .
جاهل نرسد در سخن ژرف تو آری
کف بر سر بحر آید و دردانه بپایاب .
اوحدی را دامن اندر دوستی شد غرق خون
ز آنکه بحر دوستی را هیچ پایابی نبود.
همت عالی تو دریائی است
که ندیده شناورش پایاب .
لجح ؛ پایاب که سرش تنگ بود و بن فراخ .(السامی فی الاسامی ).
- بی پایاب ؛ به معنی گود و عمیق :
رسیده در بیابانهای بی انجام و بی منزل
برون رفته ز دریاهای بی پایاب و بی پایان .
بحق من چو سرابی ّ و بحق ّ دگران
همچو دریای مغیره (؟) همه بی پایابی .
ای ز جودت سراب بحر محیط
دل راد تو بحر بی پایاب .
بحر بی پایاب دارم پیش میدانم که باز
در جزیره بازمانم ز آتشین پل نگذرم .
کف تو تاب کان پر گوهر
دل تو آب بحر بی پایاب .
بحر عشقت بحر بی پایاب گفتن میتوان
زرّ وصلت گوهر نایاب گفتن میتوان .
القرآن عمیق لایدرک ُ قعره ؛ یعنی مثل قرآن مثل دریائی است که قعر او بی پایاب است . (جامعالستّین ).
|| عمق ، پایاب داشتن ؛ عمیق بودن : چون فرسنگی کنار رود برفت آب پایاب داشت و مخوف بود. (تاریخ بیهقی ).
|| گرداب . (شعوری بنقل از صحاح محمد هندوشاه ). || چاهی و آب انباری را هم گفته اند که زینه پایه ها بر آن ساخته باشند تا مردم به آسانی آب از آن بردارند. (برهان ). چاهی را خوانند که زینه پایه بر آن بسته باشند تا به آسانی به ته رفته آب بردارند و آن را آوای نیز نامند و به هندی پاولی گویند. (جهانگیری ). دیرآب و آن راهی است که از آن بچاه درتوان شد بجهت آب برداشتن . (رشیدی ) : و حوضی و پایابی در میان مسجد جامع سبزوار ساخت [ خواجه علی شمس الدین جشمی ] . (از تذکره ٔ دولتشاه ).
می حیات منست و ممکن نیست
زو میسر بهیچ اسبابم
ای دریغا گر آب رز بودی
واخریدی ز آب پایابم .
|| بقاء. دوام . پایندگی . (جهانگیری ) :
امید من [اسفندیار ] آنست کاندر بهشت
دل پاک من بدرود هرچه کشت
مرا سخت از آنست کان باب من
به گیتی نمیخواست پایاب من .
|| طاقت . (حاشیه ٔ فرهنگ اسدی نسخه ٔ نخجوانی ) (اوبهی ). قدرت مقاومت . تاب مقاومت . تاب وتوان . تاب و طاقت . (جهانگیری ) (برهان ). توانائی . (اوبهی ) (برهان ) : نصر سیار بدانست که او را با ابومسلم پایاب نبود دست بداشت و به مرو اندرشد و بخانه بنشست . (تاریخ طبری ترجمه ٔ بلعمی ).
بدانست سرخه که پایاب اوی [ فرامرز ]
ندارد غمین گشت و پیچید روی .
که دارد گه کینه پایاب او
ندیدی بروهای پرتاب او.
که این باره را نیست پایاب او
درنگی شود چرخ از تاب او .
بدانست یانس که پایاب اوی
ندارد گریزان بپیچید روی .
کنون ما نداریم پایاب او
نپیچیم با بخت شاداب او.
در ایران جزاو نیست همتاب من
ندارد همو نیز پایاب من .
مرا [ سودابه را ] نیز پایاب او [ سیاوش ] چون بود
اگر دیده همواره پرخون بود.
مرا نیست پایاب در جنگ اوی
نیارم به بد کردن آهنگ اوی .
بگاه تیزی پایاب او ندارد باد
اگرچه باد بروزی شود ز روم به زنگ .
شهان را همه نیست پایاب او
چه داری تو با این سپه تاب او.
نه مرا در تکاب تو پایاب
نه مرا بر گشاد تو جوشن .
با فراقت چند سازم برگ تنهائیم نیست
دست و پای صبر و پایاب شکیبائیم نیست .
که پایابم از دست دشمن نماند
جز این قلعه و شهر با من نماند.
مشتاقی و مهجوری دور از تو چنانم کرد
کز دست بخواهد شد پایاب شکیبائی .
بجائی که پایاب را بد گذر
روان گشت و لشکر پس یکدگر.
فردوسی .
گل کبود چو برتافت آفتاب بر اوی
ز بیم چشم نهان گشت در بن پایاب .
خفّاف .
ز رودهائی لشکر همی گذاره کنی
که دیو هرگز در وی نیافتی پایاب .
مسعودسعد.
نه کوه حلم ترا دید هیچکس پایان
نه بحر جود ترا یافت هیچکس پایاب .
معزی .
صاحب رأی ... پیش از آنکه در گرداب مخوف افتد خود را به پایاب تواند رسانید. (کلیله و دمنه ). و بعضی موضع چنان بوده که هیچ حیوان پایاب نیافتی که به ولایتها که بسوی سمرقند است برفها گداختی و آن آب جمع شدی . (تاریخ بخارا).
که مدح شاه یکی بحر دور پایاب است .
رضی الدین نیشابوری .
جاهل نرسد در سخن ژرف تو آری
کف بر سر بحر آید و دردانه بپایاب .
خاقانی .
اوحدی را دامن اندر دوستی شد غرق خون
ز آنکه بحر دوستی را هیچ پایابی نبود.
اوحدی .
همت عالی تو دریائی است
که ندیده شناورش پایاب .
کمال اسماعیل .
لجح ؛ پایاب که سرش تنگ بود و بن فراخ .(السامی فی الاسامی ).
- بی پایاب ؛ به معنی گود و عمیق :
رسیده در بیابانهای بی انجام و بی منزل
برون رفته ز دریاهای بی پایاب و بی پایان .
فرخی
بحق من چو سرابی ّ و بحق ّ دگران
همچو دریای مغیره (؟) همه بی پایابی .
سوزنی .
ای ز جودت سراب بحر محیط
دل راد تو بحر بی پایاب .
سنائی .
بحر بی پایاب دارم پیش میدانم که باز
در جزیره بازمانم ز آتشین پل نگذرم .
خاقانی .
کف تو تاب کان پر گوهر
دل تو آب بحر بی پایاب .
انوری .
بحر عشقت بحر بی پایاب گفتن میتوان
زرّ وصلت گوهر نایاب گفتن میتوان .
کمال خجندی .
القرآن عمیق لایدرک ُ قعره ؛ یعنی مثل قرآن مثل دریائی است که قعر او بی پایاب است . (جامعالستّین ).
|| عمق ، پایاب داشتن ؛ عمیق بودن : چون فرسنگی کنار رود برفت آب پایاب داشت و مخوف بود. (تاریخ بیهقی ).
|| گرداب . (شعوری بنقل از صحاح محمد هندوشاه ). || چاهی و آب انباری را هم گفته اند که زینه پایه ها بر آن ساخته باشند تا مردم به آسانی آب از آن بردارند. (برهان ). چاهی را خوانند که زینه پایه بر آن بسته باشند تا به آسانی به ته رفته آب بردارند و آن را آوای نیز نامند و به هندی پاولی گویند. (جهانگیری ). دیرآب و آن راهی است که از آن بچاه درتوان شد بجهت آب برداشتن . (رشیدی ) : و حوضی و پایابی در میان مسجد جامع سبزوار ساخت [ خواجه علی شمس الدین جشمی ] . (از تذکره ٔ دولتشاه ).
می حیات منست و ممکن نیست
زو میسر بهیچ اسبابم
ای دریغا گر آب رز بودی
واخریدی ز آب پایابم .
نزاری قهستانی (از جهانگیری ).
|| بقاء. دوام . پایندگی . (جهانگیری ) :
امید من [اسفندیار ] آنست کاندر بهشت
دل پاک من بدرود هرچه کشت
مرا سخت از آنست کان باب من
به گیتی نمیخواست پایاب من .
فردوسی .
|| طاقت . (حاشیه ٔ فرهنگ اسدی نسخه ٔ نخجوانی ) (اوبهی ). قدرت مقاومت . تاب مقاومت . تاب وتوان . تاب و طاقت . (جهانگیری ) (برهان ). توانائی . (اوبهی ) (برهان ) : نصر سیار بدانست که او را با ابومسلم پایاب نبود دست بداشت و به مرو اندرشد و بخانه بنشست . (تاریخ طبری ترجمه ٔ بلعمی ).
بدانست سرخه که پایاب اوی [ فرامرز ]
ندارد غمین گشت و پیچید روی .
فردوسی .
که دارد گه کینه پایاب او
ندیدی بروهای پرتاب او.
فردوسی .
که این باره را نیست پایاب او
درنگی شود چرخ از تاب او .
فردوسی .
بدانست یانس که پایاب اوی
ندارد گریزان بپیچید روی .
فردوسی .
کنون ما نداریم پایاب او
نپیچیم با بخت شاداب او.
فردوسی .
در ایران جزاو نیست همتاب من
ندارد همو نیز پایاب من .
فردوسی .
مرا [ سودابه را ] نیز پایاب او [ سیاوش ] چون بود
اگر دیده همواره پرخون بود.
فردوسی .
مرا نیست پایاب در جنگ اوی
نیارم به بد کردن آهنگ اوی .
فردوسی .
بگاه تیزی پایاب او ندارد باد
اگرچه باد بروزی شود ز روم به زنگ .
فرخی .
شهان را همه نیست پایاب او
چه داری تو با این سپه تاب او.
اسدی .
نه مرا در تکاب تو پایاب
نه مرا بر گشاد تو جوشن .
ابوالفرج رونی .
با فراقت چند سازم برگ تنهائیم نیست
دست و پای صبر و پایاب شکیبائیم نیست .
سعدی .
که پایابم از دست دشمن نماند
جز این قلعه و شهر با من نماند.
سعدی .
مشتاقی و مهجوری دور از تو چنانم کرد
کز دست بخواهد شد پایاب شکیبائی .
حافظ.
فرهنگ عمید
۱. ته آب.
۲. ته حوض.
۳. قسمت کم عمق رودخانه، دریا، تالاب، قسمتی از بستر رود که عمقش کم باشد و پا به کف آن برسد: سفر اگر همه دشت است باشدش پایان / فراق اگر همه بحر است باشدش پایاب (امیرمعزی: ۳۹ )، وقتی در آبی تا میان دستی و پایی می زدم / اکنون همان پنداشتم دریای بی پایاب را (سعدی۲: ۳۰۸ ).
۴. ‹پی آب› چاه آب یا قنات که در کنار آن پله ساخته باشند که بتوان از آن پایین رفت و آب برداشت.
۵. توان، توانایی، طاقت، تاب: در ایران جز او نیست همتاب من / ندارد هم او نیز پایاب من (فردوسی۲: ۱۲۰ )، که پایابم از دست دشمن نماند / جز این قلعه در شهر با من نماند (سعدی۱: ۵۵ ).
۶. پایداری.
۲. ته حوض.
۳. قسمت کم عمق رودخانه، دریا، تالاب، قسمتی از بستر رود که عمقش کم باشد و پا به کف آن برسد: سفر اگر همه دشت است باشدش پایان / فراق اگر همه بحر است باشدش پایاب (امیرمعزی: ۳۹ )، وقتی در آبی تا میان دستی و پایی می زدم / اکنون همان پنداشتم دریای بی پایاب را (سعدی۲: ۳۰۸ ).
۴. ‹پی آب› چاه آب یا قنات که در کنار آن پله ساخته باشند که بتوان از آن پایین رفت و آب برداشت.
۵. توان، توانایی، طاقت، تاب: در ایران جز او نیست همتاب من / ندارد هم او نیز پایاب من (فردوسی۲: ۱۲۰ )، که پایابم از دست دشمن نماند / جز این قلعه در شهر با من نماند (سعدی۱: ۵۵ ).
۶. پایداری.
دانشنامه عمومی
پایاب یا گُدار بخشی از رود یا هر ساختار آبی ست که کمترین گودی را داشته باشد. این بخش می تواند شانه های دو سوی رود یا بخشی از رود که به واسطه برآمدگی یا پهن شدن آب گودی کمی پیدا می کند را دربرگیرد. معمولاً پایاب ها در رودپیچ ها بیشتر دیده می شوند، همچنین در بخش های پایین دستی رود که آب فضای زیادی برای پهن شدن بر روی زمین پیدا می کند. معمولاً پایاب ها زمینه مساعدی را برای انباشت بخشی از آبرُفت های رود فراهم می کنند.
wiki: قنات زارچ در یزد می بینیم.
واژه نامه سنتی ایران، صادق شمس
دیوارها یا پایه های پایاب را با سنگ و آهک یا آجر وآهک می ساخته اند. پاره ای از پایاب ها دارای تاق، درگاه، پنجره و دیوارهایی آراسته به کاشی بوده اند. حتی برخی از آن ها کتیبه ای هم داشته که نام بنیانگذار پایاب بر آن نقش بسته بوده است (در میان مسجد پایابی حفر کرد و به خشت و کاشی مزین گردانید و پنجره هایی آهنین بر سر پایاب ساز کرد) یا (کتابه کاشی تراشیده بر درگاه پایاب نصب نمود) همچنین در پایاب ها جایی برای شست و شوی جامه و غیره وجود داشته است، که در گویه مردم کاشان به آن سی پک می گفته اند. آن چنان که عبدالرحیم کلانتر ضرابی نویسندهتاریخ کاشان نوشته است (پله های زمینی حفر کرده اند به مجرای قنات رسانیده اند و در آنجا حوضخانه کنده و با آجر و آهک ساخته اند و برای رخت شویی زنان در زمستان. چه که آب های قناتی به مقتضای طبیعت از زمستان گرم است و هر یک از آن سی پک ها، شصت، هفتاد پله می خورد)در تهران به سی پک پاکنهگفته می شده، چنان که جناب ایرج افشار یزدی دربارهٔ آن آورده است:(پایاب اصطلاحی است که برای راهروی که به قنوات کنده می شد. از آنجا آب بر می داشند و ظرف می شستند. در تهران به آن پا کنه می گفته اند) در شهرهای گرم وکویری پایاب کاربرد دیگری هم داشته است؛ (پایاب های خانگی فضایی جهت استفاده تابستان پیش بینی شده است و سا کنین خانه، روزهای تابستان از گرما بدان پناه می بردند)
واژه نامه سنتی ایران، صادق شمس
دیوارها یا پایه های پایاب را با سنگ و آهک یا آجر وآهک می ساخته اند. پاره ای از پایاب ها دارای تاق، درگاه، پنجره و دیوارهایی آراسته به کاشی بوده اند. حتی برخی از آن ها کتیبه ای هم داشته که نام بنیانگذار پایاب بر آن نقش بسته بوده است (در میان مسجد پایابی حفر کرد و به خشت و کاشی مزین گردانید و پنجره هایی آهنین بر سر پایاب ساز کرد) یا (کتابه کاشی تراشیده بر درگاه پایاب نصب نمود) همچنین در پایاب ها جایی برای شست و شوی جامه و غیره وجود داشته است، که در گویه مردم کاشان به آن سی پک می گفته اند. آن چنان که عبدالرحیم کلانتر ضرابی نویسندهتاریخ کاشان نوشته است (پله های زمینی حفر کرده اند به مجرای قنات رسانیده اند و در آنجا حوضخانه کنده و با آجر و آهک ساخته اند و برای رخت شویی زنان در زمستان. چه که آب های قناتی به مقتضای طبیعت از زمستان گرم است و هر یک از آن سی پک ها، شصت، هفتاد پله می خورد)در تهران به سی پک پاکنهگفته می شده، چنان که جناب ایرج افشار یزدی دربارهٔ آن آورده است:(پایاب اصطلاحی است که برای راهروی که به قنوات کنده می شد. از آنجا آب بر می داشند و ظرف می شستند. در تهران به آن پا کنه می گفته اند) در شهرهای گرم وکویری پایاب کاربرد دیگری هم داشته است؛ (پایاب های خانگی فضایی جهت استفاده تابستان پیش بینی شده است و سا کنین خانه، روزهای تابستان از گرما بدان پناه می بردند)
wiki: پایاب (معماری)
دانشنامه آزاد فارسی
در خانه، محل دسترسی به آب جاریِ قنات. پایاب در مکان گودی از حیاط یا زیرزمین قرار داشته است که ازطریق پله های متعددی به آن می رسیده اند. پایاب دسترسی به آب تازه و جاری برای آشامیدن یا شستن لباس و ظرف را میسّر می ساخته است. فقط خانه های اشخاص متوسط و اغنیا پایاب داشته اند.
wikijoo: پایاب
پیشنهاد کاربران
مانع. سدّ راه. �که این باره را نیست پایاب اوی / درنگی شود شیر زِ اشتاب اوی� ( شاهنامه فردوسی )
کم عمق
گدار
پایانه آب یا پایان آب جایگزین خلیج
کلمات دیگر: