ماهاتما گاندی (۲ اکتبر ۱۸۶۹–۳۰ ژانویه ۱۹۴۸) رهبر سیاسی و معنوی هندی ها بود که ملت هند را در راه آزادی از استعمار امپراتوری بریتانیا رهبری کرد.
• «این پرسش همیشه برایم وجود دارد که چگونه انسان ها می توانند، با تحقیرِ دیگران احساسِ بزرگی کنند.»• «به دلیلِ ضعیف بودنِ هندوستان نیست که طرفدارِ برقراری آرامش در آن هستم. من می خواهم هندوستان قدرت و نفوذِ خود را آگاهانه در راهِ از میان برداشتنِ خشونت به کار گیرد. برای آگاهی به قدرتِ خویش، نیازی به اسلحه نیست.»• «به عقیدهٔ من، عدم خشونت بی نهایت پُرارزش تر از خشونت است. بخشش به مراتب بیشتر از انتقام، نمایانگر قدرت است.»• «خشونت، پی آمد نابرابری و عدمِ خشونت، نتیجهٔ مساوات است.»• «ما فقط به وسیلهٔ عشق می توانیم عقیدهٔ مخالفان خود را تغییر دهیم، نه با تنّفر. تنفر وحشیانه ترین شکل خشونت است و خشونت به شخصی که تنفر دارد آسیب می رساند نه فردِ موردِ تنفر.»• «تجربیاتِ تلخ به من آموخت که معابد حتماً خانهٔ خدا نیستند. ممکن است حتّی محلِّ استقرارِ شیطان باشند. این مکان های دعا ارزشی ندارند، مگر اینکه خدواند متولی آن را دوست داشته باشد. معابد، مساجد و کلیساها را باید ساخت.»• «نمی توان وجودِ خداوند را به این دلیل که مسائل غیراخلاقی دهشتناک و خشونت های غیرانسانی به نامِ او انجام می گیرد، انکار کرد. امتحان های خدا دشوار است. خداوند صبور و در عین حال هراس انگیز است. در دنیای امروز و فردا او مشکل پسندترین است.»• «ثروتمندان کمتر از فقرا از زندگی خود ناراضی نیستند. شخص فقیر دوست دارد میلیونر شود و فردِ میلیونر می خواهد میلیاردر شود.»• «چقدر دردناک است که امروزه مذهب ما از دیدِ ما معنای دیگر جز محدودیّت در خوردن و نوشیدن و احساس برتری یا زیردست بودن ندارد. هیچ جهلی بزرگ تر از این نیست.»• «خداوند همان رفتاری را برای ما معیار قرار می دهد که ما در برابر همسایگان، انسان ها و حیوانات پیش می گیریم. در درگاهِ او نادانی توجیه اعمال نادرست نیست. خداوند همواره در برابرِ همگان بخشنده است، زیرا همیشه ما رابه توبه کردن دعوت می کند.»• «شکیبایی و مدارا به این معنا نیست که با هرچه مدارا می کنم، آن را حتماً قبول داشته باشم. من با تمامِ وجود از نوشیدنِ مشروبات الکلی، خوردن گوشت و سیگار کشیدن متنفرم، اما انجام این کارها را از سوی هندوها، مسلمانان و مسیحیان تحّمل می کنم؛ همان طور که از تمامِ آنان انتظار دارم که پرهیز مرا از تمامِ موارد بالا تحمّل کنند. حتّی اگر از این کارِ من، متنفر باشند.»• «همهٔ ما به شکلی دزد هستم، اگر چیزی را بردارم و که فوراً نیازی به آن ندارم و نزدِ خود نگه دارم، آن را از شخصِ دیگری دزدیده ام.»• «هر چه در موردِ انسان ها معتبر است، برای ملّت ها هم اعتبار دارد. انسان نمی تواند زیاده از حد، گذشت کند و ببخشد. افرادِ ضعیف هرگز نمی بخشند. گذشت و بخشش ویژگی انسان های قوی است.• «منظّم نگه داشتنِ یک خانه درست به اندازه دفاع از آن در برابر حملاتِ خارجی نیازمند نیروست.»• «تحقیرِ یک انسان به معنای توهین کردن به قدرتِ خدواند است و نه تنها به آن فرد که به تمامِ جهان صدمه می زند.»• «نور هدایت خداوندی اکثراً زمانی می تابد که افق از همیشه تاریک تر باشد.»• «انگیزه و هدفِ من تلافی کردنِ جنایت با خوبی است.»• «هیچ مذهبی بالاتر از حقیقت و عدالت نیست.»• «تردید نکن؛ بکوش که از حالا به بعد، ندای روحِ نابِ کلمات خداوند را بشنوی. امّا خدواند هرگز به دعاهای افرادِ خودخواه و همچنین کسانی که قصدِ معامله با او را دارند، پاسخ نمی دهد.»• «اگر کسی در مهربانی بی اندازهٔ خداوند تردید دارد، بهتر است از اماکن مقدّس بازدید کند.»• «من هیچ گناهی را بالاتر از این نمی دانم که افرادِ بی گناه، تحتِ نام خداوند، مورد ستم قرار بگیرند.»• «یک دولتِ نالایق جایی جز زندان هایش برای مردان و زنانِ لایق ندارد.»• «چرا سقوط و غرق شدن از گام به گام برخاستن، ساده تر است؟».• «پاکیزگی و پرهیزکاری در کنار هم هستند. با جسم یا روحِ آلوده نمی توان انتظارِ برکت خداوندی داشت. یک جسم پاکیزه نمی تواند در یک شهر کثیف زندگی کند.»• «خیلی بهتر است که دعا را با قلبِ خود و بدونِ کلمات انجام دهیم تا با کلمات و بدونِ قلب.»• «بسیار عادت بدی است که اندیشه های دیگران را بد و نادرست بدانیم و مالِ خودمان را نیک و درست، و باور داشته باشیم که هر کس عقیده و نظرِ ما را ندارد، دشمن کشور است.»• «من هوادار این عقیدهٔ خرافی نیستم که هر چه قدیمی است خوب است. همچنین عقیده ندارم که هرچه هندی باشد خوب است.»• «زن، نگهبان ویژهٔ همهٔ چیزهایی است که زندگی پاک و منزه و مذهبی است. زنان که طبعاً محافظه کار می باشند اگر از عادت خرافی به آسانی و با شتاب دست برنمی دارند، در عوض از آنچه در زندگی، عالی و منّزه و نجیبانه است، نیز دست بر نیستند.• «توهینی خواهد بود که زن، جنس ضعیف نامیده شود. این بی عدالتی و ظلمی است که مرد برای زن به وجود آورده است. اگر منظور از قوت و قدرت، خشونت و قوّتِ حیوانی است، که در این صورت البته زن کمتر از مرد قدرت دارد. امّا اگر منظور از قدرت، نیروی اخلاقی باشد، زن فوق العاده بر مرد برتری دارد. آیا الهامات روحی زن قوی تر از مرد نیست؟ آیا زن بیش از مرد خود را فدا نمی سازد؟ آیا قدرتِ مقاومت زن بیش از مرد نیست؟ و آیا دلیری و شهامت بیشتر ندارد؟ بدونِ زن، مرد نمی توانست وجود داشته باشد. اگر عدم خشونت، قانون وجودِ ما باشد، آینده در دست زنان خواهد بود … چه کسی می تواند بیش از زن، دل و قلبِ آدمی را برانگیزد؟.»• «من جداً عقیده دارم که آزادی و نجات هند با فداکاری و روشن بینی زنانش بستگی دارد.»• «یک اصلاح طلب واقعی نمی تواند با کسی که می خواهد اصلاحش کند رابطهٔ نزدیک داشته باشد. دوستی واقعی نوعی یگانگی روحی است که در این دنیا خیلی کم پیدا می شود.»• «شور و شوقی کسی که به دینی تازه در می آید، بیش از کسی است که در آن دین به دنیا می آید.»• «آنچه دلِ آدمی مشتاقانه بخواهد همیشه تحقّق می یابد. در آزمایش های خود اغلب دیده ام که این قاعده درست درآمده است. خدمت به فقیران و بیچارگان همواره آرزوی قلبیم بوده و همیشه مرا به میان ایشان کشانیده و به من امکان بخشیده که خود را همانند ایشان سازم.»• «من فکر و ذهنی محدود دارم. کتاب ها و آثارِ زیادی نخوانده ام. جاهای بسیاری از جهان را ندیده ام. من خود را بر روی بعضی موضوع ها و مسائل زندگی متمرکز ساخته ام و در ماورای آن ها به چیز دیگری علاقه ندارم.»• «در زندگی مرحله ای می رسد که شخص نیازی ندارد اندیشه هایش را اعلان کند و طبعاً هیچ نیازی هم نخواهد بود که آن ها را با اعمالِ ظاهری خود نشان دهد. در این مرحله، اندیشه به خودی خود عمل می کند و به صورت قدرت در می آید. در این صورت می توان گفت که حتّی اقدام نکردن هم خود نوعی اقدام و عمل است … تلاش های من در این راستاست.»• «وقتی از مذهب و دین سخن می گویم، منظورم مذهبِ رسمی یا مرسوم و معمول نیست؛ بلکه آن دینی است که روح و اساس همهٔ ادیان است و ما را با خالقِ خویش رو در رو جای می دهد.»• «خدا نیرویی است مرموز و بیان ناپذیر، که در همه چیز ساری و نافذ است؛ من هرچند آن را نمی بینم، احساس می کنم و این نیروی ناپیدا در عین حال که خود را محسوس می سازد اثبات ناپذیر است، زیرا با همهٔ آنچه از راهِ حواس خود درک می کنم متفاوت است و شباهتی ندارد. این نیرو که خداست از حدودِ احساس و ادراک بیرون است امّا می توان با استدلال تا اندازه ایی به وجودش پی بُرد.»• «من در تلاشِ آن هستم که از راهِ خدمت به خلق و به بشریّت خدا را ببینم، زیرا می دانم که خدا نه در آسمان هاست و نه در اعماقِ زمین بلکه در وجود هر انسانی است.»• «پس از بررسی و آزمایشِ فراوان، به این نتیجه رسیدم که:۱-همهٔ ادیان و مذاهب بر حق هستند. ۲-هر دینی کمبودی در خود دارد. ۳-همهٔ مذاهب در نظرم تقریباً به اندازهٔ هندو که مذهبم من است، عزیز هستند؛ همچنان که همهٔ بشر باید مانندِ خویشاوندان نزدیک برای ما عزیز هستند.»• «هیچ کس حتّی یک لحظه هم نباید بیم داشته باشد که بررسی و پژوهشِ محترمانهٔ مذاهب دیگر ممکن است باورِ استوار او را به مذهبِ خویش سُست سازد.»۱۰۴• «حکمتِ الهی از راهِ کتابها کسب نمی شود. بلکه باید آن را در وجودِ خدا درک کرد. کتاب ها در بهترین صورت خود می توانند فقط وسیلهٔ کمک باشند و اغلب هم موجب مزاحمت می شوند.»• «اعتقاد به خدا سنگ بنیان و اساسِ همهٔ ادیان است. امّا نمی توانم پیش بینی کنم که روزگاری بیاید که در روی زمین فقط به دین عمل شود. از لحاظِ نظری از آنجا که فقط یک خدا وجود داد، می تواند فقط یک مذهب هم وجود داشته باشد، امّا در عمل هیچ دو نفری را نمی شناسم که از خدا تصّوری یکسان داشته باشد. از این رو، شاید همواره اختلاف میان ادیان و مذاهب بماند تا پاسخگوی اختلاف طبایع و اختلاف شرایطِ اقلیمی محیط های گوناگون باشد.»• «احتمالاً نمی توان گرفتارِ عارضهٔ افراط در دعا شد. سه نفر از بزرگترین مرّبیان جهان - بودا، مسیح، محمد - گواهی های غیرقابل تردیدی به جا گذارنده اند که از راه دعا و نماز به روشنایی نایل شده اند و احتمالاً بدونِ آن نمی توانسته اند زندگی کنند.»• «برای جستجوی خدا لازم نیست که به زیارت اماکن مقدّس برویم یا شمع و چراغ روشن کنیم، یا بخورات معطّر بسوزانیم یا بُت و مجّسمه ای را روغن مالی کنیم یا برگِ گل بر آن بپاشیم، زیرا خدا در دل های خودِ ماست. اگر بتوانیم توجّه به جسمِ مادی خویش را به کلّی در خود نابود سازیم، خواهیم توانست خداوند را رو در رو ببینیم.»• «حقیقت نخسیتن چیزی است که باید جستجو کرد. حقیقت را بجویید زیبایی و خوبی خود به خود به سوی شما خواهد آمد. این معنی واقعی همان چیزی که مسیح در «موعظهٔ بر فرازِ کوه» آموزش داد. در نظرِ من مسیح هنرمندی عالی بود زیرا حقیقت را می دید و بیان می کرد و محمد نیز چنین بود. به قراری که پژوهشگران می گویند، قرآن کامل ترین اثر در تمامِ تاریخ ادبیاتِ عربی است. مسیح و محمد هیچ کدام نمی خواستند اثری زیبا و هنری به وجود آورند، امّا چون هر دو در پی حقیقت بودند، لطفِ کلام هم برایشان پیدا شد. این همان حقیقتی و زیبایی است که من در پی آنم و به برای آن زندگی می کنم و برای آن می میرم.»• «معبدها یا مسجدها یا کلیساها، از این نظر که خانه های خدا باشند، تفاوتی ندارند. همهٔ آن ها را اعتقاد بشری به این صورت ساخته اند. آن ها پاسخی به نیاز خلّاقِ انسان برای وصول به خدای نادیدنی است.»• «دعا و نماز، زندگی مرا نجات داده است، بدون آن ها از مدّت ها پیش دیوانه شده بودم. من در تجاربِ زندگی عمومی و خصوصی خود، تلخ کامی های بسیار سخت داشته ام که مرا نومید می ساخت. اگر توانسته ام بر این نومیدی ها چیره شوم به خاطر دعا و نمازهایم بوده است.»• «به همان اندازه که غذا برای بدن نیاز است، دعا و نماز نیز برای روح ضرورت است. در واقع آن قدر که دعا و نماز برای روح لازم است، غذا برای بدن ضرورت ندارد. زیرا اغلب لازم است به خاطر سلامتی بیشتر به خودمان گرسنگی بدهیم و از غدا خوردن پرهیز کنیم، امّا در موردِ دعا و نماز چنین خودداری نمی تواند وجود داشته باشد.»• «برای میلیون ها نفر هندو و مسلمان و مسیحی تنها مایهٔ تسلّی و آرامش زندگی، دعا و نماز است. ممکن است شما آن ها را دروغگو یا خود فریب بنامید. امّا من می گویم که حتّی این «دروغ» هم برای من که هوادار جدّی حقیقت و راستی هستم، لطف و جذبه ای ویژه دارد. زیرا آنچه شما «دروغ» می نامید برای من ریسمان اصلی و تکیه گاه و دستاویزی بوده است، که بدون آن نمی توانسته ام حتّی لحظه ای زندگی کنم.»• «اشکال ظاهری دعا و عبادت برایم بی تفاوت است. در این مورد هر کس برای خود راه و قانونی دارد. امّا بعضی ها نمایان راه ها نمایان و مشخّص هستند و خیلی مطمئن تر و بهتر خواهد بود که شخص از راه های شناخته و آماده ای برود که مربّیان باستانی آن ها را کوبیده اند و هموار ساخته اند.»• «تمایل جنسی موضوعی عالی و نجیبانه است. در این امر هیچ چیز که موجب خلجتو شرمساری باشد وجود ندارد. امّا این نیرو و تمایل فقط باید برای آفرینش به کار رود. هر نوع استفادهٔ دیگری از این نیرو گناهی در برابر خداوند و بشریّت خواهد بود.»• «هیچ تقوایی وجود ندارد که هدفش یا محتوایش تنها خوشبختی و آسایش یک فرد باشد. متقابلاً هیچ تجاوز اخلاقی نیست که به طور مستقیم یا غیر مستقیم علاوه بر عاملِ اصلی، بر بسیاری دیگر هم، اثر نگذارد. از این رو کسی نیک یا بد باشد، تنها به خودش مربوط نمی شود بلکه در واقع به تمامِ جامعه اش و به تمامی دنیا مربوط می شود.»• «هیچ چیز نمی تواند مانع شود که به همسایگان خویش در ماورای مرزهای خود نیز خدمت کنیم. این مرزها را هرگز خداوند به وجود نیاورده است.»• «اگر این جهان نتواند روزی به شکلِ جهانی واحد در آید، هیچ میل ندارم که در آن زندگی کنم.»• «نمی توانم تصوّر کنم که هیچ اقدامی نجیبانه تر یا ملّی تر از این وجود دارد که همه در هر روز یک ساعت به کارهایی بپردازیم که فقیرترین مردم می کنند و از این راه خود را همانند ایشان و از راهِ ایشان همانند جامعهٔ بشری سازیم. نمی توانم تصور کنم که برای ستایش خداوند راه بهتری از آن هست که به نام خدا و بخاطر فقیران، درست مانند ایشان کار کنیم.»• «تا وقتی یک نفر مرد یا زنِ تندرستِ بی کار و بی غذا هست، ما باید از استراحتِ خویش یا از صرفِ یک غذای کامل شرمسار باشیم.»• «اگر ما نتوانیم به صورتِ مردان و زنانِ آزاد زندگی کنیم باید از مردن خود شادمان باشیم.»• «در امور مربوط به وجدان و اعتقاد، قانونِ اکثریّت نمی تواند جایی داشته باشد.»• «عقیدهٔ مسلَّمِ من این است که هیچ کس آزادی خود را از دست نمی دهد مگر به علّتِ ضعفِ خودش.»• «همکاریِ ارادی ما با انگلیسی ها خیلی بیشتر از تفنگ های انگلیسی ها مسئولِ اسارتِ و تابعیّتِ ما هستند.»• «حتّی مستبدترین حکومتها نمی تواند جز با موافقت مردمی که زیرِ تسلّط این حکومت هستند، سر پا بماند. معمولاً حاکمِ مستبد با زور، موافقت مردم را برای خود جلب می کند، امّا به محض آنکه مردم از قدرت استبدادی نترسند، حکومت مستبد هم نابود خواهد شد.»• «هیچ دلیری از آن بزرگتر نیست که مصمّمانه از زانو خم کردن در برابر قدرت های زمینی، هر قدر هم بزرگ باشند، خودداری شود. این روش را باید بدون ترشرویی و با اعتقاد کامل به اینکه جز روح هیچ چیز دیگر زندهٔ جاوید نیست، اتخاذ کرد.»• «آموزش واقعی کودک آن است که بهترین ویژگی های او را بیرون بکشد و نمایان سازد. برای این هدف، آیا چه کتابی بهتر از کتابِ انسانیّت ممکن است وجود داشته باشد؟»• «آموختن ادبیّات به تنهایی نمی تواند ارزش های اخلاقی شخصی را حتّی یک سانتی متر هم بالاتر ببرد. ساختنِ شخصیّت با پرورش ادبی ارتباطی ندارد و از آن جداست.»• «پدر و مادر خردمند اجازه می دهند که کودکانشان اشتباهاتی را مرتکب شوند. برای هر کودک بسیار مفید است که دستِ کم یک بار انگشتانش را بسوزاند.»• «مرا ساده دل، بیهوده جو و ابله نامیده اند. مسلماً من شایستهٔ این شهرت هستم. زیرا هر جا که می روم چنین اشخاصی را که چون خودِ من هستند به سوی خویش می کشانم.»• «اگر در روحِ من شوخ طبعی و خوش خلقی وجود نمی داشت، می بایست مدّت ها پیش خودکشی می کردم.»• «انسان، سازندهٔ سرنوشتِ خویش است. با این مفهوم آزاد است راهِ بکارگیری از آزادی خویش را برگزیند. امّا نمی تواند پیشامدهای کارش را زیر سلطهٔ خویش داشته باشد.»• «حقیقت در قلبِ همهٔ آدم ها وجود دارد، هر کسی باید در آنجا جستجویش کند و آن گونه که خود آن را می فهمد، چراغِ راهش سازد. هیچ کس این حق را ندارد که دیگران را وادارد بر پایهٔ فهمِ او از حقیقت، راهی را بپیماید.»• «پیروزی آن نیست که هرگز زمین نخوری، آن است که بعد از هر زمین خوردنی برخیزی.»• «کتابها در بهترین صورت خود می توانند فقط وسیله کمک باشند و اغلب هم موجب مزاحمت می شوند.»• «خود را قربانی کنیم بهتر است تا دیگران را.»• «نیایش با قلب آدمی سروکار دارد. ما با صدای بلند سخن می گوییم تا آن را بیدار کنیم. نیرویی که بر کل عالم هستی مستولی است، در قلب انسان نیز حضور دارد. جسم خاکی نمی تواند مانعی برای آن باشد. موانعی که وجود دارند، ساخته دست خود ما هستند و با توسل به نیایش می توان آنها را از میان برداشت. ما هیچ گاه نمی توانیم بدانیم که آیا نتیجه ای که مطلوب ما بوده حاصل شده است یا خیر. من می توانم برای تسکین درد نارمادا دعا کنم، ولی حتی اگر او از درد رهایی یابد، من نباید شفای او را حمل بر تأثیر دعای خود کنم.• «نیایش هرگز بی ثمر نیست، ولی ما نمی توانیم تشخیص دهیم ثمره آن کدام است. اگر هم نتیجه مطلوب از آن حاصل شد، نباید آن را خیر بپنداریم. می توانیم برای چیزی دعا کنیم ولی درعین حال چشم از نتیجه دعا فروپوشیم.»• «خدا سخت گیرترین رئیسی است که من در عالم دیده ام. شما را می آزماید و تحت سخت ترین شرایط قرار می دهد و هنگامی که درمی یابید که ایمان خود را به تدریج از دست می دهید و در حال غرق شدن هستید، به نحوی از انحا به کمکتان می آید و به شما ثابت می کند که نباید ایمان خود را از دست بدهید، چرا که همواره مترصد کمک به شماست، البته آن گونه که خود می خواهد نه آن گونه که شما می خواهید. تجربه من چنین می گوید. حقیقتاً موردی را نیز به خاطر ندارم که او در آخرین لحظه رهایم کرده و به یاریم نیامده باشد.»• «بسیاری از افراد هستند که یا به دلیل تنبلی ذهن یا گرفتاری به عادت بدذهنی، چنین می اندیشند که خدا وجود دارد و بدون اینکه از او چیزی خواسته باشیم، یاری مان می کند؛ پس تکرار نام او چه ضرورتی دارد؟»• «انسان غالباً نام خدا را طوطی وار تکرار می کند و از چنین کاری انتظار ثمربخشی نیز دارد. در صورتی که جوینده حقیقی باید چنان ایمان زنده ای در دل داشته باشد که نه تنها ناراستی تکرار طوطی وار را از درون خود بزداید، بلکه آن را از درون دیگران نیز بشوید و پاک کند.»• «این مرزها را هرگزخداوند به وجود نیاورده است.»• «من به کسانی که از مذهب خود با دیگران سخن می گویند و تبلیغ می کنند مخصوصاً وقتی که منظورشان این است که آنها را به دین خود درآورند هیچ اعتقاد ندارم. مذهب و اعتقاد با گفتار نیست بلکه در کردار است و در این صورت عمل هر کس عامل تبلیغ خواهد بود.»• «از روش او، می توان یک خط مشی کلی را استنتاج کرد و هنوز هم از آن بهره گرفت اما باید این نکته را هم در نظر داشت که رفتار او، جدا از ساختار و شاکله ملت هند نبوده و الزاماً الگوی او برای سایر ملل و جوامع با الگوهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی متفاوت قابل گرته برداری نیست… گاندی در بستری فعالیت و مبارزه سیاسی کرد که آن شکل از مبارزه در آن جوابگو بود.» ->
سعید لیلاز• «او برای من نماد بسیار بزرگی از یک تاریخ کمابیش تکرارنشدنی است. تاریخی که به جز مطالعه در ظرف زمان و مکان خودش، قابل فهم نیست.» ->
سعید لیلاز• «آنچه نام «گاندی» در ذهن من تداعی می کند، استقامت، آرامش، اعتماد و استقلال است. او ایدئولوگ بزرگی بود که در روش مبارزاتی اش خلاقیت داشت و نوعی مبارزه در سکوت و عدم وابستگی را بنا گذاشت و روشش در جامعه مستعمره هندوستان جوابگو بود.» ->
آزیتا حاجیان• «در هر موقعیت و زمانه ای، روش گاندی عمق و اثر بیشتری دارد. روش او انسان مدارانه است و از دل یک باور می آید. وقتی چنین باور و اصالتی در یک انسان وجود داشته باشد، طبیعی است که روش او، به جای اسلحه و توپ و تفنگ برای مبارزه، روش های صلح طلبانه است.» ->
محمدابراهیم جعفری• «روش او، از یک باور درونی نشأت گرفته بود و اگر فرض بگیریم که روش او با نگاه «هرچه درونی تر، جهانی تر» پیش می رفت، مسلماً این آزاداندیشی از درون او جوشیده بود که توانسته بود جهانی را متأثر کند. مسلماً راه و روش او، در جهان امروز هم قابل پیاده سازی است، به شرطی که ناشی از تقلید نباشد و از یک باور و آرمان و اصالت درونی نشأت گرفته باشد.» ->
محمدابراهیم جعفری