ابن حمزه

[ویکی اهل البیت] ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی ؛ معروف به عمادالدین طوسی، فقیه امامی قرن 5-6 هجری قمری و اهل خراسان است. بعضی او را هم طبقه شاگردان شیخ دانسته و بعضی دوره او را از این هم متاخرتر دانسته اند. نیاز به تحقیق بیشتری است. سال وفاتش دقیقاً معلوم نیست، شاید در حدود نیمه دوم قرن ششم درگذشته است. اهل خراسان است. کتابش با نام «وسیله» در فقه معروف است. و به همین خاطر او را «صاحب الوسیله» نیز گفته اند و چون زندگی او معاصر با شیخ طوسی یا پس از درگذشت او بوده است، با توجه به جنبه فقاهت به او ابوجعفر ثانی یا ابوجعفر متاخر گفته اند.(چون کنیه شیخ طوسی نیز ابوجعفر بوده است.) او معاصر با شیخ منتجب الدین رازی است.
او تالیفاتی دارد که صاحب ریحانة الادب برخی از آنها را به این ترتیب ذکر می کند:
صاحب ریاض در جلد پنجم کتاب خود در مورد او گوید: «شیخ بزرگوار امام عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن حمزة الطوسی المشهدی. فقیه بزرگوار و واعظ گرانمایه ای است. او کتابهایی دارد که طبق نوشته منتجب الدین رازی از آنها: الوسیله - الواسطه - الرائع فی الشرائع - المعجزات فی مسائل الفقه می باشد».
او سپس می افزاید: «او مشهور به ابوجعفر متاخر می باشد، گرچه برخی از بزرگان در کتاب خویش او را از شاگردان شیخ طوسی نام برده اند و کتاب «التنبه» را به او نسبت داده اند ولی به نظر اینجانب در صحت این انتساب، نظر و ایراد وجود دارد. برخی از افاضل در مصنف کتاب الوسیله مرتکب اشتباه شده اند. شیخ نجیب الدین یحیی بن سعید حلی در کتاب «نزهة الخاطر» آن را به شیخ ابوجعفر محمد بن علی الطوسی نسبت داده است و گفته است او همان فردی است که اصحاب ما اقوال او را در فقه نقل می نمایند. نویسنده کتاب «اسرار الائمه» گفته است: «عمادالدین طوسی کتابی درباره معجزات ائمه و پیشوایان دارد». شاید مقصود او همین شخصیت مورد ترجمه ما باشد و شهید ثانی در کتاب «الجمعه» کتابی به نام «نهج العرفان الی هدایة الایمان» را به عمادالدین طوسی نسبت داده است و از آن مطلبی نقل می کند و ظاهر این است که طبرسی اشتباهی از قلم ناسخ باشد بلکه صحیح آن عمادالدین طوسی، همین شخصیت مورد ترجمه باشد، چون ما عمادالدین طبرسی سراغ نداریم».
صاحب ریاض در پایان می افزاید: «برخی کتاب الوسیله را از تالیفات ابی یعلی محمد بن الحسن داماد شیخ طوسی دانسته اند و آن هم اشتباه است، چون عماد طوسی متاخرتر از ابی یعلی است».
دانشمند متتبع، مرحوم میرزا محمدباقر موسوی خوانساری در کتاب شریف روضات، شرح زندگی او را آورده و درباره او می نویسد: «کتاب وسیله و واسطه که هر دو از متون فقهی می باشند، از تالیفات او هستند و خوشبختانه هر دو کتاب تاکنون باقی مانده اند و مورد استناد فقهاء ما می باشند».
و مرحوم طبرسی نویسنده آن را به عنوان شیخ بزرگوار و امام علامه فقیه ناصرالشریعه، حجت الاسلام عمادالدین تعبیر آورده است. باز او از کتاب «الثاقب فی المناقب» او نام برده است و از نوشتار او معلوم می گردد که او در طبقه شاگردان شیخ الطائفه یا از شاگردان او دانسته است.
صاحب ریاض در شرح حال او می افزاید: «در تکمیل تقسیمات برخی از فقها که عبادات را پنج باب: نماز، زکات، روزه، حج و جهاد دانسته اند، شیخ ابوجعفر محمد بن علی طوسی در کتاب «الوسیله» آن را ده باب شمرده است، به این ترتیب: غسل جنابت، خمس، اعتکاف، عمره و رباط را بر آن پنج نوع اول افزوده است و شیخ ابو یعلی سلار آن را شش باب شمرده است، جهاد را از آن تقسیم حذف کرده و طهارت و اعتکاف را بر آن تقسیم نخست افزوده است و برخی از فقها مانند ابوالصلاح (شرح زندگی او گذشت) عبادات را ده نوع شمرده است، جهاد را از تقسیم اول حذف کرده است و به جای آن وفاء به نذر و عهد و وعده و برهان، قسم و اداء امانت و خروج از وصایا و حقوق مردم را افزوده است».

[ویکی فقه] ابن حمزه (ابهام زدایی). ابن حمزه ممکن است اشاره به اشخاص و شخصیت های ذیل باشد: • ابن حمزه اصفهانی، از نویسندگان قرن سیزده هجری• ابن حمزه شمس الدین محمد بن حمزه فناری، محمد بن حمزة بن محمد بن محمد رومی حنفی ملقب به شمس الدین و معروف به فناری از اکابر علمای عثمانی قرن نهم هجری• ابن حمزه عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی طوسی، اِبْن ِ حَمْزه، عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی، فقیه امامی سده ۵ -۶ ق/۱۱-۱۲ م و صاحب کتاب الوسیله• ابن حمزه شریف حسن بن حمزه طبری مرعشی، اِبْن حَمْزه، شریف حسن بن حمزة بن علی طبری مرعشی (د ۳۵۸ق/۹۶۹م)، محدث امامی
...