شهریارنامه

شهریارنامه منظومه ای حماسی و دربردارندهٔ سرگذشت شهریار پسر برزو و نوهٔ سهراب و بازگویی داستان های پهلوانی او در هند و سند و سرندیب است. در واقع شهریارنامه دنباله تاریخ حماسی ایران است که به بازگویی سومین نسل از تبار رستم می پردازد. کتاب شهریار نامه در قالب مثنوی و همچون دیگر آثار حماسی فارسی، به شیوه شاهنامه سروده شده است.
ذبیح الله صفا شهریارنامه را سرودهٔ عثمان مختاری می پندارد. استاد همایی می گوید که در اتحاد جماهیر شوروی، یک نسخه خطی به نام «دیوان مختاری» به تاریخ کتابت 1242قمری یافته و اوراقی نیز در موزه بریتانیا به دست آورده که شامل اشعار مختاری است اما این اوراق، دربرگیرنده شهریارنامه نیستند. با این حال پروفسور بیگدلی پس از پیگیری های مصرانه، توانست به نسخه خطی شهریارنامه که شاعر آن را عثمان مختاری مرقوم نموده اند، دست یابد و بدین گونه، تمام نقل قول های اساتیدی چون خانلری و همایی و اقبال آشتیانی را که صحت انتساب شهریارنامه به مختاری را نمی پذیرفتند، مردود نماید.
از شهریارنامه سه دست نویس ناقص در دست است. نخستین آن ها متعلق به کتابخانهٔ بانکیپور است و دارای ۱۸۰ برگ است و به گمان در سدهٔ هفدهم یا هجدهم میلادی نوشته شده است. گوینده در این نسخه نام یا تخلص خود را «فّرخی» می گوید و ازهمین رو برخی پژوهشگران غربی گمان کرده اند که شاید منظور همان فرخی سیستانی باشد. نسخهٔ دوم در آکادمی علوم تاجیکستان در دوشنبه نگهداری می شود و به نام نسخهٔ چایکین شناخته می شود. این نسخه مفصل ترین نسخه از این اثر است. قطعه ای دیگر دارای سی و دو برگه در کتابخانهٔ بریتانیا وجود دارد که گویا برش خورده از نسخه ای نگاره دار است.

منظومه ای حماسی به فارسی، سرودۀ عثمان مختاری غزنوی. مؤلف این اثر را برای علاءالدوله مسعود بن ابراهیم غزنوی در بحر متقارب مثمن مقصور، به پیروی از شاهنامه و براساس و داستان منثور آن در مدت سه سال به پایان رسانده است. داستان این مثنوی به پهلوانی های دودمان رستم تا سه نسل پس از او اشاره دارد. چون بخش اصلی داستان دربارۀ قهرمانی های شهریار، آخرین پهلوان از دودمان گرشاسب، است، که از تبار خود چیزی نمی داند و با خویشانش رویاروی می شود، شهریارنامه خوانده شده است. رویدادهای این داستان در هند اتفاق می افتد و در سه بخش است. مختاری در این اثر با درآمیختن عناصر اسلامی و سامی، منظومه را از یکنواختی درآورده و مایه های قوی به آن داده است. شهریارنامه در پیوست دیوان عثمان مختاری به چاپ رسیده است (تهران، ۱۳۴۱ش).