تحلیل استنادی

تحلیل استنادی یکی از روش های کتاب سنجی است که به ارزیابی متون علمی براساس شمارش استنادهای تعلق گرفته به متون می پردازد. تحلیل استنادی به خود ارزیابی پژوهشگران کمک می کند و یک محقق با پیگیری استنادها و با پی بردن بر رد یا اثبات ادعاهای خود و دیگرن در مورد آثار منتشر شده با پیگیری استنادها می توانند روش های خود را بهبود بخشند.تحلیل استنادی از استنادهای منابع علمی برای برقراری، تحلیل و درک میان منابع علمی یا محققان استفاده می کند. از این روش برای درک ریشه تاریخی یک اندیشه می توان استفاده کرد. از نگاه توسعه، رویکرد به تحلیل استنادی توسعه علم را به همراه دارد.تحلیل استنادی به عنوان یک معیار بسیار مهم علم سنجی و ترسیم ساختار موضوعی رشته های مختلف علمی، موجب پیدایش رشته های مختلف علمی، موجب پیدایش رشته های علمی نو از طریق روابط استنادی بین رشته ای و یافتن مدارک استناد شده از رشته های مختلف به یکدیگر و در نتیجه یافتن رشته های ارتباط یافته با یکدیگر است. (عمرانی، ۱۳۸۶، ص ۴۷)البته ذکر این نکته حائز اهمیت است که تحلیل استنادی ابزار کاملی برای سنجش کیفیت پژوهش نیست. تحلیل استنادی بر مقاله های علمی و رفتارهای استنادی تکیه می کند و نه مستقیماً بر کیفیت پژوهش (عمرانی، ۱۳۸۶، ص ۴۸).موییج می نویسد: "با تحلیل استنادی، صاحبان تحقیق های ضعیف یا ادامه نمی دهند و کنار می روند یا اصلاح می شوند و به پژوهشگران خوبی تبدیل می شوند (عمرانی، ۱۳۸۶، ص ۴۸).البته بسیاری از محققان کارایی تحلیل استنادی در ارزیابی پژوهش را کامل و کافی نمی دانند (عمرانی، ۱۳۸۶، ص ۴۸).
بهبود بخشیدن به کنترل کتابشناختی متون رشته های مختلف
تعیین منابع هسته
گروه بندی منابع
ردگیری گسترش اندیشه ها و رشد متون علمی
پیش بینی روند انتشارات
تبیین الگوی استفاده از مواد منابع
سیاستگذاری برای مجموعه سازی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی
چگونگی استناد در میان نویسندگان رشته های مختلف
شناسایی نویسندگانی که بیشتر از دیگران مورد استناد قرار می گیرند
شناسایی مجلات، کشورها، یا سازمان هایی که بیش از سایر موارد مشابه مورد استناد قرار می گیرند
کشف روابط بین رشته ای و درون رشته ای
تعیین میزان روزآمد بودن نوشته های علمی با توجه به تاریخ مآخذ مورد استفاده در آثار
برخی محققان دربارهٔ استفاده از تحلیل استنادی در ارزیابی فعالیت های علمی افراد اظهار نگرانی کرده اند و معتقدند که این تحلیل ممکن است تفاسیر نادرستی در پی داشته باشد، زیرا کمیت و کیفیت لزومآ دارای همبستگی نیستند.
پیشینه استناد یا اِسناد را باید در قرون اولیه قمری و در علم الحدیث جست وجو کرد. در حدیث، اِسناد به زنجیره ناقلان (سلسله سند) عنصر اساسی تشخیص صحّت و اعتبار هر حدیث بوده است. سند را آنچه مورد اسناد قرار گرفته (یا زنجیره ناقلان) و متن را بیان آخرین راوی تعریف کرده اند؛ تعریفی که امروزه نیز در نمایه استناد (Citation index) به کار می رود. ظاهرآ در نسخه های خطی دینی و حقوقی عبری در قرن ۱۲ میلادی به کار می رفته است.
استفاده از تحلیل استنادی، در غرب، نخست در حوزه علم حقوق در سال ۱۷۴۳ برای تدوین کردن مرافعات حقوقی مورد استفاده قرار گرفت که نسخه مدوّنی از آن متعلق به ۱۸۲۱ در دست است. سپس در سال ۱۸۷۳ برای کشف چگونگی تصمیم گیری دربارهٔ مرافعات خاص حقوقی با استفاده از زنجیره استناد به موارد مشابه پیشین نیز از آن استفاده شد. با ظهور نمایه استنادی علوم (Science Citation Index)، که مؤسسه اطلاعات علمی (Institute for Scientific Information (ISI در سال ۱۹۶۳ منتشر ساخت، استفاده از این منبع به عنوان ابزاری برای مطالعات و تحلیل های گوناگون رونق یافت و امروزه از جمله فنون شناخته شده برای مطالعات کتابسنجی است.