گفتگوی تمدن ها

ایدهٔ گفتگوی تمدن ها در دو معنا بکار رفته است: یک ایده در معنای عام آن، و یک نظریه در روابط بین الملل (در معنای خاص) بکار رفته است.
در معنای عام، به عنوان یک «ایده»، بارها توسط افراد مختلف تحت عناوین مشابه مثل گفتگوی فرهنگ ها و گفتگوی تمدن ها و گفتگوی ادیان، بارها مطرح و پیگیری شده است (بخش تاریخچه را ببینید).
در معنای خاص، نظریه ای آکادمیک مربوط به حوزهٔ روابط بین الملل است، مشخصا مقاله ای است در جواب به مقاله دیگری از ساموئل هانتینگتون به نام نظریهٔ برخورد تمدن ها که در دههٔ ۸۰ مطرح شده است.این نظریه تنها در آکادمی نماند و در سیاست عملی تحت عنوان یک دکترین در دیپلماسی بود که قبل از انقلاب اسلامی و توسط فرح دیبا مطرح شد و پس از انقلاب توسط دولت خاتمی در زمان ریاست جمهوریش ولی بدون رعایت حق معنوی ایده مذکور پیگیری می شد.
انجمن صفاخانه مکانی در محله جلفا اصفهان (محله ارامنه اصفهان) جهت مناظره و گفتگوی ادیان بوده است که به همت آقا نجفی اصفهانی و حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی در سال ۱۲۸۱ شمسی برابر با جمادی الاخر ۱۳۲۰ قمری و ۱۹۰۲ میلادی تأسیس شده است در این مکان مبلغین مسیحی و نمایندگان مسلمانان به بحث و گفتگو می پرداختند. این مکان یکی از اولین مراکز گفتگوی ادیان و تمدن ها بوده است.

گفتگوی تمدّن ها نظریه ای است در روابط بین الملل که اولین بار توسط محمد خاتمی مطرح شد. او در اصل ایدهٔ گفت وگو میان تمدن ها را به عنوان واکنشی به نظریهٔ جنگ تمدن های ساموئل هانتینگتون مطرح ساخت.
• «تأکید بر استقرارِ «مردم سالاری سازگار با دین»، بسط «جامعه مدنی»، «عدالت اجتماعی» در درون و طرح نظریه گفت و گوی تمدن ها در عرصه بین المللی، از جمله مهم ترین عوامل تأثیرگذار در سرنوشت ایران و جهان اسلام بوده است که متأسفانه به دلایل مختلف از جمله وجود رسوبات تعصب، استبدادزدگی و… آنچه می توانست و می تواند منشاء تحولات بزرگی در عرصه داخلی و خارجی جهان اسلام و جهان سوم شود، نتوانست آنطور که باید و شاید مورد بهره برداری قرار گیرد و موجب گشایش چشم گیر در سرگذشت و سرنوشت ما شود؛ ولی این راهی است که باید پیمود و امیدوار به آینده روشن، با همه سختی ها باید راه را ادامه داد.» -> محمد خاتمی
• «تمدّن ها آنگاه که با خود بیگانه شوند با دیگری نیز بیگانه می شوند، زیرا تنها کسانی می توانند دیگری را دریابند که خود را دریافته باشد.» سخنرانی در دانشگاه پکن، چین، ۳/۴/۱۳۷۹، برگرفته از کتابِ «گفت وگوی تمدّن ها»، نشرِ طرحِ نو، ص ۶۲ -> محمد خاتمی
• «وجود اندیشه گفت وگوی تمدن ها واژه را بیشتر در معنای فرهنگ به کار می برد زیرا به مجموعه ای از ویژگی های متمایز و ظاهراً امتزاج ناپذیر اشاره دارد. هنگامی که ما از گفت وگو میان تمدن ها در معنای معمول سخن می گوییم، به طور ساده به تمدن غربی، چینی، اسلامی، مسیحی، ایرانی، آفریقایی و مانند آن می اندیشیم. اما اگر من از تمدن چینی حرف بزنم، به تائو یا کنفسیوس گرایی می اندیشم که هر کدام خود می توانند به گردش درآیند. یا برای مثال تمدن اسلامی، کشورها و جمعیت هایی را دربرمی گیرد که حتی اگر آشکارا در نقاط دیگر جهان پراکنده شوند، فرهنگ های مختلفی دارند. به طور خلاصه تمدن و فرهنگ مفاهیمی مبهم و موضوعاتی غیرقطعی هستند. با این همه، نظر من همان معنای یونسکو است که ما متفاوتیم، باورها و دین های متفاوتی داریم، اما ویژگی های خاص ما مانع از گفت وگو کردن ما نخواهد بود.»ادگار مورن -> تمدن
• «به نظر من بهترین محور اجماع و مهم ترین آموزه ای که زمینه گفت وگو را فراهم می کند این است که از خدا هستیم و به سوی او بازمی گردیم. اگر این را بپذیریم از استیلاجویی و توسعه طلبی و… که مهم ترین موانع سر راه گفت وگو هستند، خلاص می شویم و می توانیم به گفت وگوی تمدن ها نیز امیدوارانه تر نگاه کنیم.». -> ژرژیک ابرامیان