گشاده

گشاده . [ گ ُ دَ / دِ ] (ن مف ) باز. مقابل بسته . مفتوح : هرج الباب ؛ گشاده گذاشت در را. (منتهی الارب ) :
گشاده در هر دو آزاده وار
میان کوی کندوری افکنده خوار.

ابوشکور.

چو خسرو [ پرویز ] گشاده در باغ دید
همه چشمه ٔ باغ پرماغ دید.

فردوسی .

سرایش را دری بینی گشاده
بدر بر چاکران را شهد و شکر.

فرخی .

بر آخورش استوار بیند چنانکه گشاده نتواند شد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 98). اگر وقت سرما باشد جای گشاده نشیند تا با هوای صحرای خوی کرده شود. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). نظر در قعر چاه افکند [ مرد ] اژدهایی سهمناک دید دهان گشاده . (کلیله و دمنه ). || جاری . روان :
بجای سرکه و حلوای دهر خون خور از آن
که خون گشاده چو سرکه ست و بسته چون حلوا.

مجیر بیلقانی .

|| شاد. بشاش . خندان . خوش :
چون قدر تو عالی و چو روی تو گشاده
چون عهد تو نیکو و چو حلم تو رزین است .

منوچهری .

جستم از نامه های نغزنورد
آنچه دل را گشاده تاند کرد.

نظامی .

روی گشاده ای صنم طاقت خلق میبری
چون پس پرده میروی پرده ٔ خلق میدری .

سعدی (طیبات ).

|| آزاد. رها مقابل مقید. مقابل بند نهاده : اکنون چون کار بر این جایگاه رسید و به قلعه ٔ کوه تیز میباشد گشاده ... صواب آن است که عزیزاً و مکرماً بدان قلعت مقیم میباشند. (تاریخ بیهقی ). سخت ترسانیدش و گفت کنیزک تدبیر کار خود بساز تا گشاده ای . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 231). || روشن . واضح . علنی :
بگویم گشاده چو پاسخ دهید
به پاسخ مرا روز فرخ نهید.

فردوسی .

سوی استادم بر خط خویش مسطوره نبشته بود و سخن گشاده بگفته . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 549). || فصدشده (رگ ). بریده . بازکرده :
رگ گشاده ٔ جانم به دست مهر که بندد
که از خواص به دوران نه دوست ماند نه خویشم .

خاقانی .

- آب گشاده ؛ آب روان . آب جاری :
صهبا گشاده آبی و زر بسته آتشی است
من آب و آتش از زر و صهبا برآورم .

خاقانی .

- || شربت یا مربی .
- || می . باده :
زر به بهای می چو سیم مکن گم
آتش بسته مده به آب گشاده .

خاقانی .

- چهره گشاده ؛ آنکه صورتش مکشوف باشد.
- || آرایش شده . زیبائی یافته . زیباشده : سپر ماه چهره گشاده ٔ قلم قدرت اوست . (سندبادنامه ص 2).
- خاطر گشاده ؛ ذهن و دل روشن و صافی :
بر خاطر گشاده و روشن ضمیر تو
پوشیده نیست سری جز سر غیب دان .

سوزنی .

- روی گشاده ؛ روی باز. بدون حجاب :
دخترکان سپاه زنگی زاده
پیش وضیع و شریف روی گشاده .

منوچهری .

روی گشاده ای صنم طاقت خلق میبری
چون پس پرده میروی پرده ٔ خلق میدری .

سعدی (طیبات ).

ترکیب ها:
- گشاده آسمان ، گشاده ابرو، گشاده بال ، گشاده پا، گشاده پیشانی ، گشاده خاطر، گشاده خد، گشاده دست ، گشاده دل ، گشاده دندان ، گشاده دهان ، گشاده رخ ، گشاده رو، گشاده روان ، گشاده روی ، گشاده زبان ، گشاده زلف ، گشاده زنخ ، گشاده سخن ، گشاده سر، گشاده سلاح ، گشاده کار، گشاده کام . رجوع به هر یک از این مدخل ها در ردیف خود شود.

گشاده: در پهلوی وشاتگwišatag بوده است.
( ( جوانی بیامد گشاده زبان ؛
سخن گفتنی خوب و طبعی روان ؛ ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 215. )

گشاده : باز