عقیلی . [ ع َ ] (ص نسبی ) منسوب به عقیل بن ابی طالب است . قاسم بن محمدبن عبداﷲبن محمدبن عتیل بن ابی طالب عقیلی محدث ، بدین نسبت شهرت دارد. (از اللباب فی تهذیب الانساب ).
عقیلی . [ ع َ ] (اِخ ) علی بن حسین بن حیدرة.از شاعران قرن پنجم هجری . رجوع به علی عقیلی شود.
عقیلی . [ ع َ ] (اِخ ) علی بن مسلم . آخرین تن از حکام بنی عقیل در قرن پنجم هجری . رجوع به علی عقیلی شود.
عقیلی . [ ع َ ] (اِخ ) علی بن عبداﷲبن محمدبن عبدالباقی . از فاضلان قرن پنجم هجری . رجوع به علی عقیلی شود.
عقیلی . [ ع َ ] (اِخ ) عمربن محمدبن عمر، مکنی به ابوحفص و ملقب به شرف الدین . وی از نسل عقیل بن ابی طالب و از اهالی بخاری بود و به حدیث اشتغال داشت . او راست الهادی ، در علم کلام - و منهاج الفتاوی ، در فقه .عقیلی به سال 576 هَ .ق . درگذشت . (از الاعلام زرکلی از الفوائد البهیة و الجواهر المضیة و کشف الظنون ).
عقیلی . [ ع َ ] (اِخ ) یکی از بخش ها و نیز از دهستانهای شهرستان شوشتر. این بخش محدود است از شمال خاوری به شوشتر از مشرق به دهستان گتوند. مرکز دهستان و بخش عقیلی سماله میباشد. این بخش از دهستان عقیلی تشکیل شده است و دارای 19 قریه ٔ بزرگ و کوچک است . جمعیت آن در حدود 8هزار تن است . آب مصرفی اهالی از نهر و چشمه و چاه تأمین میشود و محصول عمده ٔ آن غلات است . ساکنان آن اغلب بختیاری هستند و قرای مهم این بخش عبارتند از: ترکاکلی که 1200 تن جمعیت دارد، وارک با 1100 تن سکنه . (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 6).
عقیلی . [ ع ُ ق َ ] (اِخ ) ابراهیم بن قریش بن بدران عقیلی . امیر بنی عقیل و صاحب موصل در قرن پنجم هجری .وی در عهد حکومت برادرش مسلم بن قریش در زندان بود وبه سال 478 هَ .ق . پس از کشته شدن مسلم از زندان آزاد شد و پس از دو سال به حکومت موصل گماشته شد. به سال 482 هَ . ق . سلطان ملکشاه او را دستگیر ساخت و پس از درگذشت ملکشاه دیگر بار به حکومت موصل رسید و درسال 486 هَ . ق . به دست تتش ارسلان والی شام دستگیر شد و به قتل رسید. (از الاعلام زرکلی از ابن خلدون ).
عقیلی . [ ع ُ ق َ ] (اِخ ) احمدبن یحیی بن زهیر، مکنی به ابوالحسن . از قاضیان حنفی در قرن پنجم هجری . وی به سال 380 هَ .ق . در حلب متولد شد سپس سمت قضاوت آنجا را به عهده گرفت . کمال الدین ابن العدیم از نوادگان وی بشمار آید. درگذشت عقیلی به سال 424 هَ . ق . رخ داد. او راست : الخلاف بین ابی حنیفه و اصحابه و ما انفرد به عنهم . (از الاعلام زرکلی از الجواهرالمضیة).
عقیلی . [ ع ُ ق َ ] (اِخ ) ظالم بن مرهوب عقیلی . از فرماندهان قرن چهارم هجری . وی دو بار بر دمشق استیلا یافت یکی به سال 357 هَ . ق . و دیگر به سال 358 هَ . ق . و به سال 363 هَ . ق . از جانب المعز العبیدی صاحب مصر، والی آنجا گشت و بعلبک را نیز تصرف کرد. عقیلی به سال 364 هَ . ق . از دمشق رانده شد و از آن پس شرحی از زندگی وی در دست نیست . (از الاعلام زرکلی به نقل از تهذیب ابن عساکر و النجوم الزاهرة و الکامل ابن الاثیر).
عقیلی . [ ع ُ ق َ ] (اِخ ) قُحَیف بن خمیربن سلیم عقیلی . از شاعران عرب اوایل قرن دوم هجری . او را از طبقه ٔ دهم اسلامیین بشمار آورده اند. قحیف معاصر ذی الرمة بود و او را تشبیبی است در مورد معشوقه اش «خرقاء». درگذشت او در حدود سال 130 هَ . ق . رخ داد. و از او دیوان کوچکی در دست است . (از الاعلام زرکلی از خزانةالادب بغدادی ).
عقیلی . [ ع ُ ق َ ] (اِخ ) محمدبن عمروبن موسی بن حمادعقیلی مکی ، مکنی به ابوجعفر. از محدثان قرن سوم و چهارم هجری . وی در حرمین سکنی داشت و به سال 322 هَ .ق . در مکه درگذشت . او راست : الضعفاء. (از الاعلام زرکلی به نقل از تذکرةالحفاظ والتبیان و شذرات الذهب ).
عقیلی . [ ع ُ ق َ ] (اِخ ) محمدبن یوسف عقیلی حورانی ، مکنی به ابوعبداﷲ. فقیه و از اصحاب ابوحنیفه بود و مدتی مدرس جامع قلعه در دمشق بوده است .وی به سال 564 هَ .ق . درگذشت . (از معجم البلدان ).
عقیلی . [ ع ُ ق َ ] (اِخ ) مزاحم بن حارث ، یا مزاحم بن عمروبن مرةبن حارث از بنی عقیل بن کعب ، از عامربن صعصعة. از شاعران عرب اوایل قرن دوم هجری و معاصر جریر و فرزدق . جریر و فرزدق و ذی الرمة به برتری مزاحم در شعر غزل اقرار داشتند. وی در حدود سال 120 هَ . ق . درگذشت . (از الاعلام زرکلی از خزانةالادب بغدادی و طبقات فحول الشعراء و الاغانی ).
عقیلی . [ ع ُ ق َ ] (ص نسبی ) منسوب به عقیل بن کعب بن ربیعةبن عامربن صعصعةبن معاویةبن بکر. ابوعبدالرحمان عبداﷲبن شقیق عقیلی بصری بدین نسبت شهرت دارد و او تابعی بود. (از اللباب فی تهذیب الانساب ).
عقیلی . [ ع ُ ق َ ] (اِخ ) بدران بن مقلد عقیلی . از امیران قرن پنجم هجری . وی به سال 419 هَ . ق . بر نصیبین استیلا یافت و در آن زمان نصیبین از آن نصرالدولةبن مروان بود. و پس از چند زد و خورد، به اتفاق هم بر این شهر حکومت کردند. بدران عقیلی به سال 425 هَ . ق . در این شهر درگذشت . (از الاعلام زرکلی به نقل از الکامل ابن الاثیر).
عقیلی . [ ع ُق ْ ق َ لا ] (ع اِ) غوره ٔ خرما. (منتهی الارب ). حصرم و غوره ، و وجه تسمیه ٔ آن گویا بجهت «عقل » و بند آوردن شکم خورنده ٔ آن است . (از اقرب الموارد).
