محمد قزوینی

میرزا محمدخان قزوینی مشهور به علامه قزوینی (۱۱ فروردین ۱۲۵۶ تهران - ۶ خرداد ۱۳۲۸ تهران)، ادیب و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران بود.
مرزبان نامه
المعجم فی معاییر اشعارالعجم
چهار مقاله نظامی عروضی سمرقندی
تاریخ جهانگشای جوینی
دیوان حافظ
شَدالازار فی حط الاوزار عن زوارالمزار
سیاست نامه
محمد قزوینی در یازدهم فروردین ۱۲۵۶ خورشیدی در تهران در محله دروازه قزوین به دنیا آمد. پدر و اجدادش از اهل قلم و فرهنگ بودند. پدر بزرگ او ملا عبدالعلی قزوینی از دانشمندان قزوین بود. پدرش ملا عبدالوهاب قزوینی معروف به «ملا آقای قزوینی» اصلاً اهل بلوک بشاریات (اکنون بخش بشاریات) بود که با کوشش شخصی صاحب مرتبه ای در دانش و ادب شد و به تهران آمد و در مدرسه معیرالممالک درس می داد.
پدر محمد قزوینی در ۱۲۶۷ درگذشت. محمد در این زمان دوازده ساله بود و به کمک شمس العلما به جای پدر در تدوین نامه دانشوران شرکت کرد تا کمک معاش خانواده باشد. او صرف و نحو و فقه و کلام و حکمت را نخست نزد پدر و سپس نزد استادان دیگر مانند شیخ فضل الله نوری و میرزا حسن آشتیانی و ملا محمد آملی تحصیل کرد. او از محضر ادیب پیشاوری و شیخ هادی نجم آبادی نیز برخوردار شد. در مدرسه معیرالملک حجره ای گرفت و طلبه شد. زیر نظر شمس العلما در علوم اسلامی و هیئت و ریاضی و تاریخ و تاریخ ادب و رجال و عَروض و قافیه متبحر شد. بعد در مدرسه آلیانس تهران به فراگیری زبان فرانسه پرداخت. همچنین به آموزش عربی به دوستان و آشنایان جوان خود پرداخت.فرزندان شیخ فضل الله نوری ضیاءالدین و میرزا هادی مدت سه سال نحو و محمدعلی فروغی و برادرش ابوالحسن فروغی از او عربی آموختند و خود به دیگر معلومات او، از جمله در زبان فرانسه، افزودند. پدر فروغی ها یعنی میرزا محمدحسین فروغی او را به همکاری در روزنامه تربیت تشویق کرد و او را با روش کار و تحقیق ادبی و تاریخی اروپاییان آشنا ساخت. به زودی شهرتی در زمینه های مختلف ادبی پیدا کرد و به خصوص در نحو عربی چهره ای شاخص شد. در تألیف بخش تاریخ اسلام در کتاب تاریخ مفصل ایران که کتاب درسی مدارس بود شرکت داشت.
او در شرح احوالاتش که برای درج در کتاب شرح احوال رجال علم و ادب تألیف مرتضی مدرسی چهاردهی نگاشته، آورده است:«اسم این جانب محمد و اسم پدرم عبدالوهاب بن عبدالعلی قزوینی است. پدرم یکی از مؤلفین اربعه نامه دانشوران است و تراجم احوال نُحاه و لغویین و ادبا و فقها غالباً به او محول بود و اسم او در مقدمه آن کتاب و شرح حال مختصری از او در کتاب المآثر و الآثار مرحوم محمدحسن خان اعتمادالسلطنه مسطور است و در سنه هزار و سیصد و شش هجری قمری در طهران مرحوم شد.تولد این جانب در طهران در محله دروازه قزوین در پانزدهم ربیع الاول سنه هزار و دویست و نود و چهار هجری قمری است. تحصیلات علوم متداوله اسلامی را در همان طهران کرده ام. صرف و نحو را در خدمت پدرم و خدمت مرحوم حاج سید مصطفی مشهور به قنات آبادی در مدرسهٔ معیرالممالک و فقه را در خدمت همان بزرگوار و مرحوم حاج شیخ محمدصادق طهرانی مدرس همان مدرسه و سپس در محضر مرحوم حاج شیخ فضل الله نوری، کلام و حکمت قدیم را در خدمت مرحوم ملامحمد آملی در مدرسهٔ خازن الممالک، و سپس اصول فقه خارج را در محضر درس مرحوم افضل المتاخرین آقا میرزا حسن آشتیانی (صاحب حاشیهٔ مشهور بر رسائل مرحوم شیخ مرتضی انصاری) در سه چهار سال اخیر عمر آن مرحوم.دیگر علمائی که بدون حضور در مجالس درس ایشان (چون اصلاً مجالس درس نداشتند) از مفاوضات کثیر البرکات ایشان مدت های مدید مستفیض شده ام یکی مرحوم حاج شیخ هادی نجم آبادی و دیگر مرحوم سید احمد ادیب پیشاوری و دیگر مرحوم شمس العلماء شیخ محمد مهدی قزوینی عبدالرب آبادی یکی از مؤلفین اربعه «نامه دانشوران» است رحمه الله علیهم اجمعین»

میرزا محمد قزوینی (۳۱ مارس ۱۸۷۷، تهران - ۲۷ مه ۱۹۴۹، تهران) ادیب و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران بود.
• «قریب سه هزار جلد کتاب نیز دارم از هر نوع چاپی و خطی و بزرگ و کوچک که به هیچ وجه من الوجوه فعلاً نمی توانم قیمت آنها را که در عرض چهل سال تمام متدرجاً خریده ام تعیین کنم و قیمت خرید غالب آنها در پشت آنها نوشته شده است؛ ولی آن قیمتها از سی چهل سال قبل تاکنون واضح است که اغلب تا ده مقابل هم ترقی کرده است و به همان نسبت هم پولهایی از فرانک و قران که در آن زمانها با آن پولها آن کتب خریداری شده پائین آمده است. تعیین قیمت تقریبی آن کتب جز به تقویم چند نفر آدم مطلع کتابشناس اهل خبره ممکن نیست.» ۴ آبان ۱۳۲۸ -> از وصیّت نامهٔ محمد قزوینی
• «به مناسبت صحبت از مستشرقین این نکته را نیز که از تجربیات خود به دست آورده ام، در ختام این مقاله بی مناسبت نمی دانم اشاره به آن بنمایم و آن اینست که بر هموطنان عزیز من پوشیده نباشد که در اروپا در حوزه مستشرقین، مدعی و عالم نما و «شالارتان» عده شان به مراتب بیشتر از مستشرقین حقیقی و علمای واقعی است و اگر چه این مسئله از خصایص نوع بشر است در جمیع نقاط و در هر فنی و علمی و تخصیص به مستشرقین اروپا ندارد ولی بخصوصه درماده مستشرقین اروپا دامنه این مسئله وسعت غریبی دارد و علت این فقره شاید این باشد که به مضمون مثل معروف فرانسوی: «درمملکت کوران آدم یک چشم پادشاه است بواسطه بی اطلاعی عموم مردم در اروپا از اوضاع مشرق و از السنه و علوم مشرق، بالطبع وظیفه مستشرقی، یک میدان وسیع مستعدی می شود برای متقلبین و «شالارتان» ها که به محض اینکه یکی دو از السنه شرقیه را تا درجه ای آموختند و امتحانی از آن (که غالباً امتحان کنندگان از امتحان دهندگان با اطلاع تر نیستند) دادند و به توسل به یکی از وسایل به سمت معلم السنه شرقیه نایل آمدند، دیگر تدریس آن زبان و غالباً چندین زبان دیگر در آن واحد مثلاً فارسی و عربی و ترکی با جمیع علوم و فنونی که به آن زبانها مدون شده اند و جمیع لهجات متکثره متنوعه آنها همه محول به ایشان می شود و از ایشان بدون خجالت و ترس از افتضاح (چون تمیزی در بین نیست) در عموم این السنه و علوم و فنون ادعای اطلاع می کنند و درس می دهند و تالیفات می نمایند و صاحب آراء مخصوصه تازه می شوند و گاه نیز بعضی از کتابهای بیچاره فارسی یا عربی را گرفته آنها را مسخ کرده مملو از اغلاط فاحشه به طبع می رسانند.»۱۶ربیع الثانی ۱۳۴۳ مطابق ۱۴ نوامبر۱۹۲۴ -> شرح حال اینجانب محمد بن عبدالوهاب قزوینی
• «مقصود اینست که هموطنان عزیز من به الفاظ با طمطراق «معلم السنه شرقیه» و عضو انجمن علمی فلان یا آکادمی بهمان، غره نشوند و هر ترهاتی را که از طرف اروپا به امضای هر مجهولی می آید چشم بسته بدون آنکه آنرا به محک اعتباربزنند وحی منزل ندانند و در هر چیزی عقل خداداد را که معیار تمیز حق از باطل فقط اوست، توأم با علم اکتسابی میزان قرار داده، همه چیز را با آن ترازو بسنجند تا راه از چاه و خضر را از غول گمراه باز شناسند.»۱۶ربیع الثانی ۱۳۴۳ مطابق ۱۴ نوامبر۱۹۲۴ -> شرح حال اینجانب محمد بن عبدالوهاب قزوینی
• «قزوینی نیمی از زندگی خود را، آن هم بهترین سال های زندگی خود را در اروپا به سر آورد، سراسر عمر وی چه در ایران و چه در اروپا به خواندن و نوشتن گذشت، نتیجهٔ آن همه کار و کوشش آثار گرانبهایی است که از او به جای مانده است. این آثار به خوبی گویای پایهٔ دانش و نمودار نهاد نیک او است.» ۲۹ مهر ۱۳۳۲ -> ابراهیم پورداوود، پیشگفتار بیست مقالهٔ محمد قزوینی
• «مرحوم قزوینی روش تدقیق و نقد ادبی را به معاصرین خود آموخت؛ آفتاب فیاض با برکتی بود که هرکس را مستعد می دید به تربیت و ارشاد او می پرداخت...» -> قاسم غنی همکار علمی قزوینی در تصحیح دیوان حافظ

[ویکی فقه] محمد قزوینی (ابهام زدایی). محمد قزوینی ممکن است اشاره به اشخاص و شخصیت های ذیل باشد: • محمد بن عبدالرحمان خطیب قزوینی، مشهور به خطیب قزوینی، ادیب، نظریه پرداز بلاغت، خطیب و قاضی القضات مصر و شام در سده های هفتم و هشتم• سیدمحمد قزوینی، از علمای ضد استبداد ایران در قرن سیزدهم هجری
...